Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Η ερμηνεία του κειμένου είναι η διαδικασία απόδοσης νοήματος στο κείμενο. Είναι μια σύνθετη διαδικασία που προϋποθέτει από τη μία το κείμενο με όλα τα στοιχεία της κειμενικής του κατασκευής κι από την άλλη τον αναγνώστη που ανάλογα με την υποκειμενικότητά του (γνώσεις, εμπειρίες, αισθητικές προτιμήσεις, ιδεολογία, φύλο, περιβάλλον, ενδιαφέροντα κ.ά.) θα το νοηματοδοτήσει / θα του αποδώσει νόημα.
Κάθε αναγνώστης μπορεί να δώσει τη δική του ερμηνευτική εκδοχή αναζητώντας και ξεχωρίζοντας στο κείμενο τα στοιχεία που τον ενδιαφέρουν και τον εκφράζουν. Οποιαδήποτε ερμηνεία, ωστόσο, προκύπτει κάθε φορά από τον τρόπο με τον οποίο το υποκείμενο / αναγνώστης επιλέγει και ερμηνεύει τα στοιχεία του κειμένου.
Οι κειμενικοί δείκτες
Κειμενικοί δείκτες είναι τα μορφικά στοιχεία του κειμένου που συνιστούν το εξωτερικό περίβλημα, αλλά και τον σκελετό του. Περιλαμβάνουν το λογοτεχνικό γένος / είδος, τις γλωσσικές επιλογές, τους αφηγηματικούς τρόπους, τις αφηγηματικές τεχνικές, τη δομή, την πλοκή, τους χαρακτήρες κ.ά. Η συνδυαστική ερμηνεία των κειμενικών δεικτών μας βοηθά να διερευνήσουμε τις ανταποκρίσεις μας στο κείμενο και να του αποδώσουμε νόημα. (Εμείς και οι Άλλοι)
Γλωσσικές επιλογές / Εκφραστικά μέσα
Οι γλωσσικές επιλογές/εκφραστικά μέσα ενός κειμένου περιλαμβάνουν:
- Τη γλώσσα: δημοτική, καθαρεύουσα / λόγια γλώσσα.
- Το λεξιλόγιο.
Το είδος του λεξιλογίου (απλό, επίσημο, λαϊκό λεξιλόγιο, καθαρεύουσα, δημοτική, αργκό, γλωσσικό ιδίωμα ή διάλεκτος ιδιωματικές λέξεις ή φράσεις, υποκοριστικά ή μεγεθυντικά, ξένες λέξεις) επηρεάζει καθοριστικά το ύφος και τον τόνο του κειμένου, σκιαγραφεί τους χαρακτήρες, υποδηλώνει τον χώρο, τον χρόνο και τη διάθεση του αφηγητή.
- Τα μέρη του λόγου (ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες, ρήματα, επιφωνήματα κ.τ.λ.).
Κάθε λέξη του κειμένου επηρεάζει ανάλογα το νόημα και το ύφος του. Π.χ. η χρήση ουσιαστικού και ρήματος, κυρίως, διαμορφώνει λιτό ύφος, ενώ η ευρεία χρήση επιθέτων και επιφωνημάτων χαρακτηρίζει το λυρικό ύφος.
- Τα ρηματικά πρόσωπα (α΄, β΄, γ΄ πρόσωπο).
Η χρήση α΄ προσώπου δηλώνει ομοδιηγητικό / δραματοποιημένο αφηγητή και προσδίδει αμεσότητα, η χρήση του β΄ προσώπου, δημιουργεί αποστροφή και δραματοποιεί την αφήγηση, η χρήση γ΄ προσώπου συνδυάζεται με ετεροδιηγητικό αφηγητή και προσδίδει αντικειμενικότητα.
- Τον χρόνο του ρήματος.
Οι χρόνοι του ρήματος στην οριστική δηλώνουν ταυτόχρονα τον χρόνο – παρελθόν, παρόν και μέλλον – και τον τρόπο της ενέργειας – διαρκώς / επαναληπτικά, στιγμιαία, συντελεσμένα.
- Την έγκλιση του ρήματος.
Κάθε έγκλιση (οριστική, υποτακτική, προστακτική) νοηματοδοτεί διαφορετικά το κείμενο. Με την οριστική δηλώνεται, βασικά, το πραγματικό και το βέβαιο, με την υποτακτική το προσδοκώμενο, το δυνατό, το επιθυμητό, προτροπή ή αποτροπή. Με την προστακτική προσταγή, παράκληση, ευχή.
- Την ενεργητική ή την παθητική σύνταξη.
Με την ενεργητική σύνταξη προβάλλεται το υποκείμενο που ενεργεί. Με την παθητική τονίζεται η ίδια η ενέργεια του ρήματος, ενώ το υποκείμενο τοποθετείται σε δεύτερη μοίρα.
- Τη στίξη.
Τα σημεία στίξης (θαυμαστικό, παρένθεση, παύλα, τελεία κ.τ.λ.) αποτυπώνουν τις παύσεις και τη διακύμανση του τόνου της φωνής – που στον προφορικό λόγο είναι εμφανή – και εκφράζουν συναισθήματα που νοηματοδοτούν το κείμενο.
- Το είδος των προτάσεων.
Ανάλογα με το είδος των προτάσεων που κυριαρχούν στο κείμενο (ελλειπτικές προτάσεις, σύνθετες, επαυξημένες, ερωτηματικές, επιφωνηματικές, καταφατικές, αρνητικές) διαγράφεται το ύφος και τα συναισθήματα που αποπνέει το κείμενο. Διαφορετικά νοηματοδοτούν το κείμενο οι προτάσεις κρίσεως, οι επιθυμίας, οι επιφωνηματικές ή οι ερωτηματικές.
- Την παράταξη ή την υπόταξη των προτάσεων.
Η παράταξη των προτάσεων δημιουργεί απλό ύφος, ενώ η υπόταξη σύνθετο.
- Τον μακροπερίοδο ή τον μικροπερίοδο λόγο.
Ο μακροπερίοδος λόγος εκφράζει περίπλοκα και σύνθετα νοήματα, ενώ ο μικροπερίοδος δημιουργεί έμφαση και αποτυπώνει συναισθηματική ένταση.
- Τον ευθύ ή τον πλάγιο λόγο.
Με ευθύ λόγο το μήνυμα μεταφέρεται αυτούσιο, και προβάλλεται με έμφαση στην αφήγηση, ενώ με τον πλάγιο λόγο το μήνυμα μεταφέρεται όπως το αντιλαμβάνεται ο αφηγητής, χωρίς να ξεχωρίζει από τη λοιπή αφήγηση.
- Τα σχήματα λόγου.
Τα σχήματα λόγου αποτελούν γλωσσικές ιδιορρυθμίες που προβάλλουν με έμφαση τα νοήματα, δημιουργούν ζωηρές εντυπώσεις και προκαλούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
- Τις εικόνες
Οι εικόνες: οπτικές, ακουστικές οσφρητικές, γευστικές, απτικές προκύπτουν από περιγραφές, εικονοποιούν / αισθητοποιούν την αφήγηση και βοηθούν τον πομπό να μεταδώσει αποτελεσματικά το μήνυμά του.
Όλες οι γλωσσικές επιλογές / εκφραστικά μέσα συνδέονται λειτουργικά με το νόημα και το ύφος του κειμένου.
Περιέχονται στο υπό έκδοση βιβλίο των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και της Υπαπαντής Η. Ζουρούδη με τίτλο: Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γράψ' το έτσι!, Για όλες τις τάξεις του Λυκείου και τις Πανελλαδικές, εκδόσεις Σαββάλας.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου