ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Κείμενο
Κέρδη και ζημιές από τον γλωσσικό δανεισμό
Αμιγείς εθνικές γλώσσες δεν υπάρχουν. Τα γλωσσικά δάνεια είναι προϊόν των σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα σε αλλόγλωσσα άτομα και λαούς. Και όπως τα χρηματικά δάνεια, έτσι και τα γλωσσικά μπορεί να είναι ωφέλιμα ή επιζήμια, ανάλογα με τη χρήση τους.
Τα γλωσσικά δάνεια εμπλουτίζουν και ανανεώνουν τη γλώσσα με νέες λέξεις και όρους, άρα με νέες έννοιες και με γνώσεις. Προσθέτουν νέες εύχρηστες γλωσσικές επιλογές, δίνουν ποικιλία στον λόγο, η έκφραση σκέψεων, γνώσεων και ιδεών γίνεται πιο ακριβής, πιο εύστοχη, πιο σαφής, πιο ευχερής. Έτσι, διευκολύνεται η επικοινωνία. Οι δάνειες λέξεις αυξάνουν τον πλούτο των παραστάσεων, των εικόνων και των εννοιών που γνωρίζει κάποιος και τον κάνουν πλουσιότερο σε γνώσεις και εκφραστικές δυνατότητες. Ο γλωσσικός δανεισμός αποτελεί στοιχείο της πολιτισμικής αλληλεπίδρασης των ανθρώπων. Και, φυσικά, τη μεγαλύτερη επίδραση ασκεί η γλώσσα που σε μια ορισμένη ιστορική περίοδο βρίσκεται, για πολλούς λόγους, σε πλεονεκτική θέση.
Εντούτοις, ο γλωσσικός δανεισμός έχει και σοβαρές αρνητικές πλευρές που οφείλονται, κυρίως, στον υπέρμετρο και άκριτο τρόπο με τον οποίο γίνεται. Τα αναφομοίωτα ετερόκλιτα ξένα γλωσσικά στοιχεία, που δεν υπόκεινται στους γραμματικούς κανόνες της γλώσσας μας, προκαλούν αταξία και σύγχυση, ένα γλωσσικό «κομφούζιο» που αναιρεί τους κανόνες και τη λογική τάξη που διέπει τη γλώσσα μας. Η ενότητα και η συνέχεια της γλώσσας μας, με την παραγωγή νέων σημασιολογικά συγγενών λέξεων που ανήκουν σε ετυμολογικές οικογένειες, διακόπτεται και η συνοχή της χαλαρώνει. Οι ξένες λέξεις είναι ξένο σώμα στο γλωσσικό μας σύστημα. Γι’ αυτό μπορούμε να πούμε ότι η γλώσσα μας αλλοιώνεται.
Αλλοιώνεται, επίσης, ο ρυθμός και η μουσικότητα της γλώσσας μας, καθώς η ηχητική εικόνα των ξένων λέξεων δεν συνάδει με την ηχητική των φθόγγων και των καταλήξεων της ελληνικής. Η πολυσημία και η συνυποδηλωτική σημασία των ελληνικών λέξεων αντικαθίσταται από ψυχρούς «τεχνοαγγλικούς» όρους και φράσεις, που εξασθενίζουν την εκφραστική δύναμη της γλώσσας μας. Μια μακραίωνη παράδοση καλλιέπειας, έντεχνου λόγου, ρητορείας και πειθούς σιγά σιγά παραγκωνίζεται, για να καλυφθούν οι τρέχουσες ανάγκες επικοινωνίας με στεγνό, συχνά συνθηματικό τρόπο.
Αλλοιώνεται και η πολιτιστική μας ταυτότητα, καθώς η γλώσσα αποτελεί το κυριότερο χαρακτηριστικό μας. Τα γλωσσικά δάνεια είναι ένα είδος εξάρτησης από τα πολιτιστικά προϊόντα που εισάγουμε από άλλες χώρες, τα οποία, όταν είναι υπέρμετρα, διαβρώνουν τον πολιτισμό μας. Παράλληλα, εντείνονται τα φαινόμενα ξενομανίας, της αντίληψης ότι τα ξένα πολιτισμικά στοιχεία και η γλώσσα που τα εκφράζει είναι καλύτερα, ανώτερα από τα δικά μας, και αμβλύνεται η πίστη στην αξία του εθνικού μας πολιτισμού.
«Ο δανεισμός, κατά τη μεταφορά του Κλωντ Αζέζ, είναι η απαραίτητη ποσότητα οξυγόνου για την επιβίωση μιας γλώσσας, είναι μια φυσική διαδικασία που χαρακτηρίζει κάθε φυσική ανθρώπινη γλώσσα», (Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη). Φτάνει να μη δοκιμάζεται η αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας και αλλοιώνεται το γλωσσικό αίσθημα της μητρικής μας γλώσσας και ο πολιτισμός μας.
Σπυρίδων Κ. Κούτρας
Θέματα
1. Να χαρακτηρίσεις τις προτάσεις με την ένδειξη Σωστό (Σ) ή Λάθος (Λ), αξιολογώντας αν ανταποκρίνονται στο νόημα του παραπάνω κειμένου. Να τεκμηριώσετε τον χαρακτηρισμό τους με αναφορά στο κείμενο.
α. Τα γλωσσικά δάνεια μόνο ωφέλιμα μπορεί να είναι.
β. Όλες οι γλώσσες ασκούν και δέχονται τις ίδιες επιδράσεις από τις άλλες.
γ. Τα ξένα γλωσσικά στοιχεία αναιρούν τους κανόνες που διέπουν τη γλώσσα μας.
δ. Δανειζόμαστε ξένες λέξεις, επειδή τα ξένα πολιτιστικά προϊόντα και η γλώσσα που τα εκφράζει είναι ανώτερα από τα δικά μας.
ε. Ο γλωσσικός δανεισμός είναι απαραίτητος, εφόσον δεν δοκιμάζεται η αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας.
2. Αιτιολογείται ο τίτλος του παραπάνω κειμένου από το περιεχόμενό του;
3. Στόχοι του προλόγου σε ένα κείμενο είναι να εισαγάγει τον αναγνώστη στο θέμα και να προκαλέσει το ενδιαφέρον του. Τεκμηρίωσε με συντομία αν ο πρόλογος στο παραπάνω κείμενο υπηρετεί τους στόχους αυτούς.
4. Να χωρίσεις το παραπάνω κείμενο στα δομικά του μέρη και να σχολιάσεις σύντομα τη λειτουργία του καθενός.
5. Να χωρίσεις το παραπάνω κείμενο σε ευρύτερες νοηματικές ενότητες και να σημειώσεις έναν πλαγιότιτλο για την καθεμία.
6. Ποιος είναι ο δομικός ρόλος της λέξης «Εντούτοις», στην αρχή της τρίτης (3ης) παραγράφου;
7. Να σχηματίσεις ένα συνοπτικό διάγραμμα του παραπάνω κειμένου σημειώνοντας με πλαγιότιτλο το θέμα καθεμιάς από τις παραγράφους του.
8. Με βάση το διάγραμμα που σχημάτισες, να γράψεις σύντομη, με 50-60 λέξεις, περίληψη των αρνητικών συνεπειών του γλωσσικού δανεισμού που αναφέρει σε αυτό ο συντάκτης του.
Απάντηση
1. α. Λάθος «έτσι και τα γλωσσικά … ανάλογα με τη χρήση τους».
β. Λάθος «τη μεγαλύτερη επίδραση … σε πλεονεκτική θέση».
γ. Λάθος «Τα αναφομοίωτα … που διέπει τη γλώσσα μας».
δ. Λάθος «Παράλληλα εντείνονται … της αντίληψης ότι … από τα δικά μας».
ε. Σωστό «Ο δανεισμός … φτάνει να μη δοκιμάζεται η αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας».
2. Ο τίτλος του κειμένου «Κέρδη και ζημιές από τον γλωσσικό δανεισμό» αιτιολογείται από το περιεχόμενο του κειμένου. Παρόλο που, κατ’ αναλογία, οι όροι του «δανεισμός» και «Κέρδη και ζημιές» είναι οικονομικοί και παραπέμπουν σε δανεισμό χρημάτων, με τη χρήση του επιθέτου «γλωσσικό» γίνεται συγκεκριμένο και σαφές ότι πρόκειται για γλωσσικά δάνεια και τις συνέπειές τους. Η έλλειψη ρήματος δε δημιουργεί δυσκολίες στην κατανόησή του. Για τα γλωσσικά δάνεια γίνεται αναφορά στον πρόλογο του κειμένου «Τα γλωσσικά δάνεια είναι προϊόν…». Τα οφέλη «Κέρδη» από τα γλωσσικά δάνεια, ανάλογα με τη χρήση τους, αναλύονται και τεκμηριώνονται στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου «Τα γλωσσικά δάνεια εμπλουτίζουν … εκφραστικές δυνατότητας». Οι αρνητικές πλευρές του «ζημιές» αναπτύσσονται τεκμηριωμένα από την τρίτη έως και την πέμπτη παράγραφο του κειμένου. Διαπιστώνεται, επομένως, ότι ο τίτλος είναι νοηματικά συναφής, έχει ενότητα, με το περιεχόμενο του κειμένου και, άρα, αιτιολογείται από αυτό. Επίσης, με την, κατ’ αναλογία, χρήση λέξεων-όρων που παραπέμπουν σε χρηματικό δανεισμό (αν και τα γλωσσικά δάνεια δεν επιστρέφονται) είναι επικοινωνιακά εύστοχος.
3. Ο πρόλογος του κειμένου εισάγει τον αναγνώστη στο θέμα και προκαλεί το ενδιαφέρον του. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στα γλωσσικά δάνεια που είναι το θέμα του κειμένου «Τα γλωσσικά δάνεια», και των ωφέλιμων και επιζήμιων αποτελεσμάτων που αυτά έχουν «τα γλωσσικά δάνεια μπορεί να είναι ωφέλιμα ή επιζήμια», ανάλογα με τη χρήση τους «Φτάνει να μη δοκιμάζεται … και ο πολιτισμός μας». Είναι πρωτότυπος και προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη, κυρίως με την αναλογία «όπως και τα χρηματικά δάνεια» και λόγω της φύσης του θέματος, δηλαδή της αναφοράς σε ένα ενδιαφέρον και ευαίσθητο θέμα, όπως είναι η γλώσσα μας και ο εθνικός μας πολιτισμός.
4. Τα δομικά μέρη του κειμένου είναι:
Ο πρόλογος: «Αμιγείς εθνικές γλώσσες … ανάλογα με τη χρήση τους».
Το κύριο μέρος: «Τα γλωσσικά δάνεια … η πίστη στην αξία του εθνικού μας πολιτισμού».
Ο επίλογος: «“Ο δανεισμός και ο πολιτισμός μας».
Στον πρόλογο ο συγγραφέας εκθέτει με ακρίβεια, σαφήνεια και συντομία το θέμα του κειμένου, δηλαδή τα γλωσσικά δάνεια και την άποψη/θέση του ότι αυτά, ανάλογα με τη χρήση τους, μπορεί να αποφέρουν κέρδη ή να προκαλέσουν ζημιές. Επίσης, με την αναφορά σε κέρδη και σε ζημιές προετοιμάζει τη μετάβαση με αλληλουχία στο κύριο μέρος και με συνοχή, η οποία επιτυγχάνεται με την επανάληψη της φράσης «γλωσσικά δάνεια».
Στο κύριο μέρος ο συγγραφέας εκθέτει τα επιχειρήματά του για την τεκμηρίωση της θέσης του, τόσο για τα κέρδη όσο και για τις ζημιές από τον γλωσσικό δανεισμό.
Στον επίλογο παρουσιάζει συμπυκνωμένα όσα έχει αναπτύξει στο κύριο μέρος και για ενίσχυση των απόψεων, της πειστικότητας και της αξιοπιστίας του παραθέτει τη φράση του Κλωντ Αζέζ. Το θέμα που πραγματεύεται ο συγγραφέας στο κείμενό του ολοκληρώνεται στον επίλογο με την αναφορά της βασικής προϋπόθεσης-πρότασης που απαιτείται ώστε να είναι ωφέλιμος ο γλωσσικός δανεισμός.
5. Το κείμενο αποτελείται από δύο ευρύτερες νοηματικές ενότητες:
Α΄ νοηματική ενότητα: Οι δύο πρώτες παράγραφοι «Αμιγείς εθνικές γλώσσες … σε πλεονεκτική θέση».
Πλαγιότιτλος: Τα οφέλη από τον γλωσσικό δανεισμό
Β΄ νοηματική ενότητα: Οι υπόλοιπες τέσσερις παράγραφοι «Εντούτοις, ο γλωσσικός δανεισμός … και ο πολιτισμός μας».
Πλαγιότιτλος: Τα αρνητικά αποτελέσματα του άκριτου και υπέρμετρου γλωσσικού δανεισμού
6. Ο δομικός ρόλος της λέξης «Εντούτοις» είναι διαρθρωτικός. Συνδέει αντιθετικά την πρώτη με τη δεύτερη νοηματική ενότητα, καθώς η πρώτη αναφέρεται στα οφέλη από τον γλωσσικό δανεισμό και η δεύτερη στις ζημιές, όταν αυτός γίνεται άκριτα και χωρίς να αφομοιώνεται από τη γλώσσα μας.
7. Συνοπτικό διάγραμμα του κειμένου:
Τίτλος: Κέρδη και ζημιές από τον γλωσσικό δανεισμό
Πρόλογος
1η παράγραφος: οφέλη και ζημιές από τα γλωσσικά δάνεια
Κύριο μέρος
2η παράγραφος: τα γλωσσικά δάνεια εμπλουτίζουν τη γλώσσα και διευκολύνουν την επικοινωνία
3η παράγραφος: γλωσσική αταξία και σύγχυση
4η παράγραφος: αλλοίωση της μουσικότητας και της εκφραστικότητας της γλώσσας μας
5η παράγραφος: διάβρωση του πολιτισμού μας και εξασθένιση της πίστης μας σε αυτόν
Επίλογος
6η παράγραφος: ο υπό προϋποθέσεις γλωσσικός δανεισμός είναι αναγκαίος
8. Στο μέρος αυτό του κειμένου ο συντάκτης του αναφερόμενος στις αρνητικές συνέπειες του γλωσσικού δανεισμού ισχυρίζεται ότι εξαιτίας του αλλοιώνεται η γλώσσα μας και ο πολιτισμός μας. Υποστηρίζει ότι τα αναφομοίωτα γλωσσικά δάνεια προκαλούν γλωσσική αταξία και σύγχυση, αλλοιώνουν τη μουσικότητα και την εκφραστικότητα της γλώσσας μας, διαβρώνουν τον εθνικό μας πολιτισμό και εξασθενίζουν την πίστη μας σε αυτόν.
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Κείμενο
Έμμεση αδράνεια
Ευλογημένο να ’ναι το Εμπόδιο
και τρισευλογημένο.
Δέντρο ισκερής δικαιολογίας
ότι δεν φταίμ’ εμείς,
να βρίσκει δροσερήν αθώωση
ο λιποτάκτης Χειρισμός,
να κολατσίζει με το πάσο της
το μεροκαματιάρικο άλλοθί της
η Αλλοτρίωσή μας.
Κική Δημουλά, «Το τελευταίο σώμα μου» 1981, «Ποιήματα», Ίκαρος 1998
Θέμα
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το θέμα του ποιήματος; Για την ανάπτυξή του να αξιοποιήσετε κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. Ποια η προσωπική σας ανταπόκριση στο θέμα; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
Απάντηση
Θέμα του ποιήματος είναι οι δικαιολογίες που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για αδράνειά τους, όταν η δράση ήταν επιβεβλημένη. Το ποιητικό υποκείμενο αναφέρεται σε μια συνήθη συμπεριφορά των ανθρώπων «εμείς» να μεταθέτουν την ευθύνη για την αποχή τους από την ενεργό δράση σε παράγοντες έξω από αυτούς που, δήθεν, τους εμπόδισαν σε ποικίλες περιστάσεις να αναλάβουν δράση, να παρέμβουν ή να εκφραστούν. Το θέμα δηλώνεται ήδη στον τίτλο «Έμμεση αδράνεια», καθώς το επίθετο «έμμεση» δηλώνει ότι η αδράνεια προέκυψε με μεσολάβηση, παρέμβαση άλλου. Ως δικαιολογίες προβάλλονται προσωποποιημένες οι έννοιες «το Εμπόδιο», ο «λιποτάκτης Χειρισμός» και «η Αλλοτρίωση μας», για να αποκτήσουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά και να αισθητοποιηθεί η λειτουργία τους στη σκέψη των ανθρώπων. Η μετάθεση της ευθύνης καθησυχάζει τη συνείδηση και ανακουφίζει από τις ενοχές, όπως δείχνει η εικόνα που δημιουργεί η μεταφορά «δέντρο ισκιερής δικαιολογίας». Οι αποτελεσματικές προτάσεις «να βρίσκει δροσερήν αθώωση ο λιποτάκτης Χειρισμός» και «να κολατσίζει με το πάσο της … η Αλλοτρίωσή μας» τονίζουν το αποτέλεσμα που έχουν οι δικαιολογίες, δηλαδή την απαλλαγή από την ευθύνη, τον εφησυχασμό και τελικά την αλλοτρίωση, εφόσον ο άνθρωπος καταλήγει κατώτερος του εαυτού του και των περιστάσεων.
Προσωπικά δε θα ήθελα να υιοθετήσω αυτήν τη δειλή και ανεύθυνη συμπεριφορά. Καταλαβαίνω, βέβαια, ότι με την υπεκφυγή αποφεύγεται η δημόσια έκθεση και οι δυσκολίες. Αντιμετωπίζω όμως τις δυσκολίες ως πρόκληση για εξέλιξη και βελτίωση και θέλω να αναλαμβάνω τις ευθύνες μου.
Τα κείμενα, τα θέματα και οι απαντήσεις τους περιέχονται στο υπό έκδοση βιβλίο των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και Υπαπαντής Η. Ζουρούδη, Γράψ’ το έτσι!, τεύχος Β΄.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου