Μεταφορά, παρομοίωση και αναλογία: παραστατικότητα και ζωντάνια, ναι, αλλά γιατί και πώς;
Κείμενο
Η Ευρώπη είναι σαν ένας κήπος που συγκεντρώνει τα πιο διαφορετικά λουλούδια, τα πιο αταίριαστα χρώματα. Κάθε φορά που περνούμε τα σύνορα μιας ευρωπαϊκής χώρας, αισθανόμαστε πως όλα αλλάζουν τριγύρω μας, όχι μόνο η γλώσσα και οι κοινωνικές συμβάσεις, μα κι ο αέρας που αναπνέουμε, κ ́ η ουσία της γης που πατούμε, κι ο χαρακτήρας των ανθρώπων που συναντούμε. Σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα αισθανόμαστε αμέσως μια ιδιαίτερη έκφραση, μοναδική και αμίμητη, μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία, ζωντανή και αεικίνητη, δημιούργημα της φύσης, των αιώνων και της ιδιοφυϊας ενός λαού. Η μεγάλη αξία αυτού του συνόλου είναι ότι κατόρθωσε να ενώσει σε μιαν ανώτερη σύνθεση τις αντιθέσεις που το αποτελούν.
Γιώργος Θεοτοκάς, Ελεύθερο Πνεύμα, δοκίμιο, επιμ. Κ.Θ.Δημαράς, εκδ. Εστία, Αθήνα 2019 (νέα συμπληρωμένη έκδοση), 1η έκδ 1929.
Θέμα
Στην παραπάνω παράγραφο ο συγγραφέας οργανώνει το λόγο του με την τεχνική της αναλογίας. Να παραθέσετε τα δύο μέλη της (μονάδες 4). Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με αυτή την τεχνική; (μονάδες 6)
Μονάδες 10
Απάντηση
Ο συγγραφέας παρομοιάζει την Ευρώπη με κήπο (τα δύο μέλη της αναλογίας). Όπως στον κήπο υπάρχουν πολύχρωμα διαφορετικά λουλούδια που διαμορφώνουν μια ωραία σύνθεση, έτσι και η Ευρώπη, σαν κήπος, αποτελεί μια σύνθεση διαφορετικών χωρών, λαών και πολιτισμών που απαρτίζουν, παρά τις διαφορές τους ένα αρμονικό πολιτισμικό σύνολο. Με τη χρήση της αναλογίας ο συγγραφέας πετυχαίνει να παρουσιάσει παραστατικά το νόημα της Ευρώπης ως ενιαίας αρμονικής σύνθεσης των επιμέρους λαών και των πολιτισμών τους, επειδή η αφηρημένη έννοια (η Ευρώπη) εικονοποιείται και παραλληλίζεται με κάτι γνωστό από την εμπειρία του αναγνώστη. Έτσι, βοηθά τον αναγνώστη να καταλάβει καλύτερα το νόημά της. Εξάλλου, ανάμεσα σε αυτά που παραλληλίζονται (Ευρώπη-κήπος) αναπτύσσονται συνειρμικές σχέσεις και κινητοποιείται η σκέψη και η φαντασία, για να διαπιστωθούν οι ομοιότητες που υπάρχουν. Ο λόγος αποκτά πολυσημία και ποιητικότητα. Από την άποψη αυτή, το ύφος του λόγου γίνεται λογοτεχνικό και στοχαστικό, καθώς τα νοήματα δε δηλώνονται κυριολεκτικά, αλλά συνυποδηλωτικά και υπαινικτικά, και για την κατανόησή τους χρειάζεται να στοχαστεί ο αναγνώστης. Τέλος, με την αναλογία και τη μεταφορική/συγκινησιακή χρήση της γλώσσας σε αυτή ο συγγραφέας προκαλεί στον αναγνώστη συναισθήματα θαυμασμού για την Ευρώπη, για την ενότητα, παρά την ποικιλομορφία της, και για την ομορφιά της.
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Κείμενο
Να ’ξερες πώς λαχτάριζα τον ερχομό σου, Αγάπη
που ίσαμε τα σήμερα δε σ’ έχω νιώσει ακόμα,
μα που ένστικτα το είναι μου σ’ αναζητούσεν, όπως
τη γόνιμη άξαφνη βροχή το στεγνωμένο χώμα!
Πόσες φορές αλίμονο! δε γιόρτασα, θαρρώντας
πως επιτέλους έφτασες, Εσύ που ’χες αργήσει:
Σα μυγδαλιά, που ηλιόλουστες ημέρες του χειμώνα
την ξεγελάνε, βιάζονταν κι εμέ η ψυχή ν’ ανθίσει. [...]
Κώστας Ουράνης, «Της αγάπης» (συλλογή «Αποδημίες»), στο Ποιήματα του 1953
Θέμα
Να εντοπίσετε τις δύο (2) παρομοιώσεις που υπάρχουν στο παραπάνω απόσπασμα και να εξηγήσετε πώς συμβάλλουν στο νόημα και στο ύφος του κειμένου.
Απάντηση
Η πρώτη παρομοίωση είναι: «Να ’ξερες πώς λαχτάριζα τον ερχομό σου, Αγάπη ... μα που ένστικτα το είναι μου σ’ αναζητούσεν, όπως / τη γόνιμη άξαφνη βροχή το στεγνω- μένο χώμα» και η δεύτερη: «Σα μυγδαλιά, που ηλιόλουστες ημέρες του χειμώνα / την ξεγελάνε, βιάζονταν κι εμέ η ψυχή ν’ ανθίσει». Με την πρώτη παρομοίωση παρομοιάζεται η λαχτάρα και η ενστικτώδης αναζήτηση του ποιητικού υποκειμένου να γνωρίσει την αγάπη με την ανάγκη του στεγνωμένου χώματος για άξαφνη βροχή που θα το κάνει γόνιμο και παραγωγικό. Με την εικόνα του στεγνωμένου χώματος εικονοποιείται η αφηρημένη έννοια της ανάγκης και της λαχτάρας και ο αναγνώστης κατανοεί τη μεγάλη επιθυμία του ποιητικού υποκειμένου για αγάπη, αλλά και την προσδοκία του ότι η αγάπη θα γονιμοποιήσει και θα δραστηριοποιήσει τις δημιουργικές δυνάμεις του σώματος και της ψυχής του. Με τη δεύτερη παρομοίωση παρομοιάζεται η λαχτάρα, αλλά και η ανυπομονησία του ποιητικού υποκειμένου για αγάπη με την αμυγδαλιά που ανθίζει πρόωρα παρασυρμένη από τις ηλιόλουστες ημέρες του χειμώνα. Με την εικόνα τής πρόωρα ανθισμένης μες στον χειμώνα αμυγδαλιάς ο αναγνώστης κατανοεί ευκολότερα τη μεγάλη ανάγκη του ποιητικού υποκειμένου για αγάπη, η οποία όμως κατά κανόνα διαψεύδεται. Και με τις δύο παρομοιώσεις το ύφος γίνεται παραστατικό και ζωντανό, καθώς το αναφορικό τους μέρος εκτυλίσσεται σε αυτόνομες και οικείες εικόνες της κοινής εμπειρίας – στεγνό χώμα και ανθισμένη αμυγδαλιά – που εικονοποιούν τις αφηρημένες έννοιες και βοηθούν τον αναγνώστη να κατανοήσει την ψυχολογική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου, την ένταση της επιθυμίας του και άρα την ένταση της διάψευσης και της απογοήτευσής του.
Το λογοτεχνικό κείμενο, το θέμα και η απάντησή του βρίσκονται στο βιβλίο των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και Υπαπαντής Η. Ζουρούδη «Γράψ’ το έτσι!», εκδόσεις «Σαββάλας», 2022.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου