Πρόθεση του συγγραφέα και τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου

 ΤΟ ΥΦΟΣ ΚΑΙ Ο ΤΟΝΟΣ

 ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Παράδειγμα

 

Κείμενο 

 

Η σωστή επιλογή επαγγέλματος αποτελεί σημαντικό βήμα στην πορεία ενός ανθρώπου. Είναι το «κλειδί» για μια καλύτερη διαβίωση και πηγή άντλησης ικανοποίησης, εφόσον η εργασία κατέχει εξέχουσα θέση στη ζωή του. Οι νέοι καλούνται να καθορίσουν το μέλλον τους, επιλέγοντας τον κατάλληλο για τους ίδιους επαγγελματικό προσανατολισμό που θα τους ακολουθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους.

 

Νικολέτας Κουρούση, https://www.philenews.com/koinonia/eidiseis/article/1261239/pos-epilegyme-to- epangelma-poy-mas-tairiazei (τελευταία ενημέρωση: 09.08.2021)

 

Θέμα

 

Να χαρακτηρίσετε το ύφος του παραπάνω κειμένου και να αιτιολογήσετε τον χαρακτηρισμό του με βάση τις γλωσσικές επιλογές που χρησιμοποιούνται σε αυτό.

 

Απάντηση

 

Το ύφος του λόγου στο κείμενο αυτό είναι απλό, σοβαρό, επίσημο, απρόσωπο και αντικειμενικό (ύφος άρθρου). Χρησιμοποιούνται σύντομες περίοδοι και απλός λόγος, π.χ. «Η σωστή επιλογή επαγγέλματος αποτελεί σημαντικό βήμα στην πορεία ενός ανθρώπου», λέξεις με τη μεταφορική τους σημασία που διευκολύνουν τον αναγνώστη στην κατανόηση της σημασίας που έχει το επάγγελμα στη ζωή του ανθρώπου, π.χ. «κλειδί», «πηγή». Χρησιμοποιείται, επίσης, γ΄ ρηματικό πρόσωπο το οποίο, σε συνδυασμό με την οριστική έγκλιση, π.χ. «κατέχει», κάνει το ύφος του λόγου απρόσωπο και αντικειμενικό. Με τον ίδιο υφολογικά τρόπο λειτουργούν και η ονοματοποίηση που υπάρχει στη φράση «άντλησης ικανοποίησης» και η παθητική σύνταξη «οι νέοι καλούνται». Μάλιστα, με την ονοματοποίηση, την παθητική σύνταξη, τη μετοχή "εξέχουσα" και τη λόγια φράση "και' όλη" το ύφος γίνεται επίσημο.

 

 

Ασκήσεις

 

Κείμενο 1

 

Βάλτε πρώτα την ενσυναίσθηση. Προσπαθήστε να δείτε τα θέματα από την οπτική γωνία του εφήβου αντί να τα αξιολογήσετε αμέσως από τη δική σας σκοπιά. Ποτέ μην απορρίπτετε τα συναισθήματα των εφήβων ως «ανώριμα», «γελοία», «λάθος». Αντί γι’ αυτό σκεφτείτε τους δικούς σας αγώνες και τη δική σας σύγχυση, όταν ήσασταν έφηβοι, και κάντε το καλύτερο που μπορείτε για να αισθανθείτε πραγματικά αυτό που αισθάνεται.

 

Πένυ Κόκκολα, psysocial. gr

 

Θέμα

 

Να χαρακτηρίσετε το ύφος του παραπάνω κειμένου και να αιτιολογήσετε τον χαρακτηρισμό του με βάση τις γλωσσικές επιλογές που χρησιμοποιούνται σε αυτό.

 

Απάντηση

 

 

Κείμενο 2

 

Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να προσαρμοστεί στη σημερινή εποχή. Οι μαθητές, το κέντρο κάθε προσπάθειας στην εκπαίδευση, πρέπει να προετοιμάζονται για τον κόσμο, για διεθνή ανταγωνισμό, όχι για τον στενό ελληνικό χώρο. Τα βασικά στοιχεία που πρέπει να αποκομίζει ο μαθητής μέσα από το σχολείο είναι η ικανότητα για κριτική σκέψη, η συγκέντρωση πληροφοριών από πολλαπλές πηγές, η αξιολόγηση των πηγών, η σύνθεση.

 

Μαριαλένα Σπυροπούλου, «Τι χρειάζεται η σύγχρονη εκπαίδευση;», kathimerini.gr, 14.4.2015

 

Θέμα

 

α. Να χαρακτηρίσετε το ύφος του παραπάνω κειμένου με έναν από τους παρακάτω χαρακτηρισμούς:

1.   Αντικειμενικό,

2.   Επικριτικό ή

3.   Δεοντολογικό.

Να επιλέξετε τη σωστή, κατά τη γνώμη σας, απάντηση και να αιτιολογήσετε τον χαρακτηρισμό του.

β. Να κάνετε τις απαραίτητες αλλαγές στο κείμενο, ώστε το ύφος του λόγου να γίνει πληροφοριακό.

Απάντηση

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ο  ΤΟΝΟΣ

 

Όταν χαρακτηρίζουμε το ύφος, είναι σημαντικό να αναφερόμαστε στον τόνο της φωνής. Με τον όρο «τόνο» εννοούμε τον βαθμό της έντασης και τη χροιά της φωνής που ακούγεται στον λόγο. Ο ιδιαίτερος χρωματισμός της φωνής (χροιά) υποδηλώνει τα συναισθήματα και σχετίζεται άμεσα με την ψυχική διάθεση  αυτού που μιλάει. Η ψυχική διάθεση μπορεί να είναι: εύθυμη, μελαγχολική, ειρωνική, σαρκαστική, αισιόδοξη, ενθουσιώδης, απαισιόδοξη, χαρούμενη κ.ά. και να χρωματίζει ανάλογα και τον τόνο της φωνής εύθυμο, χαρούμενο κ.λπ. Ο τόνος μπορεί επίσης να είναι: υψηλόφωνος / εξηρμένος, χαμηλόφωνος, εξομολογητικός, χιουμοριστικός, ειρωνικός, αυστηρός, παρακλητικός κ.ά. Με τον τόνο της φωνής αποκαλύπτεται η στάση του αφηγητή, ακόμη κι αν επιθυμεί να την αποκρύψει.

 

Παραδείγματα τα τόνου

 

Ο τόνος ανάλογα με τα εκφραστικά μέσα μπορεί να είναι:

 

-      Εξηρμένος / υψηλόφωνος  λυρικός.

 

Π.χ. Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!

 

Δ. Σολωμός, Υμνος εις την Ελευθερία

 

-      Χαμηλόφωνος/  εξομολογητικός.

 

Π.χ. Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου

        είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.

        Δεν έχω εγκαρτέρηση καμιά. […] 

 

                                  Κ. Π. Καβάφης, Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου· ποιητού εν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.

 

-      Διδακτικός, , παραινετικός 

 

Π.χ. Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη 

        να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος […]

 

                                            Κ. Π. Καβάφης, Ιθάκη

 

-      Ειρωνικός

 

Είστε υπέρ ή κατά;

Έστω απαντήστε μ’ ένα ναι ή μ’ ένα όχι.

Το έχετε το πρόβλημα σκεφτεί

Πιστεύω ασφαλώς πως σας βασάνισε

Τα πάντα βασανίζουν στη ζωή

Παιδιά γυναίκες έντομα

Βλαβερά φυτά χαμένες ώρες

Δύσκολα πάθη χαλασμένα δόντια

Μέτρια φιλμ. Κι αυτό σάς βασάνισε ασφαλώς. […]

 

                      Μανώλης Αναγνωστάκης, Η απόφαση

 

-      Παρακλητικός / παραινετικός

 

Π.χ. Πάρε μου το ψωμί, αν θέλεις, 

        Πάρε μου τον αέρα, αλλά

        μη μου παίρνεις  το γέλιο σου.

 

                      Pablo Neruda, Το γέλιο σου

 

Παράδειγμα

 

Κείμενο

 

« - Άκου να δεις, Σοφία. Εδώ θα ’ρχεσαι να δουλεύεις, όπως εσυμφωνήσαμε. Παιδιά και φασαρίες εμείς δε θέλομε. Είμαστε άρρωστοι άνθρωποι και κουρασμένοι. Εντάξει;»

 

Αλκυόνη Παπαδάκη, Η μπόρα

 

Θέμα

 

Στο παραπάνω απόσπασμα να χαρακτηρίσεις το ύφος του λόγου αξιολογώντας τις κατάλληλες γλωσσικές επιλογές.

 

Απάντηση 

 

Το ύφος του λόγου είναι απλό, το λεξιλόγιο καθημερινό και ο λόγος μικροπερίοδος.  Ο τόνος, ωστόσο, είναι αυστηρός, επιτακτικός και απόλυτος.   Αυτό τονίζεται με τη χρήση της προφορικής έκφρασης «Άκου να δεις» που περιέχει την προστακτική «Άκου» που δηλώνει προσταγή και την υποτακτική «να δεις» που δηλώνει το σκοπό (δεοντική τροπικότητα) και έχει το νόημα «άκουσε, γιατί είναι ανάγκη να καταλάβεις». Στη συνέχεια η γιαγιά με οριστική έγκλιση «θα ’ρχεσαι, … δε θέλομε, … Είμαστε» εξηγεί τις οριστικές και αμετακίνητες θέσεις της οικογένειας, ενώ ο μικροπερίοδος λόγος  δίνει γρήγορο ρυθμό στο λόγο, και αποτυπώνει αντίστοιχη συναισθηματική ένταση (δυσαρέσκεια, θυμός), με αποτέλεσμα να αποδίδεται με παραστατικό τρόπο η αυστηρότητα στον τόνο και τη χροιά της φωνής. Με την ερώτηση στο τέλος «Εντάξει;» η γιαγιά επιχειρεί να αποσπάσει τη συμφωνία της Σοφίας.

 

 

Άσκηση

 

Κείμενο

 

Το χαδάκι στο λαιμό σου

δεν το πιάνει το πεδίο ενέργειας

του κομπιούτερ. Δεν μπαίνει 

στο πρόγραμμά του. Αρνείται αυτές

τις λεπτομέρειες. Ούτε τις κάλτσες σου

 πιάνει, γιατί τις έχει στο χέρι

και ακουμπάει στον ώμο μου.

Τα φιλιά σου τα μεταγράφει

ως θερμότητα. Δεν βλέπει τον 

αποχαιρετισμό, το φως που κάνει 

ρίγες στη φούστα σου. Ούτε το μολύβι 

που γράφει τις παραγγελίες

για τον μπακάλη. Κάνει ένα μονότονο

θόρυβο, σαν ανεμιστήρας, και βγάζει

ταινίες με στοιχεία για πολύ σοβαρά πράγματα. 

Την τετραγωνική ρίζα της λύπης

δεν θα τη βρει ποτέ. Ούτε

το ενδιαφέρει. Θα ανακαλύψει

πολλά και διάφορα, αλλά

τα μικρά, τα μισοσβησμένα,

θα τα έχει σε κενό στις καταγραφές

με τα αθροίσματά του.

 

Γιάννης Κοντός, Η μνήμη των κομπιούτερς

 

Θέμα

 

Να  χαρακτηρίσεις το ύφος και τον τόνο της ποιητικής φωνής στο παραπάνω ποίημα προσέχοντας ιδιαίτερα το λεξιλόγιο, το είδος των προτάσεων (καταφατικές ή αρνητικές) που επικρατούν και την έγκλιση του ρήματος.

 

Απάντηση

Τα θέματα και οι απαντήσεις υπάρχουν στο βιβλίο των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και της Υπαπαντής Η. Ζουρούδη, Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γράψ' το έτσι!, εκδόσεις Σαββάλας.