Πρόθεση του συγγραφέα και τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΝΑ ΠΡΟΣΕΞΟΥΝ ΟΙ ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΣΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

ΤΥΠΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ

 

Αν πρόθεση του συγγραφέα είναι να ευαισθητοποιήσει…

 

Θεωρία

 

-       κάθε πρόσφορος τρόπος και μέσο πειθούς, επιχειρήματα και τεκμήρια, αλλά και επίκληση στο συναίσθημα, κυρίως περιγραφή του προβλήματος με μελανά χρώματα και παρουσίαση των επιπτώσεών του ή ειρωνεία ή χιούμορ

-       χρήση σχημάτων λόγου, όπως μεταφορές, παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, αντιθέσεις, επαναλήψεις κ.ά.

-       ερωτήματα, ιδιαίτερα ρητορικά, π.χ. θα μείνουμε απαθείς;

-       χρήση α΄ πληθυντικού ή και β΄ ενικού και πληθυντικού προσώπου (αποστροφή)

-       ρήματα και φράσεις που σημαίνουν δεοντολογία, π.χ. πρέπει, οφείλουμε, έχουμε χρέος κ.ά.

-       τονίζοντας, δίνοντας έμφαση σε κάτι με επανάληψη λέξεων και φράσεων ή με εμφατικές λέξεις και φράσεις, π.χ. ιδιαίτερη προσοχή απαιτεί, το πιο σημαντικό είναι κ.ά.

-       ρήματα που σημαίνουν δράση, π.χ. δημιουργώ, αγωνίζομαι κ.ά.

-       νουθετικό και παραινετικό ύφος με τη χρήση βουλητικών εγκλίσεων, προστακτικής και υποτακτικής, π.χ. προετοιμαστείτε, έχουμε χρέος να δράσουμε ή να αποτρέψουμε κ.ά.

-       σημεία στίξης, ερωτηματικό, θαυμαστικό, εισαγωγικά, αποσιωπητικά, που χρησιμοποιούνται ως σχόλιο, για να δηλωθεί, κυρίως, έκπληξη, απογοήτευση, ειρωνεία, αποδοκιμασία, ντροπή, αγανάκτηση, οργή.

 

Θέματα-ασκήσεις

 

Τι είναι η αγάπη;

 

Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης του δέκατου τέταρτου Δαλάι Λάμα στις 28- 7-2000 και έχει αντληθεί από το βιβλίο: Τα παιδιά ρωτούν, οι Νομπελίστες απαντούν. Επιμέλεια: Bettina Stiekel. Εκδ. Λιβάνη. 2007.

 

Όλα ξεκινάνε από το κεφάλι μας. Πρέπει να αλλάξουμε τη στάση και τον τρόπο σκέψης μας. Να κάνουμε το καλό και να αποφεύγουμε το κακό. Δε γεννηθήκαμε, για να βλάπτουμε τους άλλους. Αν αντιμετωπίζουμε κάθε άνθρωπο με φιλικό και εγκάρδιο τρόπο, η ζωή μας αποκτάει νόημα. Αυτή είναι η βάση της φιλοσοφίας μου. Το κλειδί για όλα είναι η αγάπη. Αλλά τι είναι αυτό; Τι είναι η αγάπη; Κάθε μέρα ακούμε χιλιάδες φορές τη λέξη «αγάπη». Το πρωί στο ραδιόφωνο ακούς κάποιον να τραγουδάει με παθιασμένη φωνή «Σ’ αγαπώ», το μεσημέρι ίσως τη λες καρδιοχτυπώντας σε κάποιο αγόρι ή κορίτσι που έχεις ερωτευτεί, ενώ το βράδυ η μαμά σου την ψιθυρίζει στο αυτί σου, πριν σε καληνυχτίσει με ένα φιλί. 

Μέσα σε κάθε άνθρωπο κοιμάται ο σπόρος της αγάπης. Αυτό τον σπόρο που έχουμε στην καρδιά μπορούμε να τον βοηθήσουμε να μεγαλώσει και αργότερα να ανθίσει σαν λουλούδι. Εμείς οι μοναχοί προσπαθούμε να το πετύχουμε με το να ασκούμαστε σε θετικές πράξεις και να ενισχύουμε θετικές ιδιότητες. Τέτοιες είναι η ανεκτικότητα και ο σεβασμός απέναντι σε ό,τι μας περιβάλλει και, φυσικά, η αποφυγή κακών πράξεων, όπως ο φόνος, η κλοπή, το ψέμα. Δε χρειάζεται να είσαι άγιος, για να έχεις φιλικές και εγκάρδιες σχέσεις με τους ανθρώπους. Η αγάπη για την οποία σου μιλάω αγκαλιάζει όλα τα ζωντανά πλάσματα του πλανήτη μας. Γι αυτό σε ρωτάω: Υπάρχει κάποια διαφορά ανάμεσα στην αγάπη για τη μητέρα και στην αγάπη για ένα μυρμήγκι; Όχι! 

Ακόμα κι αν σου φαίνεται απίστευτο, μπορούμε να αγαπάμε τους εχθρούς μας. Είναι, μάλιστα, πολύ σημαντικό να μάθουμε να αγαπάμε τους εχθρούς μας. Κανονικά, βλέπεις ως αντίπαλο κάποιον που σε εκνευρίζει και σου δημιουργεί δυσκολίες. Αυτό είναι λανθασμένη αντιμετώπιση. Το άτομο που θεωρείς αντίπαλο δεν παύει να είναι ένα ανθρώπινο πλάσμα. Αν αγαπάμε όλη την ανθρωπότητα, πώς είναι δυνατόν να αποκλείουμε τους εχθρούς μας; Πρέπει να δώσουμε το χέρι και σε αυτούς. 

Πώς μπορούμε να μάθουμε να αγαπάμε; Αυτή είναι μια ερώτηση που ασφαλώς θα θέλεις να μου κάνεις. Δεν υπάρχει συνταγή, ούτε κάποιος συγκεκριμένος τρόπος. Για μένα η αγάπη είναι περίπου σαν τη μαγειρική τέχνη: κάθε φαγητό μαγειρεύεται αλλιώς και απαιτεί μεγάλη δεξιοτεχνία. Στο ένα φαγητό πρέπει να βράσεις πρώτα τα λαχανικά, έπειτα να τα τηγανίσεις και να βάλεις τα μπαχαρικά στο τέλος. Σε άλλο, πάλι, αρχίζεις ανάποδα, ρίχνοντας μια γερή δόση αλάτι. Για να πετύχει το φαγητό, πρέπει να λαμβάνεις πάντα υπόψη σου πολλούς παράγοντες. Το ίδιο ισχύει και στις σχέσεις σου με τους ανθρώπους.

 

 

Θέμα

 

Στο Κείμενο 1 πρόθεση του πομπού είναι να ευαισθητοποιήσει και να προβληματίσει τον αναγνώστη. Να εντοπίσεις και να αναλύσεις με συντομία τρεις γλωσσικές επιλογές με τις οποίες επιχειρεί να πετύχει τον στόχο του, εξηγώντας τη λειτουργία καθεμιάς.

 

 

Απάντηση

 

Τρεις γλωσσικές επιλογές, με τις οποίες ο πομπός επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει τον δέκτη είναι: 

α. Η χρήση του μεταφορικού λόγου, π.χ. «Η αγάπη […] αγκαλιάζει όλα τα ζωντανά πλάσματα». Πέρα από την παραστατικότητα, την αμεσότητα και τη ζωντάνια, η μεταφορική χρήση  είναι συγκινησιακή χρήση της γλώσσας. Έτσι, υποβάλλει στον αναγνώστη θετικά συναισθήματα φιλίας, εγκαρδιότητας και αγάπης για όλους τους ανθρώπους και τον ευαισθητοποιεί στο ζήτημα αυτό. 

β. Η χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου, με το οποίο δείχνει ότι η αγάπη είναι πανανθρώπινο, «εμείς οι άνθρωποι», αίτημα και μας αφορά όλους. 

γ. Τα ερωτήματα και η απάντηση που δίνει σε αυτά, π.χ. «Αν αγαπάμε όλη την ανθρωπότητα, πώς είναι δυνατόν να αποκλείουμε τους εχθρούς μας; Πρέπει να δώσουμε το χέρι και σε αυτούς». Με το ερώτημα αυτό προβληματίζει και ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη για τη στάση του απέναντι στους άλλους ανθρώπους και με τον δεοντολογικό τόνο «Πρέπει» (ηθική αναγκαιότητα) που δίνει στην απάντησή του παρουσιάζει όσα υποστηρίζει ως χρέος και καθήκον κάθε ανθρώπου.

(Επίσης:

-      Η υποτακτική έγκλιση με την οποία ο συγγραφέας αποσκοπεί να προτρέψει τον δέκτη προς αυτή την κατεύθυνση «Να κάνουμε το καλό και να αποφεύγουμε το κακό» (1^ηπαράγραφος). 

-      Η δεοντολογική διατύπωση «Πρέπει να αλλάξουμε τη στάση και τον τρόπο σκέψης μας» (1^ηπαράγραφος), «Πρέπει να δώσουμε το χέρι και σε αυτούς» (3^η παράγραφος), με την οποία προβάλλει ως αναγκαία τη μεταστροφή του ανθρώπου σε ζητήματα συμπεριφοράς και υποβάλλει την ιδέα της αγάπης ως ηθική απαίτηση. Με αυτόν τον τρόπο ο πομπός κατευθύνει τον δέκτη προς αυτή την επιλογή, προβληματίζει και ευαισθητοποιεί. 

-      Το β΄ ενικό πρόσωπο «Ακόμα κι αν σου φαίνεται» (3^η παράγραφος), «στις σχέσεις σου με τους ανθρώπους» (4^η παράγραφος) με το οποίο ο πομπός δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας και διαλογικότητας με τον δέκτη, προκειμένου να μεταφέρει άμεσα και αποτελεσματικά το μήνυμα της αγάπης.)

 

 

Κείμενο

 

Ας μπούμε, λοιπόν, στη θέση των ηλικιωμένων, γιατί οι περισσότεροι από εμάς βρεθήκαμε, έστω για λίγο, σε παρόμοιες στιγμές ανασφάλειας. Μπορούμε να βοηθήσουμε με μια απλή κουβέντα, έναν όμορφο λόγο και την αμέριστη, φυσικά, συμπαράστασή μας, όχι απαραίτητα, για να «ανθίσουν», όπως πρώτα, αλλά για να αντέξουν, ζώντας με ποιότητα κι αξιοπρέπεια.

 

Θέμα

 

Σκοπός της συγγραφέα στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1 («Ας μπούμε … αξιοπρέπεια.») είναι να ευαισθητοποιήσει στο ζήτημα της βοήθειας που πρέπει να προσφέρεται στους ηλικιωμένους. Πώς το πετυχαίνει; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου αναφέροντας από την παράγραφο αυτή τρεις (3) εκφραστικούς τρόπους-γλωσσικές επιλογές. Να προσδιορίσεις για τον καθένα τη λειτουργία του.

 

Απάντηση

 

Τρεις εκφραστικοί τρόποι-γλωσσικές επιλογές με τους οποίους η συγγραφέας πετυχαίνει τον σκοπό της να ευαισθητοποιήσει στο ζήτημα της βοήθειας που πρέπει να προσφέρεται στους ηλικιωμένους είναι:

α. Η χρήση παραινετικού ύφους «Ας μπούμε, λοιπόν, στη θέση τους», με το οποίο προτρέπει τους αναγνώστες να δείξουν ενσυναίσθηση απέναντι στους ηλικιωμένους, να κατανοήσουν τις ανάγκες, τις απαιτήσεις και τα συναισθήματά τους.

β. Οι λέξεις και οι φράσεις συναισθηματικά φορτισμένες, «όμορφο λόγο», «αμέριστη συμπαράσταση», με τις οποίες υποδεικνύει τρόπους με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε τους ηλικιωμένους και ταυτόχρονα διεγείρει και υποβάλλει συναισθήματα κατανόησης και υποχρέωσης προς αυτούς.

γ. Η χρήση ρήματος που σημαίνει δράση σε ενεργητική φωνή και σε α΄ πληθυντικού πρόσωπο, «να βοηθήσουμε», καθώς με αυτές τις γλωσσικές επιλογές η βοήθεια προς τους ηλικιωμένους παρουσιάζεται ως ζήτημα δράσης όλων μας.

 

 

Η λειτουργία της μεταφοράς (ή της παρομοίωσης)

 

Με τη μεταφορά ο λόγος αποκτάει παραστατικότητα και ζωντάνια, καθώς η αφηρημένη έννοια, που εκφράζεται με αυτήν, εικονοποιείται και παραλληλίζεται με κάτι γνωστό από την εμπειρία μας. Έτσι, το αφηρημένο γίνεται συγκεκριμένο και ευκολότερα κατανοητό. Εξάλλου, ανάμεσα σε αυτά που παραλληλίζονται αναπτύσσονται συνειρμικές σχέσεις και κινητοποιείται η σκέψη και η φαντασία, για να διαπιστωθούν οι ομοιότητες που υπάρχουν. Ο λόγος αποκτά πολυσημία και ποιητικότητα. Από την άποψη αυτή, το ύφος του λόγου γίνεται λογοτεχνικό και στοχαστικό, καθώς τα νοήματα δεν δηλώνονται κυριολεκτικά, αλλά συνυποδηλωτικά και υπαινικτικά και για την κατανόησή τους χρειάζεται να στοχαστεί ο δέκτης. Τέλος, η μεταφορική χρήση της γλώσσας είναι συγκινησιακή χρήση της γλώσσας, επειδή με αυτή διεγείρονται και υποβάλλονται συναισθήματα στο δέκτη.