Πρόθεση του συγγραφέα και τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου

         Η ΠΕΙΘΩ – Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

 

Οι τρόποι και τα μέσα πειθούς 

 

Εισαγωγικά, θα πρέπει να αναφερθεί ότι και οι τρόποι και τα μέσα πειθούς θεωρούνται εκφραστικοί τρόποι-γλωσσικές επιλογές, επειδή στο κείμενο δηλώνονται με συγκεκριμένες γλωσσικές επιλογές, όπως είναι, π.χ., οι λέξεις και οι φράσεις που σημαίνουν αιτιολόγηση, συμπέρασμα, αντίθεση, υπόθεση, ο μεταφορικός λόγος, τα ρητορικά ερωτήματα, οι αποφαντικές προτάσεις, σημεία στίξης κ.ά. 

 

Οι τρόποι και τα μέσα πειθούς είναι οι λογικοί τρόποι με τους οποίους τεκμηριώνουμε τις απόψεις/θέσεις μας.

 

Η άποψη / θέση

  

Άποψη/θέση είναι αυτό που πιστεύει και υποστηρίζει ο πομπός. 

Παρόλο που η άποψη/θέση που υποστηρίζει ο πομπός σε ένα κείμενο είναι σχετική με το θέμα του, ωστόσο θέμα και άποψη/θέση δεν ταυτίζονται, αφού για το ίδιο θέμα μπορεί να υπάρχουν πολλές και διαφορετικές απόψεις.

Η άποψη/θέση μπορεί να είναι ένας ισχυρισμός, μια κρίση, μια υπόθεση ή ένα συμπέρασμα.

Η άποψη/θέση μπορεί να βρίσκεται είτε στην αρχή του κειμένου (παραγράφου ή εκτενέστερου) είτε να συνάγεται ως συμπέρασμα στο τέλος του.

Η απόδειξη/τεκμηρίωση της άποψης/θέσης γίνεται με λογικά μέσα, αυτά που κατά την κρίση του πομπού, είναι, κατά περίπτωση, τα καταλληλότερα και τα αποτελεσματικότερα.

 

Η επίκληση στη λογική

 

Μέσα πειθούς 

 

-      Τα επιχειρήματα.

-      Τα τεκμήρια: στατιστικά στοιχεία, γεγονότα, παραδείγματα, αλήθειες, αυθεντίες, πορίσματα ερευνών.

-      Η σαφήνεια, δηλαδή η κυριολεξία, η αποφυγή της πολυσημίας, η ακρίβεια στη χρήση του λεξιλογίου, οι ειδικοί όροι κ.λπ.

-      Η ονοματοποίηση, δηλαδή ονοματικά σύνολα στη θέση ρηματικών συνόλων ή επιθετικών προσδιορισμών, με τα οποία εκφράζονται αιτιακές σχέσεις και διαθέσεις με πιο συμπυκνωμένο, αντικειμενικό και επίσημο τρόπο.

-      Η παθητική σύνταξη, που κάνει τον λόγο απρόσωπο και προσδίδει σε αυτόν αντικειμενικότητα και επισημότητα.

-      Η οριστική έγκλιση, που δηλώνει κάτι πραγματικό και βέβαιο, και μάλιστα σε συνδυασμό με παρελθοντικό και ιδιαίτερα με συντελεσμένο χρόνο (παρακείμενο, υπερσυντέλικο).

-      Το γ΄ ρηματικό πρόσωπο, για να πραγματωθεί απρόσωπο/ουδέτερο ύφος και μάλιστα σε συνδυασμό με οριστική έγκλιση.

-      Οι διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις που δηλώνουν σχέσεις χρόνου, αντίθεσης, αιτίου και αποτελέσματος, συμπεράσματος, υπόθεσης κ.ά. Οι λέξεις αυτές είναι δηλωτικές ύπαρξης επιχειρημάτων.

-      Οι διαρθρωτικές λέξεις, για παράδειγμα, παραδείγματος χάρη (π.χ.), λόγου χάρη (λ.χ.) κ.ά. που δηλώνουν την ύπαρξη τεκμηρίων.

-      Τα ρητορικά ερωτήματα, επειδή η απάντηση που εκμαιεύεται με αυτά προκύπτει ως λογικό συμπέρασμα από όσα προηγουμένως έχουν αναπτυχθεί και λειτουργεί ως αλήθεια.

-      Οι αποφαντικές (δηλωτικές) προτάσεις, δηλαδή προτάσεις κρίσεως με τις οποίες διαπιστώνονται, κρίνονται ή περιγράφονται από τον πομπό πραγματικά γεγονότα ή καταστάσεις και συχνά διατυπώνονται γενικές αλήθειες με αποφθεγματικό και κατηγορηματικό τόνο.

-      Η επιστημική και δεοντική τροπικότητα, με την οποία δηλώνονται διάφορες σημασιολογικές λειτουργίες που εκφράζονται με τη χρήση των εγκλίσεων, π.χ. βεβαιότητα, υποχρέωση κ.ά.

 

 

Παράδειγμα

 

Κείμενο 

 

Ο καταναλωτισμός αποτελεί τρόπο διεξόδου από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Αυτά μπορούμε σε γενικές γραμμές να τα προσδιορίσουμε ως έλλειψη αξιών και ουσιαστικά νοήματος ζωής, εσωτερική φτώχεια και απόγνωση. Εκείνο που επιδιώκει να επιτύχει το καταναλωτικό ον με τις συχνές αγορές είναι να κουκουλώσει το υπαρξιακό κενό του. Αυτό το κενό είναι μια πραγματικότητα, την οποία βιώνει το πρόσωπο κάθε στιγμή και η οποία του προκαλεί άγχος. Πού να σταθεί, από πού να πιαστεί και να στηριχθεί, όταν η ζωή του δεν έχει ουσιαστικό περιεχόμενο; Έτσι, καταφεύγει στις αγορές υλικών αντικειμένων, γιατί αυτές παράγουν ψευδαισθησιακή χαρά που ανακουφίζει προσωρινά. Λόγω όμως του παροδικού και επιφανειακού χαρακτήρα της, η χαρά αυτή σύντομα χάνεται και χρειάζεται να επαναληφθεί. Οπότε το πρόσωπο επαναλαμβάνει τη διαδικασία ξανά και ξανά, γιατί είναι πολύ πιο εύκολη από την προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων που πρέπει να αντιμετωπίσει. [...]

 

Λάμπρος Λάσδας, εφημ. Τα Νέα, 27.04.2009

 

Θέμα

 

Το παραπάνω κείμενο είναι κείμενο επιχειρηματολογίας.

α. Να επισημάνετε σε αυτό τα στοιχεία της δομής του (αποδεικτέα θέση, τεκμηρίωση, συμπέρασμα).

β. Ποιος είναι ο βασικός ισχυρισμός (άποψη/θέση) του συγγραφέα;

γ. Να γράψετε στο τετράδιό σας πέντε (5) διαφορετικά μέσα πειθούς χαρακτηριστικά της γλώσσας της επιχειρηματολογίας τα οποία χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Να αναφέρετε ένα παράδειγμα για το καθένα και να εξηγήσετε τη λειτουργία του.

δ. Εκτός από επίκληση στη λογική υπάρχει άλλος τρόπος πειθούς στο κείμενο αυτό; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

 

Απάντηση

 

α. Τα στοιχεία της δομής του κειμένου είναι: 

Η αποδεικτέα θέση: «Ο καταναλωτισμός αποτελεί τρόπο διεξόδου από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος».

Η τεκμηρίωση: «Αυτά μπορούμε σε γενικές γραμμές … χρειάζεται να επαναληφθεί».

Το συμπέρασμα: «Οπότε το πρόσωπο … που πρέπει να αντιμετωπίσει».

β. Ο ισχυρισμός/θέση του συγγραφέα είναι: «Ο καταναλωτισμός αποτελεί τρόπο διεξόδου από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος».

γ. Πέντε διαφορετικά μέσα πειθούς χαρακτηριστικά της γλώσσας της επιχειρηματολογίας στο κείμενο αυτό είναι:

1.   Οι διαρθρωτικές λέξεις που δηλώνουν σχέση αιτίου-αποτελέσματος/συμπεράσματος π.χ. «γιατί», «Έτσι», (ή «Οπότε») ή αντίθεσης «Λόγω όμως». Οι λέξεις αυτές φανερώνουν την ύπαρξη συλλογισμών/επιχειρημάτων με τα οποία ο συγγραφέας επιδιώκει να πείσει γιατί ο καταναλωτισμός αποτελεί για τον σύγχρονο άνθρωπο τρόπο διεξόδου από τα προβλήματά του.

2.   Η παθητική σύνταξη, π.χ. «χάνεται», «επαναληφθεί», με την οποία παρουσιάζεται με αντικειμενικό και απρόσωπο τρόπο η ανάγκη συνεχούς απόκτησης υλικών αγαθών.

3.   Η οριστική έγκλιση σε συνδυασμό με το γ΄ ρηματικό πρόσωπο, π.χ. «καταφεύγει» (ή «παράγουν» ή «επαναλαμβάνει»), με την οποία διατυπώνονται με βεβαιότητα και αντικειμενικότητα όσα υποστηρίζει ο συγγραφέας για την παροδική αίσθηση χαράς που προσφέρει η αγορά προϊόντων στον καταναλωτή.

4.   Η ακριβολογία και η σαφήνεια, π.χ. «Έτσι, καταφεύγει στις αγορές υλικών αντικειμένων, γιατί αυτές παράγουν ψευδαισθησιακή χαρά που ανακουφίζει προσωρινά» που καθιστούν τον λόγο συγκεκριμένο, σαφή και πειστικό.

5.   Η ονοματοποίηση, π.χ. «προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων», με την οποία εξηγείται με συμπυκνωμένο, απρόσωπο, αντικειμενικό και επίσημο τρόπο ο λόγος για τον οποίο το πρόσωπο καταφεύγει στη διαρκή απόκτηση υλικών αντικειμένων αντί να προσπαθεί να επιλύει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. 

δ. Στο κείμενο, εκτός από επίκληση στη λογική, υπάρχει και επίκληση στο συναίσθημα. Τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούνται είναι η συγκινησιακή/μεταφορική χρήση της γλώσσας, π.χ. «να κουκουλώσει το υπαρξιακό κενό του», με την οποία δίνεται με παραστατικό τρόπο η προσπάθεια του καταναλωτή να καλύψει με τις αγορές υλικών αγαθών την έλλειψη ουσιαστικού περιεχομένου ζωής, και το ρητορικό ερώτημα «Πού να σταθεί, από πού να πιαστεί και να στηριχθεί, όταν η ζωή του δεν έχει ουσιαστικό περιεχόμενο;», με το οποίο δίνεται έμφαση στην απουσία ουσιαστικών στηριγμάτων ζωής, εξαιτίας της οποίας ο άνθρωπος καταφεύγει στην αγορά υλικών αντικειμένων που του χαρίζουν πρόσκαιρη ευχαρίστηση. Με τα μέσα αυτά ο συγγραφέας διεγείρει και υποβάλλει συναισθήματα αποστροφής για τον καταναλωτικό τρόπο ζωής.

 

 

Ασκήσεις

 

Κείμενο 1

 

Ο αθλητισμός, άλλωστε, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την πολιτική. Αν θεωρήσουμε την πολιτική όχι μόνο ως μια διαδικασία λήψης απόφασης αλλά και ως ένα φαινόμενο το οποίο εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της συμβίωσης των ανθρώπων και έχει μια δημιουργική επίδραση στην κοινωνική ζωή, είναι βέβαιο ότι τις ίδιες διαπιστώσεις θα κάνουμε και για τον αθλητισμό. Και ο αθλητισμός είναι ένα φαινόμενο συμβίωσης και σύμπραξης πολλών ανθρώπων, γεγονότων που έχουν μεγάλη σημασία για την κοινωνική ζωή και, συνεπώς, είναι εγγενώς πολιτικός. Επιπλέον, ο αθλητισμός και η πολιτική έχουν ενωθεί στην αθλητικήπολιτική, η οποία είναι μια διαδικασία σχεδιασμού και εφαρμογής αποφάσεων σε πεδία που ανήκουν στον αθλητισμό σε στενή και ευρεία έννοια. Η πολιτική και οι πολιτικές αποφάσεις παρέχουν το πλαίσιο δράσης στον αθλητισμό, και τα αθλητικά κινήματα, ομοσπονδίες και σωματεία έχουν αγωνιστεί για ένα πλαίσιο εντός του οποίου αξίζει να δρα κανείς. Η αλληλεπίδραση μεταξύ αθλητισμού και πολιτικής είναι δεδομένη και κανείς δεν μπορεί να είναι πολιτικά ουδέτερος κάτω από αυτές τις συνθήκες, γιατί μια ουδέτερη στάση απέναντι σε ένα φαινόμενο, μια πολιτική ή κοινωνική εξέλιξη, μια πολιτική διαδικασία ή αποφάσεις και δηλώσεις που επηρεάζουν τον αθλητισμό και τις οργανώσεις του, τα αθλητικά γεγονότα και τους στόχους του αθλητισμού είναι από μόνη της μια πολιτική δήλωση.

 

ekdd.gr (ελαφρώς διασκευασμένο)

 

Θέμα

 

Ποια είναι η άποψη/θέση που διατυπώνει ο συγγραφέας του παραπάνω κειμένου; Να γράψετε στο τετράδιό σας τέσσερα (4) διαφορετικά μέσα πειθούς χαρακτηριστικά της γλώσσας της επιχειρηματολογίας τα οποία χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Να αναφέρετε ένα παράδειγμα για το καθένα και να εξηγήσετε τη λειτουργία του.

Τα κείμενα των παραδειγμάτων και των ασκήσεων, τα θέματα και οι απαντήσεις τους περιέχονται στο υπό έκδοση βιβλίο των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και της Υπαπαντής Η. Ζουρούδη με τίτλο: Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γράψ' το έτσι!, Για όλες τις τάξεις του Λυκείου και τις Πανελλαδικές, εκδόσεις Σαββάλας.