ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΓΛΩΣΣΑ, ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΙΑ, ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ,
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Διάγραμμα
Πρόλογος
Χωρίς τη γλώσσα δεν μπορεί να νοηθεί ζωή, επειδή οι σημαντικότερες εκφάνσεις της ζωής, είτε τη θεωρήσουμε ως βιολογικό φαινόμενο είτε ως πνευματική και κοινωνική εκδήλωση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη γλώσσα. Γι’ αυτό και η πρόοδος του ανθρώπου σε κάθε τομέα της ζωής του περνάει, καταρχήν, μέσα από την εκμάθηση της μητρικής του γλώσσας και γενικότερα μέσα από τη γλωσσική καλλιέργειά του.
Ανάλυση της έννοιας (ορισμός)
«Γλώσσα είναι κώδικας σημείων ορισμένης μορφής (γλωσσικής) με τα οποία επιτυγχάνεται η επικοινωνία των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας» (Γεώργιος Μπαμπινιώτης).
Γλώσσα είναι, ασφαλώς, οι λέξεις αφού με αυτές ο αισθητός κόσμος και οι αφηρημένες έννοιες μετατρέπονται σε παραστάσεις-σύμβολα, με τις οποίες ο άνθρωπος μπορεί όχι μόνο να εκφράζεται, αλλά και να σκέφτεται. Η λέξη είναι το βασικό σημασιολογικό αυτόνομο δομικό στοιχείο του λόγου, είναι το κύτταρό του. Η λέξη σημαίνει, κλίνεται, συντάσσεται, συντίθεται, παράγει και παράγεται, ανακαλεί παραστάσεις, προκαλεί συνειρμούς, πληροφορεί και συγκινεί με τη μεταφορική σημασία της και τη μουσικότητά της.
Όσο σημαντική, όμως, κι αν είναι η λειτουργία των λέξεων, η γλώσσα δεν είναι μόνο λέξεις, είναι κάτι περισσότερο. Οι λέξεις διατάσσονται, μπαίνουν σε λογική σειρά, σύμφωνα με τους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες, δημιουργούν δομές ακολουθίας σύμφωνα με τη φυσική ή μια «ποιητική» τάξη πραγμάτων και παράγεται λόγος. Η γλώσσα είναι το μέσο έκφρασης των διανοητικών ικανοτήτων του ανθρώπου.
«Γλώσσα δεν είναι, καθώς φαντάζονται κάποιοι, αράδιασμα από λέξεις, τύπους και κανόνες, όπως αναγράφονται σε λεξικά και γραμματικές... παρά η έκφραση του εσωτερικού μας κόσμου, κύμα ζωής, άνοιγμα και επαφή ψυχών, ανταλλαγή αισθημάτων και σκέψεων μέσα σε συνομιλία, ερώτηση και απόκριση, άρνηση και κατάφαση, προσταγή, απαγόρευση και παράκληση, μικροεπεισόδια, πεζότητες και ταπεινότητες της καθημερινής ζωής και έξαρση και κατάνυξη, τραγούδι και κλάμα, χαρά και καημός, τρικυμία και γαλήνη, αγάπη και πάθος, αγωνία και κατάρα, επιστήμη και ζωή, σκέψη, ενατένιση της μοίρας και φιλοσοφία – όλα αυτά είναι γλώσσα ατομική και εθνική» (Μανόλης Τριανταφυλλίδης).
Γι’ αυτό η πιο ουσιαστική προσέγγιση ενός πολιτισμού περνάει πάντα μέσα από τον λόγο που τον εκφράζει.
Χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου
Προφορικός λόγος
- Ικανοποιεί τρέχουσες επικοινωνιακές ανάγκες της καθημερινής ζωής.
- Οι ομιλούντες βρίσκονται συνήθως στον ίδιο χώρο, μπορούν να ελέγχουν τις αντιδράσεις των συνομιλητών τους και να τροποποιούν τον λόγο τους, όταν χρειάζεται, για να γίνουν πιο κατανοητοί, πιο αποτελεσματικοί.
- Ο δέκτης μπορεί ταυτόχρονα να γίνεται πομπός.
- Η ετοιμολογία, παρόλο που μπορούν να δοθούν από τον ομιλητή άμεσα διευκρινίσεις, επεξηγήσεις.
- Η χρήση παραγλωσσικών (επιτονισμός, παύσεις, σιωπές, προφορά, ένταση, τόνος, ποιότητα της φωνής) και εξωγλωσσικών (κινήσεις, χειρονομίες, έκφραση προσώπου, βλέμμα, διάθεση, νεύματα) στοιχείων.
- Η ζωντάνια, η αμεσότητα, η οικειότητα.
- Είναι κατανοητός και από τους αναλφάβητους.
- Είναι αυθόρμητος, απροσχεδίαστος (εξαιρείται ο προσχεδιασμένος προφορικός λόγος, π.χ. η διάλεξη), λιγότερο επιμελημένος.
- Η χρήση πρόχειρου και απλούστερου λεξιλογίου.
- Η περιορισμένη επιλογή λέξεων, λέξεις που δίνουν στον λόγο αοριστία (μια, κάτι, πράγμα).
- Οι συχνές επαναλήψεις λέξεων, φράσεων και συντακτικών δομών.
- Προτιμά την παρατακτική σύνδεση.
- Προτιμά την ενεργητική σύνταξη και αποφεύγει την παθητική.
- Οι ελλειπτικές, συντακτικά ατελείς, προτάσεις, η χαλαρή σύνταξη.
- Η έλλειψη αυστηρής δομής, συνοχής και αλληλουχίας.
Γραπτός λόγος
- Χρησιμοποιείται για την καταγραφή και αποθήκευση των πληροφοριών (κείμενα κάθε είδους, αρχεία, επίσημα έγγραφα, επιστημονική γνώση).
- Είναι επιμελημένος και σαφής, γιατί προηγείται μελέτη, γράφεται με άνεση και ο συντάκτης ενός κειμένου μπορεί να αναζητήσει βοήθεια σε άλλα κείμενα ή σε λεξικά.
- Προτιμά την υποτακτική σύνδεση.
- Προτιμά την παθητική σύνταξη.
- Χρησιμοποιεί λέξεις και φράσεις που δείχνουν την οργάνωση του κειμένου, έχει αλληλουχία και συνοχή και δεν παρουσιάζει αποσπασματικότητα.
- Προσφέρεται για μετάδοση σύνθετων μηνυμάτων.
- Έχει χαρακτήρα επίσημο.
- Η χρήση σημείων στίξης (αποσιωπητικά, θαυμαστικό, εισαγωγικά, ερωτηματικό), με τα οποία υποδηλώνονται σημασίες.
- Η χρήση ειδικού λεξιλογίου
- Απευθύνεται σε πολλούς αποδέκτες, που βρίσκονται σε διαφορετικό τόπο ή ζουν σε διαφορετικούς χρόνους.
- Δεν έχει παροδική διάρκεια, αλλά αιώνια.
- Δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί και παραμένει αναλλοίωτος (αξιόπιστη ιστορική πηγή)
- Είναι απρόσωπος και τυπικός, χωρίς αμεσότητα και ζωντάνια.
- Δε δίνει τη δυνατότητα για άμεση απάντηση.
- Δύσκολα και σπάνια δέχεται διορθώσεις.
Λειτουργίες της γλώσσας
Γλώσσα και επικοινωνία.
Η γλώσσα είναι το μέσο με το οποίο διανοούνται, στοχάζονται και επικοινωνούν οι άνθρωποι. Με τη γλώσσα οι άνθρωποι μπορούν να:
- Συζητούν, συμφωνούν, διαφωνούν, δέχονται, αρνούνται.
- Πείθουν και πείθονται.
- Ανακοινώνουν γνώσεις, ιδέες και σκέψεις.
- Κρίνουν, ερευνούν, αναζητούν την αλήθεια.
- Κατηγορούν ή απολογούνται.
- Παρακαλούν ή προστάζουν.
- Υμνούν.
- Διεγείρουν, υποβάλλουν, εξωτερικεύουν συναισθήματα.
- Ψυχαγωγούνται.
- Παραμυθούν (παρηγορούν).
- Ερωτεύονται.
Γλώσσα και νοητική ανάπτυξη
- Mε τις λέξεις ο αισθητός κόσμος και οι αφηρημένες έννοιες μετατρέπονται σε παραστάσεις-σύμβολα, με τις οποίες ο άνθρωπος μπορεί όχι μόνο να εκφράζεται, αλλά και να σκέφτεται.
- Aνάπτυξη της μνημονικής ικανότητας του ανθρώπου, δηλαδή της ικανότητάς του να διατηρεί και να ανακαλεί στη μνήμη του παραστάσεις-σύμβολα.
- Aφαιρετική ικανότητα, ακριβολογία.
- Eύρεση σχέσεων, όξυνση της κριτικής σκέψης.
- Λογική ταξινόμηση και διάταξη των εννοιών, αλληλουχία, συλλογισμοί, συγκρότηση της σκέψης.
- Ανάλυση εννοιών, ανάπτυξη φαντασίας και στοχασμού.
- Η γλώσσα ως περιεχόμενο παιδείας: κείμενα και μεταγλώσσα (γραμματική και συντακτικό).
Γλώσσα και ανθρώπινες σχέσεις
- Επικοινωνία: ανταλλαγή μηνυμάτων, πληροφοριών.
- Έκφραση και μετάδοση συναισθημάτων, σύναψη σχέσεων, σύσφιγξη δεσμών.
- Καθορισμός αρχών, αξιών και κανόνων που διέπουν την κοινωνική ζωή.
- Διάλογος: υπεράσπιση και διεκδίκηση δικαιωμάτων, πειθώ, ειρηνική διευθέτηση διαφορών, δημοκρατία, εύρεση αλήθειας (επιστήμη).
Γλώσσα και εθνική φυσιογνωμία
- Η γλώσσα αποτελεί διακριτικό γνώρισμα των ομοεθνών.
- Όπως ιδιαίτερη είναι η πολιτισμική δημιουργία κάθε έθνους, έτσι ιδιαίτερη είναι και η γλώσσα που την εκφράζει.
- Στα γλωσσικά σύμβολα αποτυπώνεται/αντικατοπτρίζεται η πνευματικότητα και η ευαισθησία κάθε λαού.
- Είναι μέσο και περιεχόμενο της εθνικής παιδείας, αφού με τη γλώσσα εκφράζονται τα διανοητικά επιτεύγματα ενός λαού, εν μέρει δε και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματά του.
- Η ιστορική επιβίωση ενός έθνους εξαρτάται από τη διατήρηση και τη διάσωση της γλώσσας του, ενώ η παρακμή και η εξαφάνισή του συνδέονται άρρηκτα με την αλλοίωση και την απώλεια της γλώσσας του.
Η ξεχωριστή σημασία της γλωσσικής παιδείας για την προαγωγή του πνευματικού πολιτισμού
Με τη γλωσσική παιδεία διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες του ανθρώπου και προάγεται ο πολιτισμός. Χάρη στη γλωσσική παιδεία:
- Διαδίδονται γνώσεις, διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες του ανθρώπου, αναπτύσσονται οι πνευματικές του λειτουργίες και αποκτά ορθολογικά κριτήρια.
- Εξελίσσεται η επιστήμη.
- Αναπτύσσονται οι τέχνες και τα γράμματα, ο άνθρωπος γίνεται κοινωνός της καλλιτεχνικής δημιουργίας και αποκτά καλαισθησία.
- Γίνεται γνωστή και αξιοποιείται γόνιμα η πνευματική παράδοση, προστατεύεται ο εθνικός πολιτισμός από την ομογενοποίηση.
- Διαμορφώνεται το ήθος του ανθρώπου, αφού, κατά τον Ελύτη, «η γλώσσα είναι και φορέας ηθικών αξιών».
- Διαμορφώνεται δημοκρατικό ήθος και συνείδηση και ο άνθρωπος μπορεί να υπερασπίζεται λογικά τα πολιτικά του δικαιώματα.
Η αποτελεσματική χρήση της γλώσσας
Εκτός από την ανταλλαγή απλών μηνυμάτων η γλώσσα είναι το μέσο με το οποίο οι άνθρωποι υπερασπίζονται δικαιώματα, προβάλλουν και διεκδικούν αιτήματα, συνάπτουν σχέσεις, διδάσκουν και πείθουν. Γι’ αυτό όσο πιο καλά γνωρίζουν και χειρίζονται τη γλώσσα, τόσο πιο αποτελεσματικοί είναι στις επιδιώξεις τους.
Τι πρέπει να επιδιώκεται
- Η επιλογή του κατάλληλου τρόπου έκφρασης ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση, δηλαδή σε ποιον απευθυνόμαστε, για ποιο σκοπό, ώστε ο λόγος μας να είναι καίριος, να έχει την απαιτούμενη φυσικότητα και αποτελεσματικότητα.
- Η χρήση της κατάλληλης λέξης, ακριβολογία, για να είναι ο λόγος μας συγκεκριμένος και σαφής.
- Το κατάλληλο περιεχόμενο, η τεκμηρίωση και η πειστική αξία όσων γράφουμε ή λέμε.
- Η πρωτότυπη ιδέα.
- Η καλή οργάνωση των σκέψεών μας, ο καλά δομημένος λόγος.
- Ο εκφραστικός πλούτος και η καλλιέπεια, που δίνουν την απαραίτητη γλαφυρότητα και χάρη στο λόγο και αισθητοποιούν τις σκέψεις μας
- Η σωστή προφορά.
- Η καλοπροαίρετη και ευγενική διάθεση.
Τι πρέπει να αποφεύγεται
- Η αοριστολογία, η ασάφεια.
- Η απεραντολογία που συσκοτίζει και καλύπτει την ουσία όσων λέμε.
- Η έλλειψη τεκμηρίωσης όσων υποστηρίζουμε και τα αυθαίρετα συμπεράσματα
- Η άτακτη παράθεση σκέψεων, που δυσκολεύουν το δέκτη να παρακολουθήσει και να κατανοήσει τις σκέψεις μας.
- Η εκφραστική φτώχεια και δυσκαμψία με την επανάληψη στερεότυπων φράσεων.
- Τα γραμματικά και συντακτικά λάθη.
Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί κάποιος τη γλώσσα δείχνει τις γνώσεις που έχει, τις διανοητικές του ικανότητες, το ήθος, την ευαισθησία και την καλαισθησία του. «Τα όρια της γλώσσας μου προσδιορίζουν τα όρια του κόσμου μου», Βιτγκενστάιν.
Η χαμηλής ποιότητας γλωσσική έκφραση στις μέρες μας
Η γλώσσα δεν είναι απλώς μέσο επικοινωνίας των ομόγλωσσων. Μέσα στη γλώσσα ενός λαού, στην κάθε λέξη και φράση, απεικονίζονται στοιχεία από την ιστορία, την καλλιέργεια και τον πολιτισμό του. Η ελληνική γλώσσα είναι μια σπάνια σε εκφραστική δύναμη γλώσσα, χάρη στη μακραίωνη και ενιαία παράδοσή της και στη χρησιμοποίησή της από χαρισματικούς ανθρώπους της τέχνης, της επιστήμης και της πολιτικής, για να εκφραστούν οι ανώτερες μορφές της πνευματικής δημιουργίας, να υμνηθεί ο άνθρωπος και οι αξίες του. Εντούτοις, συχνά στις μέρες μας παρατηρείται χαμηλής ποιότητας γλωσσική έκφραση σε ποικίλες μορφές επικοινωνίας, γραπτής ή προφορικής.
Λόγοι στους οποίους οφείλεται το φαινόμενο
§ Η ανεπάρκεια της γλωσσικής παιδείας που προσφέρεται:
- Απόκτηση γνώσεων για την αντιμετώπιση πρακτικών και άμεσων προβλημάτων, αλλά απομάκρυνση από το περιεχόμενο της κλασικής παιδείας.
- Έλλειψη συστηματικής και σε βάθος διδασκαλίας της γλωσσικής μας παράδοσης.
- Ανεπαρκώς μορφωμένο και επιμορφωμένο διδακτικό προσωπικό.
- Έλλειψη κατάλληλων βιβλίων, μέσων και διδακτικών μεθόδων.
§ Η λειτουργία των σύγχρονων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, κυρίως των οπτικοακουστικών:
- Εικόνα.
- Λάθη εκφωνητών και προσώπων που συζητούν.
- Διαφημίσεις.
- Απλοϊκός λόγος.
- Ξενόγλωσσα έργα.
- Οι όροι επικοινωνίας που διαμορφώνονται από τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας (κινητό τηλέφωνο, υπολογιστής και Διαδίκτυο), π.χ. αλλοιώνεται η μορφή των λέξεων και οδηγούμαστε σε «σκελετούς συμφώνων», όπως «τπτ», «δλδ».
- Έλλειψη γλωσσικά επιμελημένων κειμένων, κυρίως στο Διαδίκτυο.
§ Η συντόμευση του λόγου, π.χ. τα αρκτικόλεξα και οι συντομογραφίες.
§ Το γενικότερο κλίμα αποξένωσης και απομόνωσης που επικρατεί στην εποχή μας, το οποίο δεν ευνοεί την επικοινωνία των ανθρώπων και, επομένως, την ανταλλαγή απόψεων, τον μεταξύ τους διάλογο και τη γλωσσική τους ανάπτυξη και καλλιέργεια.
§ Η κατάχρηση της γλώσσας όχι ως μέσου επικοινωνίας, αλλά ως μέσου παραπλάνησης και απόκρυψης της αλήθειας (αλλοίωση της γλώσσας):
- Παραφθορά των λέξεων, δηλαδή η χρήση των λέξεων με σημασία διαφορετική από τη συνηθισμένη, π.χ. ο προπαγανδιστικός λόγος.
- Ξύλινη γλώσσα, δηλαδή η τυποποιημένη, η χωρίς φυσικότητα, η στερεότυπη γλώσσα, τα γλωσσικά κλισέ.
Η επίδραση του κινητού τηλεφώνου και του Διαδικτύου στον γραπτό και στον προφορικό λόγο
Το κινητό τηλέφωνο και το Διαδίκτυο είναι αναμφισβήτητα επιτεύγματα της υψηλής τεχνολογίας. Κατά βάση, όμως, είναι μέσα γλωσσικής έκφρασης και επικοινωνίας και ασκούν σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση του προφορικού και του γραπτού λόγου.
Θετική επίδραση
- Αποτελούν πεδίο ελεύθερης έκφρασης και πλουραλισμού απόψεων με τη δημοσίευση κάθε είδους κειμένου.
- Συμβάλλουν στην αλληλεπίδραση και στην ανάδειξη των διαφορετικών απόψεων και της διαφορετικής προσέγγισης της γλώσσας μέσω της επικοινωνίας με άτομα άλλων χωρών.
- Στη χρήση του κινητού τηλεφώνου ο προφορικός και κυρίως ο γραπτός λόγος γίνεται περιεκτικός και επιγραμματικός για λόγους συντομίας που επιβάλλουν ο χώρος και η οικονομία χρόνου και χρημάτων.
- Δημιουργείται ένα είδος λόγου το οποίο έχει μεν γραπτή μορφή, αλλά παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά του προφορικού λόγου.
Αρνητική επίδραση
- Και στα δύο μέσα διαδίδεται και καθιερώνεται η χρήση συντομογραφιών, αρκτικόλεξων και παραγλωσσικών συμβόλων, όπως είναι τα emoticons, με τα οποία εικονοποιούνται τα μηνύματα και περιορίζεται η αναλυτική έκφραση, παραβιάζονται οι γραμματικοί και συντακτικοί κανόνες που διέπουν το γραπτό λόγο, και καταργείται ο ίδιος ο γραπτός λόγος
- Με τα «greeklish» καταργούνται οι ορθογραφικοί και συντακτικοί κανόνες του γραπτού λόγου, με αποτέλεσμα να αποδυναμώνεται η γλώσσα ως σύστημα με κανόνες.
- Δημιουργείται μια ομογενοποίηση παρά την πληθώρα των κειμένων που δημοσιεύονται στο Διαδίκτυο. Ο λόγος του Διαδικτύου στην ουσία εγκαινιάζει έναν νέο τύπο κειμένου, το υβριδικό, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου είναι ότι πρόκειται για ένα σώμα κειμένου γραπτό ως προς τη μορφή του διαποτισμένο ωστόσο από πολλά στοιχεία προφορικότητας.
- Δημιουργούνται και χρησιμοποιούνται στην καθημερινή μας γλώσσα διαδικτυακοί όροι, π.χ. «τρολάρω», «πουσάρω»
- Εύκολη και ευρείας έκτασης εισαγωγή ξένων λέξεων στη γλώσσα μας
Η επίδραση του κινητού τηλεφώνου και του Διαδικτύου στη γλώσσα είναι αναμφισβήτητη. Γι’ αυτό χρειάζεται προσεκτική χρήση τους, για να αποφευχθούν φαινόμενα αλλοίωσης της γλώσσας μας και συρρίκνωσης του γλωσσικού πλούτου και των απεριόριστων εκφραστικών δυνατοτήτων της.
Ξένες λέξεις στη γλώσσα μας
Στη θεωρία συνηθίζουμε να εκθειάζουμε την ελληνική γλώσσα ως μοναδική και απαράμιλλη. Στην πράξη, όμως, σπεύδουμε συχνά να υιοθετήσουμε άκριτα στον λόγο μας λέξεις και φράσεις ξενικής προέλευσης.
Πού οφείλεται το φαινόμενο του γλωσσικού δανεισμού
Τα δάνεια γλωσσικά στοιχεία δεν έλειψαν καμιά περίοδο από τη γλώσσα μας. Στην εποχή μας, όμως, το φαινόμενο του γλωσσικού δανεισμού έχει πάρει σχετικά μεγάλη έκταση. Οι λόγοι είναι:
- Η δημιουργία επικοινωνιακών αναγκών που δεν μπορούν να καλυφθούν με το υπάρχον λεξιλόγιο.
- Το αυξημένο κύρος που θεωρείται ότι έχει μια γλώσσα σε σχέση με μια άλλη.
- Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, καθώς δεν εισάγουμε μόνο τεχνολογικά προϊόντα (συσκευές, μηχανήματα, υπολογιστές), αλλά και την ορολογία που συνοδεύει τη λειτουργία και τη χρήση τους.
- Τα ξενόγλωσσα τηλεοπτικά προγράμματα, που καλύπτουν μεγάλο μέρος του τηλεοπτικού χρόνου.
- Η χρήση του Διαδικτύου, όπου κυριαρχεί η αγγλική γλώσσα, και η διαμόρφωση διαδικτυακής γλώσσας με τη χρήση αυτούσιων ξενόγλωσσων ή εξελληνισμένων όρων, π.χ. on line, «γκουγκλάρω», «τρολάρω».
- Οι διεθνείς οικονομικές δραστηριότητες, επενδύσεις σε ξένες επιχειρήσεις και ξένες αγορές, οι οποίες ευνοούνται από την παγκοσμιοποίηση και, κατά συνέπεια, η ανάγκη επικοινωνίας σε ξένες γλώσσες.
- Η γλωσσομάθεια.
- Ο τουρισμός, τα ταξίδια και γενικότερα η στενή επικοινωνία μας με ξένους.
- Η τάση «μοντερνισμού» και ξενομανίας που διακατέχει πολλούς Έλληνες.
Θετικές πλευρές του γλωσσικού δανεισμού
- Εμπλουτισμός και ανανέωση της γλώσσας με νέες λέξεις και όρους, άρα με νέες έννοιες και με γνώση.
- Πιο εύστοχη διατύπωση, σκέψεων, γνώσεων και ιδεών καλύτερη επικοινωνία.
- Άνοδος του μορφωτικού επιπέδου των ανθρώπων που γνωρίζουν τη σημασία και τη σωστή χρήση των δάνειων λέξεων.
- Ώσμωση, ανταλλαγή πολιτισμικών στοιχείων ανάμεσα στους λαούς.
Αρνητικές πλευρές του
Οι αρνητικές πλευρές του γλωσσικού δανεισμού οφείλονται στον υπέρμετρο, άκριτο και αναφομοίωτο γλωσσικό δανεισμό.
- Αλλοίωση της γλώσσας μας και εξασθένηση της εκφραστικής της δύναμης.
- Υποχώρηση μιας μακραίωνης παράδοσης έντεχνου λόγου, ρητορείας και πειθούς και αντικατάστασή της από «τεχνοαγγλικούς» όρους και φράσεις.
- Πολιτισμική εξάρτηση.
- Ένταση της ξενομανίας.
- Αλλοίωση ή και απώλεια της γλωσσικής μας, άρα και της πολιτιστικής μας ταυτότητας.
- Άμβλυνση της πίστης στην αξία του εθνικού μας πολιτισμού και σταδιακή υποχώρηση της εθνικής μας συνείδησης.
- Ομογενοποίηση.
«Ο δανεισμός, κατά τη μεταφορά του Κλωντ Αζέζ, είναι η απαραίτητη ποσότητα οξυγόνου για την επιβίωση μιας γλώσσας, είναι μια φυσική διαδικασία που χαρακτηρίζει κάθε φυσική ανθρώπινη γλώσσα», (Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη). Φτάνει να μη δοκιμάζεται η αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας και αλλοιώνεται το γλωσσικό αίσθημα της μητρικής μας γλώσσας.
Ο έξοχος χαρακτήρας της ελληνική γλώσσας
Ο έξοχος χαρακτήρας της ελληνικής γλώσσας οφείλεται στα ιδιαίτερα πολιτιστικά και ιστορικά γνωρίσματά της.
- Η μακραίωνη και ενιαία παράδοσή της.
- Η χρησιμοποίησή της από χαρισματικούς ανθρώπους της τέχνης και της επιστήμης.
- Είναι η γλώσσα στην οποία γράφτηκε η Καινή Διαθήκη.
- Είναι η γλώσσα στην οποία εκφράστηκαν και διαδόθηκαν σε όλο τον κόσμο όροι-έννοιες από τον φιλοσοφικό στοχασμό, την επιστήμη, την καλλιτεχνική δημιουργία, την πολιτική και κοινωνική ζωή.
- Είναι ζωντανός φορέας των κλασικών αξιών της ελληνικής αρχαιότητας, που αποτελούν την πεμπτουσία του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
- Έχει πολύ εύκολη και απεριόριστη ικανότητα παραγωγής νέων λέξεων.
- Συνδυάζει εκπληκτικά τη λογική/κυριολεκτική με την ποιητική/μεταφορική λειτουργία.
- Διακρίνεται για τη μουσικότητά της.
Ο Γάλλος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Σορβόνης Κάρολος Φοριέλ είπε: «Η Ελληνική έχει ομοιογένεια σαν τη Γερμανική, είναι όμως πιο πλούσια από αυτήν. Έχει τη σαφήνεια της Γαλλικής, έχει όμως μεγαλύτερη ακριβολογία. Είναι πιο ευλύγιστη από την Ιταλική και πολύ πιο αρμονική από την Ισπανική. Έχει δηλαδή ό,τι χρειάζεται για να θεωρηθεί η ωραιότερη γλώσσα της Ευρώπης».
Και η Γαλλίδα ακαδημαϊκός Jacqueline de Romilly είπε: «Η γλώσσα που μας χάρισαν οι Έλληνες, η ελληνική γλώσσα, είναι η βάση, η απαρχή όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών. Ζητώ μια χάρη από τους Έλληνες, να μην ξεχνούν τα Αρχαία Ελληνικά και να μεριμνούν γι’ αυτά, όπως και για την εξέλιξή τους. Τα Νέα Ελληνικά. Θα πρέπει οι Έλληνες να μην υποκύψουν και να μη χάσουν ή ευτελίσουν τη σκέψη τους και τη μοναδικότητά τους. Να καταλάβουν ότι η μόνη λέξη που ολόκληρος ο Δυτικός πολιτισμός μπορεί να οφείλει να τους πει είναι ένα ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ».
Λόγοι για τους οποίους χάνεται η γεωγραφική ποικιλία (διάλεκτοι και ιδιώματα)
Οι γεωγραφικές ποικιλίες, διάλεκτοι και ιδιώματα, εκφράζουν ως ντοπιολαλιά τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής, τις συνήθειες, τις ασχολίες, τα ήθη, αλλά και τη μουσικότητα στη γλώσσα ανθρώπων που κατοικούν επί αιώνες σε έναν τόπο. Από την άποψη αυτή δεν έχουν μόνο γλωσσική, αλλά και εθνική αξία.
Εντούτοις, στις μέρες μας οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα σιγά σιγά υποχωρούν και απειλούνται με αφανισμό. Η κύρια αιτία είναι η ομογενοποίηση που επικρατεί στην εποχή μας, δηλαδή η ομοιομορφία στον τρόπο έκφρασης των ανθρώπων και όχι μόνο της γλωσσικής. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται:
- Στην γλωσσική επίδραση που ασκούν στα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και πληροφόρησης.
- Στην καθιέρωση και στη χρήση, στον γραπτό, αλλά και στον προφορικό λόγο, μιας κοινής, επίσημης γλώσσας.
- Στη διδασκαλία μόνο της επίσημης γλώσσας στην εκπαίδευση.
- Στη συγκέντρωση των ανθρώπων στα μεγάλα αστικά κέντρα και στην αφομοίωσή τους.
- Στην επικοινωνία των μελών τοπικών κοινωνιών με άλλους ανθρώπους, εξαιτίας της οποίας χάνουν τον κλειστό παραδοσιακό τους χαρακτήρα και αμβλύνεται η τοπική τους συνείδηση.
- Στον μοντερνισμό και στη σκωπτική διάθεση με την οποία συχνά αντιμετωπίζονται οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα.
- Στον μιμητισμό και στην ξενομανία.
Οι διάλεκτοι δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως εκδήλωση επαρχιωτισμού και επομένως κατωτερότητας. Είναι ένας ξεχωριστός τρόπος έκφρασης και πρέπει να αντιμετωπίζεται με το δέοντα σεβασμό που οφείλουμε να δείχνουμε στη γλωσσική πολυμορφία και ιδιαιτερότητα.
Η ανάγκη διαφύλαξης και διατήρησης της μητρικής μας γλώσσας και της πολυμορφίας της
«Η μητρική μας γλώσσα είναι ό,τι πολυτιμότερο κουβαλάμε από την ημέρα της γέννησής μας. Μ’ αυτήν μαθαίνουμε να μιλάμε, να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, τις αλήθειες μας, με αυτήν επικοινωνούμε, είναι η ιστορία χρόνων, των προγόνων μας, που κουβαλάμε στην πλάτη μας». (InaNdreaj, www.athensvoice.gr)
Έχουμε χρέος, λοιπόν, να διατηρήσουμε τη μητρική μας γλώσσα, αλλά και τις διαλεκτικές της μορφές που σώζονται σήμερα, διότι:
- Η μητρική γλώσσα είναι ο πολιτισμός μας, η πατρίδα μας και αν αυτή χαθεί, χάνονται και τα άλλα. «Να πολεμά κανείς για την πατρίδα του ή για την εθνική τη γλώσσα, ένας είναι ο αγώνας», (Γ. Ψυχάρης)
- Στη μητρική μας γλώσσα και στις διαλέκτους της αποτυπώνονται, αντικατοπτρίζονται η πνευματικότητα και η ευαισθησία του λαού μας, όπως αυτή εκφράζεται στην πολιτιστική του δημιουργία, στους μύθους, στην ποίηση και στα τραγούδια του.
- Είναι το κύριο διακριτικό στοιχείο της ταυτότητάς μας.
- Είναι έκφραση της ιδιαιτερότητας και της διαφορετικότητας κάθε λαού.
- Στη μητρική γλώσσα αναπτύσσονται οι συναισθηματικοί, πνευματικοί, ηθικοί, κοινωνικοί και εθνικοί δεσμοί με τους ομόγλωσσους.
- Ο παραγκωνισμός της μητρικής γλώσσας και η επικράτηση ξένων γλωσσών που μιλούνται διεθνώς θα οδηγήσει σε «ανώτερες» και σε «κατώτερες» γλώσσες, με αποτελέσματα σαν και αυτά του αποικιοκρατικού παρελθόντος.
- Άνθρωποι που θα μιλούν μόνο τη μητρική τους γλώσσα και θα αγνοούν τις ξένες γλώσσες που θα μιλούνται διεθνώς θα βρίσκονται σε μειονεκτική θέση.
- Η απώλεια της μητρικής γλώσσας θα οδηγήσει σε έναν ομογενοποιημένο κόσμο.
«Φανταστείτε τον πλανήτη χωρίς τις διαφορές στη φύση και την βιοποικιλότητα πώς θα ήταν. Ας παραδειγματιστούμε από αυτό, για να προστατεύσουμε την γλωσσική ποικιλότητα, αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε λαού». (Βασιλική Γραμματικογιάννη,www.athensvoice.gr)
Προτάσεις για τη βελτίωση της γλωσσικής παιδείας στο σχολείο
- Η διδασκαλία και η εκμάθηση της γλώσσας να μην είναι μνημονική, στατική και παθητική, αλλά δυναμική, ενεργητική και διαμορφωτική, ώστε να αναπτύσσεται και να καλλιεργείται η κριτική και διανοητική ικανότητα του μαθητή.
- Για τον σκοπό αυτόν απαραίτητη είναι η μόρφωση και η επιμόρφωση σε σύγχρονες διδακτικές μεθόδους όσων διδάσκουν τη γλώσσα.
- Στη διδασκαλία της γλώσσας να δίνεται έμφαση, τόσο στον γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο, στην ανάπτυξη της ικανότητας του μαθητή να αφηγείται, να περιγράφει, να διαλέγεται και να πείθει.
- Συγγραφή βιβλίων σύμφωνα με τις σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας της γλώσσας.
- Εξοπλισμός όλων των σχολείων με σύγχρονα ψηφιακά μέσα που κάνουν τη διδασκαλία της γλώσσας παραστατική, δυναμική, δημιουργική, διαδραστική.
- Καθιέρωση μαθητικών διαγωνισμών στη συγγραφή λογοτεχνικών και μη λογοτεχνικών κειμένων.
- Καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας και παρουσίαση στην τάξη εργασιών βιβλιοπαρουσίασης και βιβλιοκριτικής.
Επίλογος
H γλώσσα μας είναι μέγα εθνικό θέμα, γιατί αποτελεί ανεκτίμητο εθνικό μας θησαυρό, για τη διαφύλαξη και την προστασία του οποίου όλοι έχουμε χρέος να φροντίζουμε. H γνήσια νεοελληνική γλώσσα, απόλυτα συνταιριασμένη με τον νεοελληνικό πολιτισμό και τη γενικότερη νεοελληνική πραγματικότητα, είναι η γλώσσα που πρέπει όλοι να μάθουμε. Aν κατορθώσουμε να τη χρησιμοποιούμε σωστά, θα μπορέσουμε χωρίς αμφιβολία να γίνουμε καλύτεροι επιστήμονες, πιο επιτυχημένοι επαγγελματίες, καλύτεροι πολίτες και πολιτισμένοι και σοβαρότεροι άνθρωποι. Kι αν κάποτε φτάσουμε σε σημείο όχι μόνο να γράφουμε με την απαραίτητη γραμματική και συντακτική αρτιότητα, αλλά και να δίνουμε στον λόγο μας κάποια κομψότητα και χάρη, τότε θα έχουμε ολοκληρώσει τη δύσκολη γλωσσική πορεία μας.
3ο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
Κείμενο 1 (Μη λογοτεχνικό, 14441)
H γλώσσα μας σήμερα
Το κείμενο που ακολουθεί είναι άρθρο του ομότιμου καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Γεωργίου Ι. Σπανού. Το γνωστικό αντικείμενο του συγγραφέα είναι η Διδακτική Μεθοδολογία και η Αξιολόγηση του Προγράμματος Σπουδών Γλώσσας και Λογοτεχνίας. Δημοσίευσε το άρθρο τον Φεβρουάριο του 2020 στην εβδομαδιαία εφημερίδα «Αμαρυσία».
Η ελληνική γλώσσα με το λεξιλογικό πλούτο και με την εκφραστική δύναμή της δημιούργησε αξιόλογα μνημεία λόγου και πολιτισμού. Παράλληλα, προσέφερε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου βασικούς όρους για την επιστήμη, για την τέχνη και τον φιλοσοφικό στοχασμό. Στην πορεία του χρόνου, βέβαια, και η ελληνική γλώσσα δανείστηκε δημιουργικά, και όχι μόνο, λέξεις από άλλες γλώσσες, χωρίς να χάσει την ταυτότητά της.
Οι κοινωνικές συνθήκες και τα μέσα επικοινωνίας σήμερα, όμως, είναι διαφορετικά από άλλοτε. Στην εποχή μας, η επαφή μεταξύ των λαών είναι πολύ εύκολη. Η παγκοσμιοποίηση έχει κάνει όλη την υφήλιο μια γειτονιά. Με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο ενημερωνόμαστε πολύ γρήγορα για ό,τι συμβαίνει σε κάθε σημείο της γης. Παράλληλα, η διαφήμιση, το εμπόριο και ο οικονομικός ανταγωνισμός οδηγούν τους ανθρώπους στο κυνήγι του κέρδους. Αυτή η νέα κατάσταση δεν έχει μόνο θετικά στοιχεία. Για τη γλώσσα, ιδίως των μικρών πληθυσμιακά λαών, συνιστά δοκιμασία, αποτελεί μεγάλο κίνδυνο.
Ο κίνδυνος αυτός, συγκεκριμένα, συνίσταται στο ότι οι συνθήκες της σημερινής ζωής, και ιδιαίτερα το εμπορικό πνεύμα, επηρεάζουν αρνητικά την αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας. Η τάση για ευκολία, η κυριαρχία όρων της τεχνολογίας και του διαδικτύου, τα διαφημιστικά κόλπα και η έγχρωμη εικόνα ωθούν τον άνθρωπο στον μιμητισμό, στην αντιγραφή ξένων προτύπων και γλωσσικών στοιχείων. Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να αλλοιώνεται το γλωσσικό αίσθημα που διαμόρφωσε ο νεοέλληνας μιλώντας και ακούοντας τη μητρική γλώσσα. Δεχθήκαμε, για παράδειγμα, πλήθος λέξεων που συνδέονται με τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή, τον οποίο εντάξαμε στο λεξιλόγιο μας ως computer. Επίσης, εκατοντάδες λέξεις που συνδέονται με το φαγητό, όπως το φαστφουντ – σπαγγέτι – χάμπουργκερ – τοστ – φραπουτσίνο, ή το ντύσιμο, όπως στάιλ – τζιν – μίνι – γιούνισεξ, εντάχθηκαν στο λεξιλόγιό μας. Ακόμα, πλήθος πινακίδων ελληνικών καταστημάτων και εμπορικών κέντρων φέρουν ξενόγλωσσες επιγραφές. Το χειρότερο, μάλιστα, είναι ότι κατασκευάσαμε λέξεις που δείχνουν ότι το γλωσσικό αισθητήριό μας επιτρέπει αβασάνιστους σχηματισμούς π.χ. σουβλακερί, γυράδικο, φαστφουντάδικο, προμοτάρω κ. ά. Για ποιους λόγους, όμως δανειζόμαστε λέξεις από τις άλλες γλώσσες; Πολλοί θα απαντήσουν ότι ως λαός έχουμε την ανάγκη να συμβαδίζουμε με την εποχή μας, να μη θεωρηθούμε οπισθοδρομικοί, γι’ αυτό και χρησιμοποιούμε επιδεικτικά το λεξιλόγιο άλλων γλωσσών. Η τάση μας για μοντερνισμό και η ξενομανία μάς οδηγούν στο να χρησιμοποιούμε ξένες λέξεις και εκφράσεις, ενώ έχουμε τις αντίστοιχες ελληνικές. Πολλοί επαγγελματίες, επίσης και έμποροι τουριστικών ειδών πιστεύουν ότι το αγοραστικό κοινό, βλέποντας ξενόγλωσσες επιγραφές, εντυπωσιάζεται και προτιμά τα προϊόντα των καταστημάτων τους.
Όλα αυτά σημαίνουν, όπως γίνεται αντιληπτό, ότι υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, χωρίς όμως να χάσουμε την επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς, που είναι ευλογία. Πρέπει, κυρίως, να αποκτήσουμε πιο «στέρεη» γλωσσική παιδεία. Να επιδιώκουμε, δηλαδή να σπουδάζουμε συστηματικά την προφορική και τη γραπτή μητρική γλώσσα μας. Έτσι, θα έχουμε τη δυνατότητα να μην αποδεχόμαστε εύκολα ξένους όρους παραμερίζοντας ελληνικές λέξεις ικανές να αποδώσουν τις σύγχρονες επικοινωνιακές και τεχνολογικές περιστάσεις.
Τελειώνοντας, μπορούμε να επισημάνουμε ότι είναι ανάγκη να εργαστούμε για την ουσιαστικότερη επικοινωνία μεταξύ των λαών και την εκμάθηση ξένων γλωσσών με τρόπο που δεν θα μειώνει τη γλωσσική μας αντίσταση. Αυτό θα επιτευχθεί, αν όλοι οι παιδευτικοί παράγοντες – οικογένεια, σχολείο, ΜΜΕ – σέβονται τη μητρική γλώσσα και παρέχουν στους νέους πρότυπα προφορικού και γραπτού λόγου αντιπροσωπευτικά της αξίας της.
Κείμενο 2 (Λογοτεχνικό)
Νύχτες
Το ποίημα είναι του Κώστα Μόντη από τη συλλογή «Τα τραγούδια της ταπεινής ζωής» (Λευκωσία 1954)
Καλά, θ’ απορροφήσουν κάτι από την έγνοια σου
η μέρα, η κίνηση, η δουλειά σου, οι φίλοι,
και θα μπορέσεις ύστερα να πας
σε κάνα θέατρο ή κέντρον ή όπου αλλού.
Όμως όταν τελειώσουν όλα
τα θέατρα και τα κέντρα κλείσουν,
και πουν οι φίλοι καληνύχτα,
και πρέπει να γυρίσεις πια στο σπίτι, τι θα γίνει;
Το ξέρεις πως σκληρή, αδυσώπητη
σε περιμένει στο κρεβάτι σου η έγνοια.
Θα ’σαι μονάχος.
Και τότε θα λογαριαστείτε.
Θες ή δε θες θα μπουν κάτω όλα, να λογαριαστείτε.
Θα ’σαι μονάχος
κι ανυπεράσπιστος απ’ τα θέατρα και τα κέντρα
κι απ’ τη δουλειά σου και τους φίλους.
Σε περιμένει στο κρεβάτι σου η έγνοια.
Θα ’ρθεις, δεν γίνεται. Είναι τόσο σίγουρη γι’ αυτό, και περιμένει.
Είναι στο σπίτι και σε περιμένει.
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ 1
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Σε 50-60 λέξεις να αποδώσεις τον κίνδυνο, ο οποίος, κατά τον συγγραφέα του Κειμένου 1, απειλεί τις γλώσσες των μικρών πληθυσμιακά λαών και τον λόγο που κατά βάση τον δημιουργεί.
Μονάδες 10
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Στην τρίτη (3η) παράγραφο του Κειμένου 1 («Ο κίνδυνος αυτός … καταστημάτων τους») ο συγγραφέας επιλέγει, ανάμεσα σε άλλους τρόπους ανάπτυξης των απόψεών του, τα παραδείγματα. Τι είδους παραδείγματα είναι αυτά (μονάδες 5) και ποιο σκοπό εξυπηρετούν (μονάδες 5);
Μονάδες 10
3ο υποερώτημα (μονάδες 15)
η ελληνική γλώσσα δανείστηκε δημιουργικά (παράγραφος 1)
στο κυνήγι του κέρδους (παράγραφος 2)
που είναι ευλογία (παράγραφος 4)
πιο «στέρεη» γλωσσική παιδεία (παράγραφος 4)
να εργαστούμε για την ουσιαστικότερη επικοινωνία μεταξύ των λαών και την εκμάθηση ξένων γλωσσών (παράγραφος 5)
Να γράψεις μια συνώνυμη λέξη ή φράση για καθεμιά από τις παραπάνω υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου, προκειμένου οι φράσεις από μεταφορικό λόγο να εκφράζουν κυριολεξία. (Μπορείς να αλλάξεις το γραμματικό γένος της υπογραμμισμένης λέξης, για παράδειγμα αντί για ουσιαστικό να βάλεις επίθετο κ.ά.)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 2
Αξιοποιώντας δημιουργικά πληροφορίες (επιχειρήματα, ιδέες, εκφράσεις κ.ά.) να γράψεις ένα άρθρο, με 350-400 λέξεις, στο οποίο θα εκθέτεις τεκμηριωμένα τις απόψεις για τα αίτια για τα οποία δανειζόμαστε στην εποχή μας ξένες λέξεις και για τις θετικές και αρνητικές συνέπειες που έχουν αυτά τα γλωσσικά δάνεια. Να υποθέσεις ότι το άρθρο σου θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σου.
Μονάδες 30
ΘΕΜΑ 3
Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο σχήματα λόγου και να εξηγήσετε πώς συμβάλλουν στο νόημα κι στο ύφος του κειμένου.
Μονάδες 20
ΘΕΜΑ 4
Η ποιητική φωνή προειδοποιεί τον αναγνώστη για μια αναμέτρηση που τον περιμένει. Τι είδους αναμέτρηση είναι αυτή, σύμφωνα με το περιεχόμενο του Κειμένου 2, και πόσο εύκολη φαίνεται να είναι; Να διατυπώσεις σε 100-150 λέξεις την ερμηνεία σου.
Μονάδες 15
ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΟΣ 1
ΘΕΜΑ 1
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Να συμπληρώσεις το περιεχόμενο των παρακάτω περιόδων με μία από τις επιλογές που σου δίνονται λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες από το Κείμενο 1:
1. Στην πορεία του χρόνου η ελληνική γλώσσα
Α. έχασε την ταυτότητά της
Β. έμεινε ανεπηρέαστη από ξένες επιδράσεις
Γ. δανείστηκε δημιουργικά λέξεις από άλλες γλώσσες
2. Στις συνθήκες της σημερινής ζωής
Α. ευνοείται η αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας.
Β. ο άνθρωπος ωθείται στην αντιγραφή ξένων γλωσσικών στοιχείων.
Γ. η εικόνα αντικαθιστά τον λόγο.
3. Δανειζόμαστε λέξεις από άλλες γλώσσες λόγω:
Α. υστέρησης έναντι των άλλων λαών.
Β. έλλειψης αντίστοιχων ελληνικών λέξεων.
Γ. της ξενομανίας μας.
4. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που οφείλονται στον γλωσσικό δανεισμό πρέπει:
Α. να διακόψουμε την επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς.
Β. να σπουδάζουμε συστηματικά τη μητρική μας γλώσσα.
Γ. να χρησιμοποιούμε μόνο εξελληνισμένους όρους.
5. Η γλωσσική μας αντίσταση θα επιτευχθεί αν:
Α. όλοι οι παιδευτικοί παράγοντες σέβονται τη μητρική γλώσσα.
Β. περιορίσουμε την εκμάθηση ξένων γλωσσών.
Γ. τα ΜΜΕ δεν υποτιμούν την αξία της μητρικής γλώσσας.
Μονάδες 10
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή της δεύτερης (2ης) με την τρίτη (3η) παράγραφο του Κειμένου 1 και πώς της τέταρτης (4ης) με την πέμπτη (5η);
Μονάδες 10
3ο υποερώτημα (μονάδες 15)
Στην τέταρτη (4η) παράγραφο του Κειμένου 1 («Όλα αυτά σημαίνουν … τεχνολογικές περιστάσεις.») να βρεις ένα σημείο στο οποίο ο συγγραφέας διατυπώνει τη γνώμη του με δεοντολογικό και προτρεπτικό τόνο και ένα σημείο στο οποίο η γνώμη του εκφράζεται με βεβαιότητα. (μονάδες 3 + 4 = 7) Με ποιους ρηματικούς τύπους επιτυγχάνεται αυτή η διαφοροποίηση; (μονάδες 8)
Μονάδες 15
3ο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 14441
ΘΕΜΑ 1
1ο υποερώτημα
Ο κίνδυνος που, κατά τον συγγραφέα, απειλεί τις γλώσσες των μικρών πληθυσμιακά λαών, επομένως και τη δική μας, είναι η αδυναμία τους να αφομοιώνουν τα δάνεια γλωσσικά στοιχεία. Αυτό, κατά τη γνώμη του, οφείλεται στις συνθήκες της σύγχρονης ζωής και συγκεκριμένα στα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας, στην επικράτηση τεχνολογικών όρων, στην παγκοσμιοποίηση, στην υιοθέτηση ξένων τρόπων ζωής και πολλών ξένων λέξεων.
2ο υποερώτημα
Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί παραδείγματα ξένων λέξεων γνωστών από την εμπειρία των αναγνωστών, που είναι σχετικά με την τεχνολογία, το φαγητό, την ένδυση, την κατασκευή λέξεων «computer … χάμπουργκερ … στάιλ … φαστφουντάδικο, προμοτάρω». Χρησιμοποιεί τα παραδείγματα αυτά για να δείξει με συγκεκριμένο, άμεσο και παραστατικό τρόπο τις αλλαγές που υφίσταται η γλώσσα μας από τα δάνεια γλωσσικά στοιχεία και την αλλοίωση του γλωσσικού αισθήματος του νεοέλληνα.
3ο υποερώτημα
- η ελληνική γλώσσα χρησιμοποίησε δημιουργικά ξένα γλωσσικά στοιχεία
- στην επιδίωξη του κέρδους
- που είναι ωφέλιμη (ή πολύ θετική)
- πιο συστηματική (ή αποτελεσματική) σπουδή της γλώσσας
- να προσπαθήσουμε (ή να καταβάλουμε προσπάθεια/κόπο) για την ουσιαστικότερη επικοινωνία και την εκμάθηση ξένων γλωσσών
ΘΕΜΑ 2
Τίτλος: Τα γλωσσικά μας δάνεια
Πρόλογος
Στη θεωρία συνηθίζουμε να εκθειάζουμε την ελληνική γλώσσα ως μοναδική και απαράμιλλη. Στην πράξη, όμως, σπεύδουμε συχνά να υιοθετήσουμε άκριτα στον λόγο μας λέξεις και φράσεις ξενικής προέλευσης.
Κύριο μέρος
Α΄ νοηματική ενότητα: αίτια του γλωσσικού δανεισμού.
Τα δάνεια γλωσσικά στοιχεία δεν έλειψαν καμιά περίοδο από τη γλώσσα μας. Στην εποχή μας, όμως, το φαινόμενο του γλωσσικού δανεισμού έχει πάρει σχετικά μεγάλη έκταση. Οι λόγοι είναι:
- Η δημιουργία επικοινωνιακών αναγκών που δεν μπορούν να καλυφθούν με το υπάρχον λεξιλόγιο.
- Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, καθώς δεν εισάγουμε μόνο τεχνολογικά προϊόντα (συσκευές, μηχανήματα, υπολογιστές), αλλά και την ορολογία που συνοδεύει τη λειτουργία και τη χρήση τους.
- Τα ξενόγλωσσα τηλεοπτικά προγράμματα, που καλύπτουν μεγάλο μέρος του τηλεοπτικού χρόνου.
- Η χρήση του διαδικτύου, όπου κυριαρχεί η αγγλική γλώσσα, και η διαμόρφωση διαδικτυακής γλώσσας με τη χρήση αυτούσιων ή εξελληνισμένων όρων, π.χ. on line, «γκουγκλάρω», «τρολάρω».
- Οι διεθνείς οικονομικές δραστηριότητες, επενδύσεις σε ξένες επιχειρήσεις και ξένες αγορές, οι οποίες ευνοούνται από την παγκοσμιοποίηση.
- Η γλωσσομάθεια.
- Ο τουρισμός, τα ταξίδια και γενικότερα η στενή επικοινωνία μας με ξένους.
- Η τάση «μοντερνισμού» και ξενομανίας που διακατέχει πολλούς Έλληνες.
Β΄ νοηματική ενότητα: οι συνέπειες του φαινομένου.
Θετικές πλευρές του γλωσσικού δανεισμού
- Εμπλουτισμός και ανανέωση της γλώσσας με νέες λέξεις και όρους, άρα με νέες έννοιες και με γνώση.
- Πιο εύστοχη διατύπωση, σκέψεων, γνώσεων και ιδεών καλύτερη επικοινωνία.
- Άνοδος του μορφωτικού επιπέδου των ανθρώπων που γνωρίζουν τη σημασία και τη σωστή χρήση των δάνειων λέξεων.
- Ώσμωση (αλληλεπίδραση), ανταλλαγή πολιτισμικών στοιχείων ανάμεσα στους λαούς.
Αρνητικές συνέπειες
- Αλλοίωση της γλώσσας μας και εξασθένηση της εκφραστικής της δύναμης.
- Υποχώρηση μιας μακραίωνης παράδοσης έντεχνου λόγου, ρητορείας και πειθούς και αντικατάστασή της από «τεχνοαγγλικούς» όρους και φράσεις.
- Πολιτιστική εξάρτηση.
- Ένταση της ξενομανίας.
- Άμβλυνση της πίστης στην αξία του εθνικού μας πολιτισμού και σταδιακή υποχώρηση της εθνικής μας συνείδησης.
- Ομογενοποίηση
Επίλογος
«Ο δανεισμός, κατά τη μεταφορά του Κλωντ Αζέζ, είναι η απαραίτητη ποσότητα οξυγόνου για την επιβίωση μιας γλώσσας, είναι μια φυσική διαδικασία που χαρακτηρίζει κάθε φυσική ανθρώπινη γλώσσα», (Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη). Φτάνει να μη δοκιμάζεται η αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας και αλλοιώνεται το γλωσσικό αίσθημα της μητρικής μας γλώσσας.
ΘΕΜΑ 3
Στους στίχους «Καλά, θα απορροφήσουν κάτι από την έγνοια σου / η μέρα, η κίνηση, η δουλειά σου, οι φίλοι,» εντοπίζω δύο σχήματα λόγου: τη μεταφορά «θα απορροφήσουν κάτι από την έγνοια σου» και το ασύνδετο σχήμα «η μέρα, η κίνηση, η δουλειά σου, οι φίλοι,». Με τη μεταφορά εικονοποιείται η ενασχόληση του ήρωα με άλλα θέματα που προσελκύουν την προσοχή του και την αποσπούν από τη βασική σκέψη ή πρόβλημα που τον απασχολεί «έγνοια». Ο ήρωας με τις τόσες ενασχολήσεις θα ξεχαστεί και θα ηρεμήσει στη διάρκεια της μέρας. Με τη μεταφορά ο λόγος αποκτά παραστατικότητα και ζωντάνια, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται με σαφήνεια την ψυχολογική κατάσταση του ήρωα και την ανάγκη του να απαλλαγεί από την επίμονη σκέψη που τον βασανίζει.
Με το ασύνδετο σχήμα ο λόγος αποκτά πυκνότητα, γρήγορο ρυθμό και ζωηρότητα. Με το ασύνδετο σχήμα πολλά διαφορετικά πράγματα συνενώνονται σε ένα όλο. Έτσι, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ευκολότερα το πλήθος και την ποικιλία των ενασχολήσεων που έχει στη διάρκεια της μέρας ο ήρωας και οι οποίες τον αποσπούν από τη μόνιμη «έγνοια» που τον απασχολεί, ώστε στη διάρκεια της μέρας να είναι πιο ήρεμος. Κατανοεί, επίσης, και τη συναισθηματική ένταση και την επιθυμία του ήρωα να βρει πολλές ενασχολήσεις, για να ξεχαστεί.
(Σημείωση: Στο κείμενο υπάρχουν και άλλα σχήματα λόγου, π.χ. η προσωποποίηση της έγνοιας «είναι τόσο σίγουρη γι’ αυτό και περιμένει», η μεταφορά «ανυπεράσπιστος από τα θέατρα…», το πολυσύνδετο « απ’ τα θέατρα και τα κέντρα κι από τη δουλειά σου και τους φίλους».)
ΘΕΜΑ 4
(Ενδεικτική απάντηση του ΙΕΠ)
Το ποιητικό υποκείμενο προειδοποιεί τον αναγνώστη ότι η αναμέτρηση με την έγνοια είναι σκληρή και δεν μπορεί να την αποφύγει, τον περιμένει στο σπίτι να αναμετρηθούν, όταν θα είναι μόνος. Σε όλη τη διάρκεια της μέρας προσπαθεί να ξεφύγει αναζητώντας διέξοδο στην κίνηση, στην εργασία του και στις συναναστροφές με φίλους, πηγαίνοντας σε θέατρα ή άλλα κέντρα διασκέδασης. Ωστόσο, στο σπίτι είναι μόνος, στο κρεβάτι παρέα του είναι η έγνοια, αυτή θα απασχολεί το μυαλό του. Η επανάληψη του στίχου «Θα ’σαι μονάχος» και του στίχου «Σε περιμένει στο κρεβάτι σου η έγνοια» επιτονίζει την καταλυτική δύναμη της έγνοιας, η οποία βασανίζει τον άνθρωπο παρά τις αγωνιώδεις προσπάθειες που καταβάλλει, για να γλυτώσει, να ξεφύγει από αυτήν. Το ποιητικό υποκείμενο αποφεύγει να συγκεκριμενοποιήσει την «έγνοια». Αφήνοντας έτσι ανοιχτή την ερμηνεία της και άρα την πρόσληψη του ποιήματος.
ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΟΣ 1
ΘΕΜΑ 1
1ο υποερώτημα
1. Γ
2. Β
3. Γ
4. Β
5. Α
2ο υποερώτημα
Η συνοχή της δεύτερης με την τρίτη παράγραφο του κειμένου επιτυγχάνεται με επανάληψη της λέξης «κίνδυνος» και της λέξης «συνιστά – συνίσταται» και της τέταρτης με την πέμπτη με τη διαρθρωτική λέξη «Τελειώνοντας», που δηλώνει ολοκλήρωση του κειμένου.
3ο υποερώτημα
Ένα σημείο στην τέταρτη παράγραφο, στο οποίο ο συγγραφέας διατυπώνει τη γνώμη του με δεοντολογικό και προτρεπτικό τόνο, είναι οι προτάσεις «πρέπει να αντιμετωπίσουμε…» Το απρόσωπο ρήμα «πρέπει» (που επαναλαμβάνεται και στην επόμενη περίοδο), και το ρήμα της βουλητικής πρότασης που σημαίνει δράση, σε υποτακτική έγκλιση «να αντιμετωπίσουμε», δίνουν στο κείμενο δεοντολογικό (δεοντική τροπικότητα) και προτρεπτικό τόνο. Ένα σημείο, στο οποίο η γνώμη του συγγραφέα εκφράζεται με βεβαιότητα, είναι οι προτάσεις «Όλα αυτά σημαίνουν, όπως γίνεται αντιληπτό, ότι υπάρχουν προβλήματα», που εκφέρονται με οριστική έγκλιση, με την οποία αυτό που δηλώνεται από τα ρήματα «σημαίνουν», «γίνεται», «υπάρχουν» παρουσιάζεται ως πραγματικό και βέβαιο.
Από το βιβλίο των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και Υπαπαντής Η. Ζουρούδη, Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Τράπεζα Θεμάτων, Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ, εκδόσεις Σαββάλας.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου