Πρόθεση του συγγραφέα και τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου

 ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ ΙΕΠ

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Ενημερωμένο σύμφωνα με τις τελευταίες (;) αλλαγές.

 

Κείμενο 1 (Μη λογοτεχνικό, 14440)

 

Η κουλτούρα του διαλόγου

 

Το παρακάτω διασκευασμένο κείμενο του Θωμά Καραγκιοζόπουλου δημοσιεύθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2018 στον ιστοχώρο www.parallaximag.gr. Αναφέρεται σε περιπτώσεις που ο διάλογος απαξιώνεται από τα άτομα και δεν προωθείται η κουλτούρα του διαλόγου. 

 

Πολλές φορές στον δημόσιο διάλογο κυριαρχεί μια στάση όπου ο αντίλογος απαξιώνεται, υπάρχει μια θεώρηση της κοινωνικής πραγματικότητας γεμάτη γενικότητες και ανακρίβειες, μια ισοπεδωτική αντίληψη που λέει ότι όλοι είναι ίδιοι και μια προσπάθεια δημιουργίας εντυπώσεων.[...] 

Από τα πιο αντιπαραγωγικά για τον διάλογο πράγματα είναι όταν λέγονται ανακρίβειες και χονδροειδή ψεύδη είτε ασυνείδητα, είτε, ακόμη χειρότερα, εν γνώσει και προκαλούν τέτοια εντύπωση, ώστε φαντάζουν αδιάψευστες αλήθειες. Έτσι, όταν το κοινό εκπαιδεύεται για χρόνια σε αυτόν τον τρόπο αντιπαράθεσης, είναι σχεδόν νομοτελειακό ότι θα αναπαράγει αυτό το μοντέλο απέναντι σε πολλά ζητήματα με την ίδια ισοπεδωτική στάση. Με τον τρόπο αυτό καλλιεργείται, τόσο στους μεγάλους, όσο και στα παιδιά, μια κουλτούρα που είναι αντι-διαλογική και μια πεποίθηση πως κάθε φορά η συζήτηση- αντιπαράθεση θα γίνεται με όρους εντυπωσιασμού, με επιθετική ρητορική και δογματικές απόψεις.[...] 

Έχω συναντήσει γονείς να απαντούν σε απορίες παιδιών τους με τις φράσεις «δεν αλλάζει τίποτε», «όλοι είναι ίδιοι» και κάπου εκεί τελειώνει η συζήτηση. Ο γονιός που δε θα καθίσει να μιλήσει σοβαρά με το παιδί του και δε θα του εξηγήσει τί σημαίνει να είσαι διαφορετικός και πώς μπορείς να είσαι διαφορετικός, δε δίνει σε αυτόν τον νέο άνθρωπο τα απαραίτητα ερεθίσματα, για να αρχίσει να διαμορφώνει μια κριτική στάση απέναντι σε ζητήματα της καθημερινότητας και ευρύτερα της κοινωνίας. 

Όμως, έχω συναντήσει και μεγάλους σε ηλικία ανθρώπους, οι οποίοι, ζαλισμένοι μέσα στην καθημερινότητά τους και έχοντας αποφύγει να αντιληφθούν το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται ένας πολίτης σε μια οργανωμένη κοινωνία και ποια ποιοτικά χαρακτηριστικά πρέπει να διαθέτει, καταφεύγουν στην εύκολη – ανέξοδη πρακτική να θεωρούν και να λένε πως «για όλα φταίνε οι άλλοι και ποτέ οι ίδιοι». Αυτοί οι άνθρωποι θα έπρεπε να έχουν αποκτήσει την ικανότητα και την ωριμότητα να ασκούν κριτική εκεί που πρέπει, εκεί που υπάρχουν διαπιστωμένες στρεβλές καταστάσεις. Πολλές φορές η ικανότητα κριτικής τους εξαντλείται στη συμπεριφορά των νέων ανθρώπων και σε πικρόχολα σχόλια περί έλλειψης σεβασμού. Όμως, αυτή η έλλειψη, όταν υπάρχει, πηγάζει από τους μεγάλους, είναι οι ίδιοι που δεν κατάφεραν να τη διδάξουν στα παιδιά τους και είναι τα παιδιά τους που δεν κατάφεραν να τη διδάξουν στους νέους. Οπότε, πώς κατηγορείς τους νέους για κάτι που δεν έχουν διδαχθεί; [...] 

Η αντίληψη «εγώ τα ξέρω όλα, εσύ δεν ξέρεις τίποτε» θα μπορούσε να είναι ελληνικής έμπνευσης. Δεν είναι φράση που την λες πάνω στα νεύρα σου, αλλά αποτελεί εμπεδωμένη προσωπική αντίληψη πως το κέντρο του κόσμου είσαι εσύ και οι υπόλοιποι απλώς υπάρχουν, για να επιβεβαιώνουν την ύπαρξή σου. Είναι το απαύγασμα1 μιας θεωρίας, που διυλίζει2 ως περιττά όσα δεν συμφωνούν με τα δικά σου πιστεύω και αντιβαίνουν σε όσα θεωρείς δεδομένα. Μια εν πολλοίς δογματική θέση απέναντι στα πράγματα, που δείχνει ότι ο δογματισμός δεν αποτελεί προνόμιο της θρησκευτικής πίστης. 

 

1απαύγασμα: θετικό καταστάλαγμα, πολύτιμο αποτέλεσμα, σημαντική απόληξη 

2 διυλίζω : επεξεργάζομαι, φιλτράρω

 

 

 

Κείμενο 2 (Λογοτεχνικό)

 

Η γλώσσα μου

 

Το ποίημα ανήκει στον Τίτο Πατρίκιο και περιλαμβάνεται στη συλλογή «Η ηδονή των παρατάσεων» (εκδόσεις Κέδρος,1998).

 

Τη γλώσσα μου δεν ήταν εύκολο

να τη φυλάξω

ανάμεσα σε γλώσσες που πήγαιναν να 

την καταβροχθίσουν

όμως στη γλώσσα μου συνέχιζα πάντα 

να μετράω

στη γλώσσα μου έφερνα τον χρόνο στα 

μέτρα του κορμιού

στη γλώσσα μου πολλαπλασίαζα την

ηδονή ως το άπειρο

μ’ αυτή ξανάφερνα στον νου μου ένα 

παιδί

με άσπρο σημάδι από πετριά στο κου-

ρεμένο του κεφάλι.

Πάσχιζα να μη χάσω ούτε μια της

λέξη

γιατί σ’ αυτή τη γλώσσα μου μιλούσαν 

κι οι νεκροί.

 

1απαύγασμα: θετικό καταστάλαγμα, πολύτιμο αποτέλεσμα, σημαντική απόληξη 

2 διυλίζω : επεξεργάζομαι, φιλτράρω

 

 

 

ΘΕΜΑΤΑ

 

ΘΕΜΑ 1 

 

1^ο υποερώτημα (μονάδες 10)

 

Να περιγράψεις με συντομία σε 50-60 λέξεις τις περιπτώσεις στις οποίες δεν καλλιεργείται ο διάλογος, σύμφωνα με το Κείμενο 1. 

 

Μονάδες 10

 

2^ο υποερώτημα (μονάδες 10)

 

Στη δεύτερη (2^η) παράγραφο του Κειμένου 1 («Από τα πιο αντιπαραγωγικά … δογματικές απόψεις») ο συγγραφέας καταλήγει σε ένα συμπέρασμα. Ποιο είναι αυτό (μονάδες 4) και από ποιες λογικές σκέψεις απορρέει (μονάδες 6); 

 

Μονάδες 10

 

3^ο υποερώτημα (μονάδες 15) 

 

Να επιλέξεις τη σωστή απάντηση σε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις, οι οποίες βασίζονται στο Κείμενο 1 (μια μόνο από τις τέσσερις προτεινόμενες απαντήσεις είναι σε κάθε περίπτωση ορθή): 

 

1.     «όταν το κοινό εκπαιδεύεται για χρόνια σε αυτόν τον τρόπο αντιπαράθεσης» (παράγραφος 2) στη φράση η λέξη «αντιπαράθεσης» στο παραπάνω γλωσσικό περιβάλλον έχει ως συνώνυμή της τη λέξη: 

 

α. συνεννόησης 

β. συζήτησης
γ. αντιδικίας
δ. διαφωνίας 

 

2.     «Πολλές φορές η ικανότητα κριτικής τους εξαντλείται στη συμπεριφορά των νέων ανθρώπων» (παράγραφος 4): στη φράση «εξαντλείται» η λέξη στο παραπάνω γλωσσικό περιβάλλον έχει ως συνώνυμή της τη λέξη:

 

α. αξιοποιείται 

β. εντοπίζεται 

γ. παρατηρείται 

δ. επικεντρώνεται 

 

3.     Η ρητορική ερώτηση «Οπότε, πώς κατηγορείς τους νέους για κάτι που δεν έχουν διδαχθεί;»(παράγραφος 4) εκφράζει την πρόθεση του πομπού να:

 

α. ευαισθητοποιήσει τους γονείς 

β. αναδείξει το θέμα του κειμένου

γ. δικαιολογήσει τους νέους για το έλλειμμα γόνιμου διαλόγου

δ. αποδώσει την ποιότητα της συζήτησης στην κοινωνία μας

 

4.     Στην πρόταση «εγώ τα ξέρω όλα, εσύ δεν ξέρεις τίποτε» (παράγραφος 5) πρόθεση του λέγοντος είναι να:

 

α. αποδοκιμάσει τον αποδέκτη του μηνύματος 

β. επικρίνει τον αποδέκτη του μηνύματος 

γ. ειρωνευτεί τον αποδέκτη του μηνύματος 

δ. υποβιβάσει/μειώσει τον αποδέκτη του μηνύματος 

 

5.     Η επιλογή «Δεν είναι φράση που την λες πάνω στα νεύρα σου» (παράγραφος 5) από τον συντάκτη του κειμένου παραπέμπει:

 

α. στη γλώσσα των νέων 

β. στον προφορικό λόγο 

γ. στον γραπτό λόγο
δ. σε ειδικό λεξιλόγιο 

 

ΘΕΜΑ 2

 

Με αφορμή το Κείμενο 1 αναλαμβάνεις να δημοσιεύσεις ένα άρθρο 350-400 λέξεων για τη σχολική εφημερίδα. Να εκφράσεις τεκμηριωμένα τη συμφωνία ή τη διαφωνία σου με τη θέση του συγγραφέα ότι στην ελληνική κοινωνία δεν υπάρχει κουλτούρα διαλόγου.

 

Μονάδες 30

 

ΘΕΜΑ 3

 

Σε ποιο ρηματικό πρόσωπο και σε ποιο ρηματικό χρόνο ακούγεται η φωνή του ποιητικού υποκειμένου; Πώς αυτές οι γλωσσικές επιλογές εξυπηρετούν το νόημα και το ύφος του κειμένου; 

 

Μονάδες 20

 

ΘΕΜΑ 4  

Να ερμηνεύσεις με στοιχεία του Κειμένου 2 τη σχέση που έχει το ποιητικό υποκείμενο με τη γλώσσα (μονάδες 10) και να εκφράσεις τη συμφωνία ή τη διαφωνία σου με αυτή του τη στάση (μονάδες 5). Η απάντησή σου να εκτείνεται σε 100-150 λέξεις.

 

Μονάδες 15 

 

 

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΟΣ 1 

 

ΘΕΜΑ 1 

 

1^ο υποερώτημα (μονάδες 10) 

 

Να αποδώσεις σύντομα, μέχρι 50 λέξεις, το νόημα της φράσης του Κειμένου 1 «Κουλτούρα του διαλόγου».

 

Μονάδες 10

 

2^ο υποερώτημα (μονάδες 10) 

 

Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σου, ο επικρατέστερος τρόπος ανάπτυξης της δεύτερης (2^ης) παραγράφου του Κειμένου 1 («Από τα πιο αντιπαραγωγικά … δογματικές απόψεις»); Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με αναφορά στο Κείμενο.

 

Μονάδες 10

 

3^ο υποερώτημα (μονάδες 15)

 

Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της τελευταίας παραγράφου του Κειμένου 1 («Η αντίληψη … θρησκευτικής πίστης») να γράψεις μία συνώνυμη της, από την οποία μπορεί να αντικατασταθεί στο Κείμενο:

 

αντίληψη

εμπεδωμένη

αντιβαίνουν

θέση

δείχνει

 

Μονάδες 15

 

 

 

 

 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

 

ΘΕΜΑ 1

 

1^ο υποερώτημα

Σύμφωνα με το κείμενο ο διάλογος δεν καλλιεργείται στην περίπτωση κατά την οποία επικρατούν ισοπεδωτικές αντιλήψεις, λέγονται συνειδητά ανακρίβειες και ψέματα για λόγους εντυπωσιασμού και παραπλάνησης. Δεν καλλιεργείται, επίσης, όταν δε δίνονται πειστικές εξηγήσεις, δεν εκφράζεται τεκμηριωμένη κριτική, αλλά αφοριστικές γενικεύσεις. Τέλος, δεν καλλιεργείται όταν κάποιος προσέρχεται στη συζήτηση με την ακλόνητη πεποίθηση ότι είναι παντογνώστης.

 

2^ο υποερώτημα

Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο συγγραφέας είναι η καλλιέργεια σε μικρούς και σε μεγάλους της πεποίθησης ότι η διαλογική αντιπαράθεση γίνεται με όρους εντυπωσιασμού, με επιθετική ρητορική και με δογματικές απόψεις «Με τον τρόπο αυτό … δογματικές απόψεις». Το συμπέρασμα αυτό απορρέει λογικά από όσα έχει προαναφέρει στην παράγραφο αυτή ο συγγραφέας. Συγκεκριμένα, αναφέρει ότι παιδιά και μεγάλοι αποκτούν αυτή την αντι-διαλογική κουλτούρα, επειδή εκπαιδεύονται και μαθαίνουν ότι διάλογος είναι αντιπαράθεση στην οποία χρησιμοποιούνται, ασυνείδητα ή συνειδητά, ανακρίβειες και ψεύδη με τέτοιο τρόπο, ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι είναι αδιάψευστες.

 

3^ο υποερώτημα

1.    β. συζήτησης

2.     δ. επικεντρώνεται

3.     γ. δικαιολογήσει τους νέους για το έλλειμμα γόνιμου διαλόγου

4.     γ. ειρωνευτεί τον αποδέκτη του μηνύματος

5.     β. στον προφορικό λόγο

 

ΘΕΜΑ 2

Τίτλος: Διάλογος και Νεοέλληνες

 

Πρόλογος

 

Από την αρχαιότητα ο διάλογος είναι στοιχείο της πνευματικής και της πολιτικής μας παράδοσης, αν αναλογιστούμε, για παράδειγμα, τους πλατωνικούς διαλόγους. Εντούτοις, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα ότι στην εποχή μας ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας έχει εμπεδωμένη την κουλτούρα του διαλόγου. Εν πολλοίς, συμφωνώ με την άποψη του συγγραφέα.

 

Κύριο μέρος

 

Όταν μιλάμε για κουλτούρα του διαλόγου εννοούμε την πνευματική και ηθική καλλιέργεια που απαιτείται, ώστε ο άνθρωπος να μάθει να διαλέγεται με ειλικρίνεια, με σεβασμό στις διαφορετικές απόψεις των συνομιλητών του, χωρίς την πεποίθηση ότι αυτός κατέχει την απόλυτη αλήθεια, αλλά με κριτική στάση απέναντι στα ζητήματα που συζητιούνται. Αυτό φαίνεται ότι δεν τον έχει ακόμα κατακτήσει η ελληνική κοινωνία. Οι περισσότεροι Νεοέλληνες:

-       Προσέρχονται στον διάλογο όχι για να ακούσουν τις διαφορετικές απόψεις και να κρίνουν την ορθότητά τους, αλλά για να υποστηρίξουν αμετάπειστα και να επιβάλλουν τις δικές τους απόψεις.

-       Δεν εξετάζουν την ουσία, την ορθότητα των απόψεων του συνομιλητή τους, αλλά την προέλευσή τους, δηλαδή σε ποια ομάδα ή σε ποιο κόμμα ανήκει. Είναι προκατειλημμένοι και φανατικοί.

-       Δεν έχουν τις γνώσεις ούτε τα κριτήρια για να αξιολογήσουν σωστά και να εκτιμήσουν τη διαφορετική άποψη και συχνά καταφεύγουν σε απλουστευτικές ισοπεδωτικές γενικεύσεις, π.χ. «όλοι είναι ίδιοι».

-       Δε σέβονται τους συνομιλητές τους, δεν είναι ευγενικοί απέναντί τους, αλλά συχνά τους βλέπουν σαν αντιπάλους, τους διακόπτουν αφαιρώντας τους τον λόγο και προσπαθούν με φωνασκίες να υπερισχύσουν.

-       Δεν είναι πάντα ειλικρινείς σε όσα υποστηρίζουν, ξεφεύγουν από το θέμα επιχειρώντας να παραπλανήσουν τους συνομιλητές.

-       Συμπεριφέρονται εγωιστικά και δε διστάζουν να διακόψουν τη συζήτηση ή να αποχωρήσουν από αυτή, όταν διαπιστώνουν ότι οι απόψεις τους δεν έχουν απήχηση στους άλλους.

 

Επίλογος

 

Όπως κάθε κουλτούρα, έτσι και η κουλτούρα του διαλόγου χρειάζεται παιδεία για να αναπτυχθεί. Χρειάζονται γνώσεις, ισχυρή κρίση και εντιμότητα, για να μπορεί ο άνθρωπος να προσεγγίζει την αλήθεια, αν αυτή είναι τελικά ο σκοπός για τον οποίο διεξάγεται ο διάλογος.

 

ΘΕΜΑ 3

Η φωνή του ποιητικού υποκειμένου ακούγεται  σε πρώτο ενικό πρόσωπο και παρατατικό χρόνο «συνέχιζα, … έφερνα…». Με το πρώτο ενικό πρόσωπο το   ποιητικό υποκείμενο εκφράζει τις προσωπικές του απόψεις για τη γλώσσα και μεταδίδει με αμεσότητα στον αναγνώστη την αγωνία του για τη διατήρησή της. Έτσι, ο αναγνώστης μπορεί να κατανοήσει ευκολότερα τον κίνδυνο που διατρέχει η γλώσσα και άρα την ευθύνη που έχει και αυτός για την διατήρησή της.  

 Με τη χρήση ενεργητικών ρημάτων σε παρατατικό χρόνο ο λόγος αποκτά παραστατικότητα και ζωντάνια, καθώς προβάλλεται η συνεχής και αδιάκοπη  δραστηριότητα του ποιητικού υποκειμένου από παλιά (παρατατικός = παρελθόν και διάρκεια/επανάληψη) για τη διατήρηση της γλώσσας και προβάλλονται οι μέθοδοι  που ακολουθούσε γι’ αυτόν τον σκοπό. «συνέχιζα να μετρώ, … έφερνα τον χρόνο,… πολλαπλασίαζα την ηδονή,… ξανάφερνα,… πάσχιζα». Ο  αναγνώστης κατανοεί πόσο διαρκείς και επίπονες «πάσχιζα» ήταν οι προσπάθειες και συνειδητοποιεί το πάθος του ποιητικού υποκειμένου για τη διατήρηση της γλώσσας και από αυτό  συμπεραίνει και πόσο μεγάλη αξία έχει. Έτσι, οι προσπάθειες του ποιητικού υποκειμένου λειτουργούν για τον αναγνώστη παράδειγμα προς μίμηση.

 

ΘΕΜΑ 4

Το ποιητικό υποκείμενο διαπιστώνει ότι η γλώσσα του απειλείται από άλλες γλώσσες και κάνει αγωνιώδεις προσπάθειες να τη διαφυλάξει, έχοντας επίγνωση ότι δεν είναι εύκολο «Τη γλώσσα μου δεν ήταν εύκολο να τη φυλάξω ανάμεσα σε γλώσσες που πήγαιναν να την καταβροχθίσουν». Γι’ αυτόν τον σκοπό επιμένει να χρησιμοποιεί τη γλώσσα για να σκέφτεται, «όμως στη γλώσσα μου συνέχιζα να μετράω» να αισθάνεται, «στη γλώσσα μου πολλαπλασίαζα την ηδονή μέχρι το άπειρο», να θυμάται «μ’ αυτήν ξανάφερνα στο νου μου ένα/παιδί…» και να επιβεβαιώνει την ύπαρξή του μέσα στον κόσμο. Οι προσπάθειές του έχουν αρχίσει από παλιά και είναι συνεχείς και αδιάκοπες, όπως δηλώνει ο παρατατικός χρόνος «Συνέχιζα,… έφερνα,… πολλαπλασίαζα,… ξανάφερνα,… πάσχιζα» και δικαιολογούνται από την συνειδητοποίηση ότι η γλώσσα είναι βασικό στοιχείο της εθνικής παράδοσης, της εθνικής μνήμης και της εθνικής ταυτότητας «σ’ αυτή τη γλώσσα μου μιλούσαν και οι νεκροί», και έχει χρέος να τη διαφυλάξει.

Προσωπικά κατανοώ την αγωνία του ποιητικού υποκειμένου, καθώς σήμερα η εξάπλωση της τεχνολογίας και η παγκοσμιοποίηση επιβάλλουν παγκοσμίως την αγγλική γλώσσα , παραγκωνίζοντας τις εθνικές γλώσσες. Ο καθένας μας οφείλει σεβόμενος τον εαυτό, την ιστορία και τον πολιτισμό μας να χρησιμοποιεί, όπου μπορεί, σωστά και με περηφάνεια την ελληνική μας γλώσσα, αντλώντας δύναμη/και από την πρόσφατη χρήση της ελληνικής λέξης μετά «meta» στο facebook! 

 

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΟΣ 1 

 

ΘΕΜΑ 1 

 

1^ο υποερώτημα

Κουλτούρα του διαλόγου είναι  η πνευματική και ηθική καλλιέργεια, ώστε ο άνθρωπος να μάθει να διαλέγεται με ειλικρίνεια, με σεβασμό στις διαφορετικές απόψεις των συνομιλητών του, χωρίς την πεποίθηση ότι αυτός κατέχει την απόλυτη αλήθεια, αλλά με κριτική στάση απέναντι στα ζητήματα που συζητιούνται.

 

2^ο υποερώτημα

Ο επικρατέστερος τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου αυτής είναι με αίτια και αποτελέσματα. Αίτιο είναι η εκπαίδευση του κοινού στη διαλογική αντιπαράθεση με ψεύδη και αποτέλεσμα η αναπαραγωγή αυτού του τρόπου «συζήτησης» και ισοπέδωσης. Και εφόσον το κοινό μαθαίνει αυτόν τον τρόπο «διαλογικής» αντιπαράθεσης (αίτιο) καλλιεργείται στα παιδιά και στους μεγάλους η «αντι-διαλογική κουλτούρα» (αποτέλεσμα). Ενδεικτική είναι και η χρήση της διαρθρωτικής λέξης «Έτσι» και της φράσης «Με τον τρόπο αυτό» που δηλώνουν αποτέλεσμα.

 

3^ο υποερώτημα 

Συνώνυμες λέξεις:

αντίληψη: ιδέα

εμπεδωμένη: εδραιωμένη (ή παγιωμένη)

αντιβαίνουν: αντίκεινται

θέση: άποψη (ή στάση)

δείχνει: φανερώνει (ή επιβεβαιώνει ή μαρτυρεί)

(Το ράβε ξήλωνε συνεχίζεται. Να δούμε αν και πού θα σταματήσει...)