ΟΙ ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΩΣ ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Θεωρία
Ελλειπτική ονομάζεται η πρόταση από την οποία λείπουν ένας ή περισσότεροι κύριοι όροι, επειδή εννοούνται εύκολα από την άμεση αντίληψη και την κοινή πείρα των προσώπων που συνομιλούν ή από τα συμφραζόμενα, π.χ. Κι εφέτος όλα είναι τέλεια. Όπως και πέρσι. Όπως και πάντα (εννοείται όλα ήταν τέλεια).
Με την επιλογή των σύντομων ελλειπτικών προτάσεων αναδεικνύονται οι λέξεις-όροι της πρότασης που έχουν το μεγαλύτερο νοηματικό βάρος και παραλείπονται ως επουσιώδεις οι άλλοι όροι. Το ύφος του λόγου γίνεται υπαινικτικό και στοχαστικό, με την έννοια ότι χρειάζεται να στοχαστεί ο δέκτης για τη συμπλήρωση των όρων που λείπουν και την κατανόηση του μηνύματος. Ο ελλειπτικός λόγος αποτυπώνει συναισθηματική ένταση.
Κείμενο
Παραδομένοι καθώς είμαστε στην ηγεμονία του κανονικού, όταν αναφερόμαστε στον ανάπηρο, είναι συνήθως μέσα από μια εικόνα ελλειμματικότητας. Όχι διαφορετικός αλλά κατώτερος. Άλλος. Εξώκοσμος. Η τηλεόραση αναπαράγει και εντείνει τα στερεότυπα. Το άτομο με ειδικές ανάγκες προβάλλει σαν ένα ανυπεράσπιστο παιδί που, όταν δεν το αγνοούμε, πρέπει να το προστατεύουμε ή να το δαιμονοποιήσουμε. Οίκτος, απαξίωση, απόρριψη, άρνηση.
Φωτεινή Τσαλίκογλου, «Πολιτισμός κατά ρατσισμού», εφημ. Τα Νέα, 19.6.2001
Θέμα
Στο παραπάνω κείμενο να εντοπίσετε τρεις (3) ελλειπτικές προτάσεις και να εξηγήσετε τι εξυπηρετεί αυτή η γλωσσική επιλογή της αρθρογράφου.
Απάντηση
Τρεις ελλειπτικές προτάσεις είναι: «Όχι διαφορετικός αλλά κατώτερος. Άλλος. Εξώκοσμος». Με την αφαίρεση/έλλειψη των άλλων όρων της πρότασης, και μάλιστα κύριων, όπως είναι το ρήμα (παρουσιάζεται ή προβάλλεται), το βάρος του νοήματος πέφτει στους όρους που υπάρχουν. Έτσι, τονίζονται εμφατικά οι ιδιότητες (οι όροι που υπάρχουν συντακτικώς είναι κατηγορούμενα) που αποδίδονται στα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι στερεότυπες αντιλήψεις γι’ αυτά, η μειονεκτική κοινωνική τους θέση και, τελικά, η αδικία σε βάρος τους. Με τον τρόπο αυτό η αρθρογράφος πετυχαίνει να προβληματίσει, να συγκινήσει και να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες για τους αναπήρους.
ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Κείμενο
– Μα δεν είναι θεατρίνα αυτό! Καθόλου! Κάθε άλλο...
– Όχι, όχι, κυρία δασκάλα. Θεέ μου, φύλαγε, να βγαίνει να τραγουδεί και να την πληρώνουνε... ο Θεός να μη μ’ αφήσει να δω τέτοιο πράμα... Εγώ ένα κορίτσι που το ’χω, όπως μου ’μεινε και ορφανό και δίχως προστάτη, πρέπει να ’χω τα μάτια μου τέσσερα. Ούτε να ακουστεί, να χαρείς, καλή μου κυρία δασκάλα, πως τραγουδεί· ο τόπος μας είναι κακός... Και μικρή ’ναι ακόμη, δε σου λέω· μα, άμα της κολλήσουνε από τώρα κανένα παρατσούκλι, θα της το λένε κι άμα μεγαλώσει. Θα τη μάθει ο κόσμος τραγουδίστρα, και «τραγουδίστρα» θα ακούγεται ώσπου να γεράσει. Δεν τα ξέρομε τώρα; Πού ζούμε...
Έλλη Αλεξίου, «Η Βαγγελίτσα», στο Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή [1931], εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1978
Θέμα
Στο παραπάνω κείμενο να εντοπίσετε ένα (1) παράδειγμα μικροπερίοδου ελλειπτικού λόγου και ένα (1) παράδειγμα προφορικής καθημερινής έκφρασης και να εξηγήσετε πώς λειτουργούν στο νόημα και στο ύφος του κειμένου αυτές οι δύο γλωσσικές επιλογές.
Απάντηση
Παράδειγμα μικροπερίοδου ελλειπτικού λόγου εντοπίζω στο απόσπασμα «Μα δεν είναι θεατρίνα αυτό! Καθόλου! Κάθε άλλο...». Στο παράδειγμα αυτό ο λόγος απαρτίζεται από οχτώ λέξεις χωρισμένες σε τρεις σύντομες περιόδους από τις οποίες η πρώτη είναι σύντομη και οι δύο είναι ελλειπτικές, αρρηματικές (χωρίς ρήμα), η μία μονολεκτική («Καθόλου») και η άλλη αποτελείται από δύο λέξεις («Κάθε άλλο»). Και οι τρεις εμπεριέχουν αρνήσεις: «δεν», «Καθόλου!» (ούτε στο ελάχιστο), «Κάθε άλλο...» (σίγουρα όχι). Με τον μικροπερίοδο ελλειπτικό λόγο τονίζεται η απόλυτη άρνηση της δασκάλας ότι το επάγγελμα της τραγουδίστριας είναι το ίδιο με το επάγγελμα της θεατρίνας και εκφράζεται η συναισθηματική θέρμη με την οποία υποστηρίζει το επάγγελμα της τραγουδίστριας, καθώς και η διάθεσή της να μεταπείσει τη μητέρα. Με τη χρήση του μικροπερίοδου λόγου το ύφος γίνεται σοβαρό και ο τόνος της φωνής υψηλός και απόλυτος, για να εκφράσει τη συναισθηματική ένταση με την οποία η δασκάλα εκδηλώνει την απόλυτη βεβαιότητά της για την αξία του επαγγέλματος.
Ένα παράδειγμα προφορικής καθημερινής έκφρασης: «πρέπει να ’χω τα μάτια μου τέσσερα». Με την έκφραση «να ’χω τα μάτια μου τέσσερα» εκφράζεται η μεγάλη προσοχή, φροντίδα, πρόνοια και επαγρύπνηση της μητέρας για την προστασία του παιδιού της από σχόλια και χαρακτηρισμούς του κοινωνικού περίγυρου που μπορούν να σπιλώσουν την εικόνα του. Με αυτήν τη μεταφορική έκφραση ο λόγος αποκτά παραστατικότητα και ζωντάνια και εκφράζεται εμφατικά η ευθύνη και η αγωνία της μάνας να μην παρεκκλίνει το παιδί της απ’ ό,τι ο κοινωνικός περίγυρος θεωρεί αποδεκτό.
Η θεωρία, τα κείμενα, τα θέματα και η απάντησή τους περιέχονται στο βιβλίο των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και Υπαπαντής Η. Ζουρούδη «Γράψ’ το έτσι!», εκδ. «Σαββάλας», 2022.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου