Ονοματοποίηση
Παρατηρώ, εσχάτως, μια ιδιαίτερη προτίμηση πολλών, «έρωτα» θα έλεγα, της ονοματοποίησης ως γλωσσικής επιλογής και ευρεία χρήση της, ακόμα και στον ποιητικό λόγο! Γι’ αυτό ας πούμε λίγα γι’ αυτή.
Ως ονοματοποίηση ορίζεται η διαδικασία μετατροπής ενός ρήματος ή ενός επιθετικού προσδιορισμού σε ουσιαστικό (π.χ. υπολογίζω > υπολογισμός, αλλάζω > αλλαγή, ικανός > ικανότητα, φτωχός > φτωχοποίηση).
Έχουμε την απλή ονοματοποίηση, π.χ. η αντιμετώπιση του προβλήματος, και την ονοματοποίηση σε εκτεταμένο ονοματικό σύνολο, π.χ. η αντιμετώπιση του δύσκολου προβλήματος, στο οποίο το επίθετο δεν έχει ονοματοποιηθεί, δεν έχει, δηλαδή, μετατραπεί το επίθετο σε ουσιαστικό.
Και για να προλάβω τις αντιρρήσεις κάποιων λάγνων της ορολογίας, ο όρος («εκτεταμένο ονοματικό σύνολο») απαντά στη διπλωματική εργασία της Ελένης Λιάκου, μιας από τα μέλη της επιτροπής τα οποία επιμελήθηκαν το περιεχόμενο του σχολικού βιβλίου Εμείς και οι άλλοι, ΔΙΚΤΥΟ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΦΑΚΕΛΟΣ ΥΛΙΚΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ ́ ΛΥΚΕΙΟΥ (Ελένη Λιάκου, Τα κειμενικά είδη στα βιβλία της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γυμνασίου – Μια κοινωνιοσημειωτική προσέγγιση, Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, 2018 ).
Με την ονοματοποίηση εκφράζονται αιτιώδεις σχέσεις (ως προς το νόημα) με συμπυκνωμένο τρόπο (ως προς το ύφος). Με άλλα λόγια, με την ονοματοποίηση εκφράζονται σχέσεις αιτίου-αποτελέσματος με πυκνό, απρόσωπο, αντικειμενικό, σύνθετο και επίσημο τρόπο (Σπυρίδων Κ. Κούτρας – Υπαπαντή Η. Ζουρούδη, Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γράψ’ το έτσι!, εκδ. Σαββάλας).
Π.χ. «Ο κύριος σκοπός της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας είναι η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον και επιπλέον η ενθάρρυνσητης αποκατάστασης και της διατήρησης των φυσικών οικότοπών μας».
Ερώτημα: Στο παραπάνω απόσπασμα να μετατρέψεις τα ουσιαστικά «η ελαχιστοποίηση» και «η ενθάρρυνση» σε ρήματα. Τι αλλάζει ως προς το νόημα και ως προς το ύφος μετά τη μετατροπή;
Μετατροπή 1: … να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις … να ενθαρρυνθούν η αποκατάσταση και η διατήρηση …
Μετατροπή 2: …να ελαχιστοποιήσουμε τις επιπτώσεις … να ενθαρρύνουμε την αποκατάσταση και τη διατήρηση
Και οι δύο μετατροπές είναι σωστές, αφού και στη μία και στην άλλη τα ουσιαστικά μετατράπηκαν σε ρήματα.
Και στη μία και στην άλλη, όμως, δεν έχουμε τις ίδιες αλλαγές ούτε στο νόημα ούτε στο ύφος του κειμένου.
Στον ρηματικό λόγο σε παθητική σύνταξη η ενέργεια που δηλώνεται από τα ρήματα και η αιτιώδης σχέση: «να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις» και «να ενθαρρυνθούν η αποκατάσταση και η διατήρηση» -> «περιβαλλοντική βιωσιμότητα»
εκφράζεται με τον ίδιο απρόσωπο, αντικειμενικό, σύνθετο, επίσημο, πυκνό (εφόσον παραλείπεται το ποιητικό αίτιο) και κάπως δυσνόητο τρόπο, όπως και με την ονοματοποίηση.
Με τη μετατροπή, όμως, των ουσιαστικών (ονοματοποίηση) σε ρήματα ενεργητικής σύνταξης, α΄ πληθυντικού προσώπου, παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές και ως προς το νόημα, καθώς τονίζεται το υποκείμενο (εμείς) και όχι οι ενέργειες, και ως προς το ύφος, καθώς αυτό γίνεται πιο προφορικό, απλό, πιο προσωπικό, πιο συγκεκριμένο και ευκολότερα κατανοητό, επειδή με τα ρήματα δηλώνεται η φωνή, ο χρόνος, η έγκλιση και το υποκείμενο που ενεργεί.
Γι’ αυτό, σε αυτού του είδους το θέμα δεν αρκεί να ζητείται μόνο η μετατροπή της ονοματοποίησης σε ρήμα, αλλά και σε ποια σύνταξη, σε ποιο χρόνο, σε ποιον αριθμό και σε ποιο ρηματικό πρόσωπο θα γίνει η μετατροπή.
Ας δούμε και κάτι άλλο:
Σε ρηματικό λόγο: Αναπτύσσουμε ή αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα των μαθητών μας.
Ονοματοποίηση σε εκτεταμένο ονοματικό σύνολο (με μετατροπή του ρήματος σε ουσιαστικό, αλλά όχι και του επιθέτου): η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των μαθητών μας.
Σε (πλήρη) ονοματοποίηση: η ανάπτυξη της ικανότητας κρίσης των μαθητών μας
Αυτή η τελευταία έκφραση, από μένα τουλάχιστο, ούτε λέγεται ούτε γράφεται σε κανένα κειμενικό είδος ή τύπο κειμένου, σε καμιά επικοινωνιακή περίσταση! Είναι στρέβλωση του λόγου!
Εξάλλου, η ονοματοποίηση με τη χρήση ουσιαστικών οδηγεί, αναπόφευκτα, στη χρήση αλλεπάλληλων γενικών.
Π.χ. Οργανώθηκε εκδήλωση για την κήρυξη της έναρξης εκστρατείας διασώσεως της πανίδας και της χλωρίδας του τόπου μας (γλωσσικές ασκήσεις για το ενιαίο λύκειο, ΟΕΔΒ).
Και αυτό είναι στρέβλωση του λόγου!
Τέλος, ας έχουμε υπόψη μας ότι τα ουσιαστικά, και η αποφυγή του ρηματικού λόγου, είναι η αγαπημένη γλωσσική επιλογή στον προπαγανδιστικό λόγο: «Πρώτα πρώτα είναι μια γλώσσα με έντονο στην ουσία, λανθάνοντα, όμως, συχνά από πλευράς μορφοσύνταξης διατακτικό χαρακτήρα. Γίνεται μέσα σε ελλειπτικές και ονοματικές προτάσεις ευρύτατη χρήση ουσιαστικών συνοδευόμενων κατά κανόνα από προσδιορισμούς, οι οποίοι υπογραμμίζουν αυταπόδεικτες αλήθειες με τρόπο δογματικό και απόλυτο. Αρκεί να θυμηθεί κανείς εκείνη την ανεπανάληπτη ρήση του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου “Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών” ή άλλες ανάλογες, με τις οποίες ο πομπός επιβάλλει στον δέκτη την αναπαραγωγή σεβαστών αξιών ή θεσμών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ονοματικός λόγος κυριαρχεί, ενώ περιορίζεται ο ρηματικός λόγος ή κάθε άλλος λόγος παραστατικός που με την ευκρίνειά του και την ενέργειά του μπορεί να οδηγήσει στη δραστική σκέψη. Αλλά και όταν χρησιμοποιείται το ρήμα, προτιμούνται οι εξακολουθητικοί χρόνοι οι οποίοι αφανίζουν τις συγκεκριμένες χρονικές στιγμές και τονίζουν τη διάρκεια και την αιωνιότητα.» (Έκφραση Έκθεση, τεύχος Γ’, σελ. 209).
Γι’ αυτό: Ρήμα, σ’ αγαπώ!
Σπυρίδων Κ. Κούτρας
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου