ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΝΑ ΠΡΟΣΕΞΟΥΝ ΟΙ ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΣΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
ΤΥΠΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ
Οι εγκλίσεις
Έγκλιση είναι ο ρηματικός τύπος με τον οποίο δηλώνεται πώς θέλουμε να παρουσιάσουμε κάθε φορά αυτό που σημαίνει το ρήμα.
Οι προσωπικές εγκλίσεις είναι:
η οριστική
η υποτακτική και
η προστακτική
Τροπικότητες
Τροπικότητες ονομάζονται οι διάφορες σημασιολογικές λειτουργίες που εκφράζονται με τη χρήση των εγκλίσεων και δείχνουν την υποκειμενική στάση του ομιλητή.
Επιστημική τροπικότητα
Η επιστημική τροπικότητα καλύπτει ένα φάσμα σημασιών σχετικών με τη βεβαιότητα του ομιλητή γι’ αυτό που λέει, που στο ένα άκρο βρίσκεται η υπόθεση και στο άλλο η ρητά δηλωμένη βεβαιότητα.
Επιστημική τροπικότητα
Σημασία Έκφραση Παραδείγματα
Υπόθεση να + υποτακτική Να ξέρουν οι άνθρωποι τι χάνουν από
εάν, αν, άμα, έτσι και, τη ζωή στο χωριό, θα φύγουν από τις
ας + οριστική πολλών πόλεις.
χρόνων κ.ά. Ας είχε αυτοκίνητο και θα έβλεπες
πού θα ήταν.
Δυνατότητα μπορεί + υποτακτική Φέτος, λόγω του καιρού, μπορεί να
ίσως + υποτακτική έχουμε μεγάλη παραγωγή λαδιού.
θα + οριστική κ.ά. Ίσως κάνει λιγότερο κρύο τον επόμε-
νο μήνα.
Πιθανότητα πρέπει + υποτακτική Ο θείος σου πρέπει να έχει πολλά
θα + οριστική κ.ά. χρήματα για να τα ξοδεύει τόσο
εύκολα.
Θα ήταν δύσκολα εκείνα τα χρόνια.
Βεβαιότητα απλή οριστική που Ο Κολόμβος σίγουρα ανακάλυψε
συχνά συνοδεύεται την Αμερική.
από εκφράσεις (ε-
πιρρήματα κ.ά) που
δηλώνουν βεβαιό-
τητα
Δεοντική τροπικότητα
Η δεοντική τροπικότητα καλύπτει ένα ευρύ φάσμα σημασιών σχετικών με την προσδοκία πραγματοποίησης αυτών που λέει ο ομιλητής, που στο ένα άκρο του βρίσκεται η απλή επιθυμία και στο άλλο η υποχρέωση.
Δεοντική τροπικότητα
Σημασία Έκφραση Παραδείγματα
Επιθυμία θέλω + υποτακτική Όλοι θέλουν να έχουν καλή υγεία.
Ευχή απλή υποτακτική Ας πλύνει καμιά φορά το αυτοκί-
εκφράσεις που νητο.
δηλώνουν ευχή, Να μπεις στην εκκλησία, έστω και
όχι προσταγή για λίγο.
ας, να, μακάρι, που
+ υποτακτική
Πρόθεση ρήματα που δηλώ- Οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου σκοπεύουν
νουν πρόθεση: να πάνε φέτος εκδρομή στην Ιταλία.
στοχεύω να
σκοπεύω να
λέω να κ.ά.
+ υποτακτική
Υποχρέωση προστακτική Φέτος ο Γιάννης πρέπει να πάρει το
απρόσωπο ρήμα πτυχίο του.
«πρέπει» και ανά-
λογες εκφράσεις
(είναι ανάγκη, είναι
Υποχρεωμένος κ.ά.)
+ υποτακτική
(Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας)
Θέμα
«Οι γονείς μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη υγιούς αυτοεκτίμησης του παιδιού, δείχνοντας ενθάρρυνση και ικανοποίηση σε πολλούς τομείς». Στην παραπάνω περίοδο η άποψη της συγγραφέα εκφράζεται ως προσταγή, ως δυνατότητα ή ως πιθανότητα; Να γράψεις την περίοδο ώστε η άποψη να εκφράζεται ως αναγκαιότητα.
Απάντηση
Η άποψη της συγγραφέα εκφράζεται ως δυνατότητα «Μπορούν να…».
Μετατροπή της ώστε η άποψη να εκφράζεται ως αναγκαιότητα:
Οι γονείς είναι ανάγκη (ή χρειάζεται ή επιβάλλεται ή πρέπει) να συμβάλουν στην ανάπτυξη υγιούς αυτοεκτίμησης, δείχνοντας ενθάρρυνση και ικανοποίηση σε πολλούς τομείς.
Θέμα
Φυσικός είναι και ο φόβος μας για τα γηρατειά που δεν μας επιτρέπει πάντα να συνειδητοποιήσουμε ότι μπορεί η βιολογική ωρίμανση, μετά από κάποιο ηλικιακό όριο, να είναι εκφυλιστική, η ψυχική ωρίμανση, όμως, έχει πλήθος θετικών γνωρισμάτων, όπως την πρακτική σοφία, τη βελτίωση της κριτικής μας ικανότητας, τη δυνατότητα να προσεγγίζουμε ένα ζήτημα από διαφορετικές σκοπιές και να λαμβάνουμε εύστοχες αποφάσεις. Για αυτούς τους λόγους και μόνο ίσως θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η τρίτη ηλικία μπορεί, ως προς ορισμένες απόψεις, να είναι σίγουρα λειτουργική, αν όχι και αναπτυξιακή.
Στην παραπάνω παράγραφο να βρεις δύο (2) φράσεις στις οποίες η συγγραφέας διατυπώνει τη γνώμη της με βεβαιότητα και μία (1) στην οποία η γνώμη της εκφέρεται ως δυνατότητα. Με ποιους εκφραστικούς τρόπους-γλωσσικές επιλογές επιτυγχάνεται αυτή η διαφοροποίηση;
Απάντηση
Στην τέταρτη παράγραφο δύο φράσεις στις οποίες η συγγραφέας διατυπώνει την άποψή της με βεβαιότητα είναι: «Φυσικός είναι και ο φόβος μας για τα γηρατειά» και «Η ψυχική ωρίμανση, όμως, έχει πλήθος θετικών γνωρισμάτων», στις οποίες χρησιμοποιείται οριστική έγκλιση, «είναι» και «έχει», με την οποία δηλώνεται κάτι πραγματικό και βέβαιο (επιστημική τροπικότητα). Μία φράση στην οποία η άποψή της εκφέρεται ως δυνατότητα είναι: «μπορεί η βιολογική ωρίμανση, μετά από κάποιο ηλικιακό όριο, να είναι εκφυλιστική». Στη φράση αυτή η δυνατότητα εκφέρεται με το μπορεί + υποτακτική «να είναι» (επιστημική τροπικότητα).
Θέμα
«Αναρωτηθείτε ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι που σας στερούν το γέλιο σας και απαγκιστρωθείτε από αυτούς»: Ποιες εγκλίσεις και ποια ρηματικά πρόσωπα χρησιμοποιούνται στην περίοδο αυτή του Κειμένου 1; Πώς ερμηνεύετε τη χρήση τους;
Απάντηση
Στην περίοδο αυτή χρησιμοποιούνται προστακτική και οριστική έγκλιση, β ́ πληθυντικό και γ ́ πληθυντικό πρόσωπο. Με τις προστακτικές «Αναρωτηθείτε», «απαγκιστρωθείτε» η συντάκτρια του κειμένου προτρέπει τους αναγνώστες να αναρωτηθούν ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι που τους στερούν το γέλιο και να απαγκιστρωθούν από αυτούς. Η αποστροφή της στους αναγνώστες γίνεται σε β ́ πληθυντικό πρόσωπο, με αμεσότητα, ζωντάνια, τυπικότητα και ευγένεια. Με τις οριστικές και το γ ́ πληθυντικό πρόσωπο «είναι» και «στερούν» παρουσιάζεται με αντικειμενικότητα αυτό που δηλώνεται από τα συγκεκριμένα ρήματα.
Κείμενο
[Χιούμορ και εκπαίδευση]
Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Χανιωτάκη Παιδαγωγική του χιούμορ, Αθήνα: Πεδίο, 2011, σ. 133-134 (διασκευή).
Μέχρι πρότινος επικρατούσε η αντίληψη ότι η εισαγωγή του χιούμορ στη διδασκαλία μπορεί να αποσπάσει τους μαθητές από τους στόχους της, να διαταράξει την απαιτούμενη πειθαρχία, να οδηγήσει σε χαλάρωση και σε απώλεια του ρυθμού ή του ελέγχου της τάξης και, γενικά, να επιδράσει αρνητικά στη σχολική μάθηση. Η αντίληψη αυτή έχει αλλάξει, αφού οι εκπαιδευτικοί στην πλειονότητά τους θεωρούν ότι η αξιοποίηση του χιούμορ στη διδασκαλία έχει θετικές επιδράσεις.
Οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν το χιούμορ, προκειμένου να βελτιώσουν το κλίμα της τάξης και τη σχέση τους με τους μαθητές, να προσελκύσουν την προσοχή και το ενδιαφέρον τους, να μειώσουν την ένταση και τις πιέσεις της διδασκαλίας και να προωθήσουν καλύτερα τη μάθηση. Ορισμένοι εκπαιδευτικοί φαίνεται να το χρησιμοποιούν και για να διατηρήσουν οι ίδιοι το ενδιαφέρον τους για το μάθημα, αλλά και για να νιώσουν πιο χαλαρά και ευχάριστα στην τάξη.
Οι εκπαιδευτικοί, από την άλλη, που αποφεύγουν το χιούμορ στη διδασκαλία ενδεχομένως το κάνουν για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Ορισμένοι φοβούνται ότι θα χάσουν τον έλεγχο της τάξης ή ότι δε θα τούς πάρουν στα σοβαρά οι μαθητές, με αποτέλεσμα να χάσουν μέρος της αυθεντίας τους και τον σεβασμό που θεωρούν ότι τούς αρμόζει. Είναι, επίσης, πιθανό να πιστεύουν ότι το χιούμορ συνιστά μια έμφυτη ικανότητα, την οποία δε διαθέτουν, ή ότι δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για χιούμορ στην τάξη λόγω της πίεσης της ύλης, ή, τέλος, ότι το χιούμορ δεν ταιριάζει με τη διδασκαλία και τον ρόλο τους. Ένας πρόσθετος λόγος είναι ότι δεν έχουν πειστεί για τις θετικές επιδράσεις του χιούμορ στις διαδικασίες της διδασκαλίας και της μάθησης.
Θέμα
Να εντοπίσεις στα παρακάτω χωρία του Κειμένου τις περιπτώσεις στις οποίες το μήνυμα διατυπώνεται με βεβαιότητα και τις αντίστοιχες στις οποίες ο συγγραφέας μετριάζει τη βεβαιότητά του. Να δικαιολογήσεις την απάντησή σου με κριτήριο τους γραμματικούς ή λεκτικούς τύπους που επιλέγονται, για να δηλωθεί η βεβαιότητα ή να μετριαστεί.
Η αντίληψη αυτή έχει αλλάξει... (1η παράγραφος)
Ορισμένοι εκπαιδευτικοί φαίνεται να το χρησιμοποιούν... (2η παράγραφος)
Οι εκπαιδευτικοί, από την άλλη, που αποφεύγουν το χιούμορ στη διδασκαλία ενδεχομένως το κάνουν για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. (3η παράγραφος)
Είναι, επίσης, πιθανό να πιστεύουν ότι το χιούμορ συνιστά μια έμφυτη ικανότητα... (3η παράγραφος)
Ένας πρόσθετος λόγος είναι ότι δεν έχουν πειστεί για τις θετικές επιδράσεις του χιούμορ στις διαδικασίες της διδασκαλίας και της μάθησης. (3η παράγραφος)
Απάντηση
Το μήνυμα διατυπώνεται με βεβαιότητα στα ακόλουθα χωρία:
- «Η αντίληψη αυτή έχει αλλάξει...» (1η παράγραφος)
- «Ένας πρόσθετος λόγος είναι ότι δεν έχουν πειστεί για τις θετικές επιδράσεις του χιούμορ στις διαδικασίες της διδασκαλίας και της μάθησης.» (3η παράγραφος)
Και στις δύο περιπτώσεις ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την οριστική έγκλιση («έχει αλλάξει», «είναι», «δεν έχουν πειστεί»), με την οποία εκφράζεται κάτι το πραγματικό, βέβαιο και αναμφισβήτητο. Η βεβαιότητα υπογραμμίζεται και με τη χρήση του ενεστώτα («είναι»), που δηλώνει ότι κάτι γίνεται στο παρόν εξακολουθητικά (άρα βέβαια), αλλά και του παρακειμένου («έχει αλλάξει», «δεν έχουν πειστεί»), με τον οποίο δηλώνεται ότι κάτι έχει γίνει στο παρελθόν και παραμένει συντελεσμένο (άρα οριστικό) τη στιγμή που παρουσιάζεται.
Η βεβαιότητα μετριάζεται στα ακόλουθα χωρία:
- «Ορισμένοι εκπαιδευτικοί φαίνεται να το χρησιμοποιούν...» (2η παράγραφος)
- «Οι εκπαιδευτικοί, από την άλλη, που αποφεύγουν το χιούμορ στη διδασκαλία ενδεχομένως το κάνουν για πολλούς και διαφορετικούς λόγους.» (3η παράγραφος)
- «Είναι, επίσης, πιθανό να πιστεύουν ότι το χιούμορ συνιστά μια έμφυτη ικανότητα...» (3ηπαράγραφος)
Και στις τρεις περιπτώσεις ο συγγραφέας χρησιμοποιεί λέξεις, ένα ρήμα («φαίνεται να»), ένα επίρρημα («ενδεχομένως») και μια απρόσωπη έκφραση («είναι πιθανό να»), για να τονίσει ότι δεν είναι απόλυτα βέβαιος για αυτό που γράφει. Επιπλέον, με τη χρήση της υποτακτικής («να το χρησιμοποιούν», «να πιστεύουν») εκφράζεται πιθανότητα. Με αυτόν τον τρόπο, μετριάζει τη σιγουριά του, προκειμένου να μη φανεί δογματικός και απόλυτος.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου