Πρόθεση του συγγραφέα και τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου

        ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ  

        ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

 

Κείμενο 1 (Μη λογοτεχνικό, 15308)

 

Η επίδραση της τεχνολογίας στις θέσεις εργασίας

 

Το κείμενο (διασκευή) έχει αντληθεί από την εφημερίδα «Το Ποντίκι», τεύχ.1834 (16/10/2014).

 

Οι νέες τεχνολογίες δημιουργούν παραγωγή και πλούτο χωρίς πολλούς ή και καθόλου εργαζομένους. H τεχνολογική επανάσταση φέρνει βιβλικών διαστάσεων αλλαγές στην εργασία, τόσο στον δυτικό όσο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Όλες οι προηγούμενες «επαναστάσεις»(αγροτική, βιομηχανική κ.λπ.) είχαν βασικό άξονα το ότι υπήρχε ανάγκη χεριών, εργατικού δυναμικού δηλαδή. Ακόμα και στις περιπτώσεις κατάφωρης1 εκμετάλλευσης του μόχθου του εργαζομένου, η συμμετοχή του ήταν απαραίτητη για την πλουτοπαραγωγική διαδικασία.

Όμως, η μοντέρνα ψηφιακή επανάσταση που ζούμε στις αρχές του 21ου αιώνα μάς έχει δώσει το διαδίκτυο και το κινητό τηλέφωνο, αλλά την ίδια στιγμή διαταράσσει και «διαιρεί» τον κόσμο σε κλίμακα μεγαλύτερη από ό,τι έχουμε δει εδώ και πάνω από έναν αιώνα. H μηχανική νοημοσύνη και η προηγμένη ρομποτική άρχισαν ήδη να παράγουν πρωτοφανείς καινοτομίες. Κατασκευάζονται πια οχήματα χωρίς οδηγό, αεροσκάφη χωρίς πιλότους, φορτηγά πλοία δίχως πλήρωμα, μηχανές που μεταφράζουν στο λεπτό εκατοντάδες γλώσσες και τεχνικά μέσα που μηδενίζουν την απόσταση μεταξύ γιατρού και ασθενούς, καθηγητή και μαθητή. Για παράδειγμα, μέχρι πριν από λίγα χρόνια η οδήγηση αυτοκινήτου θεωρούνταν από τα πολύπλοκα πράγματα που μόνο ο άνθρωπος μπορούσε να κάνει κι όχι ένα κομπιούτερ. Ακόμη, το 2011 μεγάλη διαδικτυακή επιχείρηση ανακοίνωσε ότι δημιουργεί παντελώς αυτόνομα οχήματα, χωρίς ανάγκη ανθρώπινης πλοήγησης. Το να οδηγεί κάποιος ταξί ή φορτηγό ήταν ως τώρα επάγγελμα, μέσω του οποίου ο εργαζόμενος μπορούσε να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή διαβίωση. Η οδήγηση χωρίς... οδηγό, όμως, έρχεται να βάλει ένα τέλος σε αυτό. Ήδη η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει, καθώς μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες δημιουργούν το αυτοκίνητο που... πηγαίνει μόνο του.

Στο άμεσο μέλλον, φυσικά, είναι δεδομένο ότι οι «βαριές» συνέπειες θα γίνουν αισθητές απ’ όλους σχεδόν τους εργαζομένους παγκοσμίως. H άνοδος της «μηχανικής νοημοσύνης» σημαίνει ότι όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι πρόκειται να δουν τις θέσεις τους να απειλούνται. Κι αυτό δε θα ισχύσει μόνο για ανειδίκευτους εργάτες, αλλά και για δουλειές που βρίσκονται πολύ πιο ψηλά στην κλίμακα δεξιοτήτων, όπως καθηγητές και γιατροί. Ήδη η τηλεϊατρική θεωρείται ότι θα ρίξει το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης, ενώ στην ανώτατη εκπαίδευση τα διαδικτυακά μαθήματα θα επιτρέπουν σε έναν μόνο καθηγητή να κάνει τη δουλειά που πριν απαιτούσε δεκάδες καθηγητές (και μαθητές) με φυσική παρουσία σε κάθε αίθουσα, κάτι που σημαίνει και φτηνότερο κόστος διδασκαλίας, με αντίστοιχες ελαφρύνσεις για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Επιπλέον, η δημιουργία πλούτου στην ψηφιακή εποχή αποδεικνύεται προς το παρόν πως γεννά ελάχιστες θέσεις απασχόλησης, συγκριτικά με το μέγεθος των εταιρειών και τα κέρδη τους. Δύο επιχειρήσεις, παγκόσμιοι γίγαντες της μοντέρνας οικονομίας, απασχολούν λιγότερους από 50.000 ανθρώπους η καθεμιά. Σήμερα μάλιστα που το κόστος εργασίας κρίνεται ασύμφορο και το κόστος της αυτοματοποιημένης παραγωγής πέφτει, οι εταιρείες αλλάζουν τους εργαζόμενους με ρομπότ. Πρόσφατα, μάλιστα, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης πραγματοποίησε έρευνα όπου μελέτησε πάνω από 700 διαφορετικά επαγγέλματα, για να διαπιστώσει το αν και πόσο εύκολα θα μπορούσαν να αυτοματοποιηθούν, ώστε να μη γίνονται από ανθρώπους. Δυστυχώς, τα αποτελέσματα ήταν εφιαλτικά! Το 47% των εργασιακών θέσεων στον δυτικό κόσμο κινδυνεύει σοβαρά να «αυτοματοποιηθεί» στα επόμενα 10-20 χρόνια. Η τεχνολογία, συνεπώς, εξαπλώνοντας διαρκώς το εύρος των εργασιών που μπορούν να αυτοματοποιηθούν καταβροχθίζει θέσεις εργασίας γεμίζοντας τη δεξαμενή ανέργων. Έτσι, ο εργαζόμενος εξαναγκάζεται πλέον σε έναν ανταγωνισμό τόσο με τους υπόλοιπους εργαζόμενους όσο και με τις μηχανές.

 

1 κραυγαλέας, απροκάλυπτης

 

 

 

Κείμενο 2 (Λογοτεχνικό)

 

Κώστας Μόντης (1914 – 2004) Νύχτες

 

Το ποίημα είναι του Κώστα Μόντη από τη συλλογή «Τα τραγούδια της ταπεινής ζωής» (Λευκωσία 1954).

 

Καλά, θ’ απορροφήσουν κάτι από την έγνοια σου 

η μέρα, η κίνηση, η δουλειά σου, οι φίλοι,

και θα μπορέσεις ύστερα να πας

σε κάνα θέατρο ή κέντρον ή όπου αλλού.

Όμως όταν τελειώσουν όλα

τα θέατρα και τα κέντρα κλείσουν,

και πουν οι φίλοι καληνύχτα,

και πρέπει να γυρίσεις πια στο σπίτι, τι θα γίνει; 

Το ξέρεις πως σκληρή, αδυσώπητη

σε περιμένει στο κρεβάτι σου η έγνοια.

Θα ’σαι μονάχος.

Και τότες θα λογαριαστείτε.

  

Θες ή δε θες θα μπουν κάτω όλα, να λογαριαστείτε. 

Θα ’σαι μονάχος

κι ανυπεράσπιστος απ’ τα θέατρα και τα κέντρα,

κι απ’ τη δουλειά σου και τους φίλους.

Σε περιμένει στο κρεβάτι σου η έγνοια.

Θά ’ρθεις, δεν γίνεται. Είν’ τόσο σίγουρη γι’ αυτό, και περιμένει. 

Είναι στο σπίτι και σε περιμένει.

 

 

 

ΘΕΜΑΤΑ

 

ΘΕΜΑ 1

 

1^ο υποερώτημα (μονάδες 10)

 

Σε 40-50 λέξεις να αποδώσεις τη διαφορά που, σύμφωνα με το Κείμενο 1, υπάρχει ανάμεσα στην ψηφιακή επανάσταση και τις προηγούμενες.

 

Μονάδες 10

 

2^ο υποερώτημα (μονάδες 10)

 

Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται/οργανώνεται κυρίως η τρίτη παράγραφος του Κειμένου 1 και ποια θέση αποδεικνύεται με αυτήν την επιλογή του πομπού;

 

Μονάδες 10

 

3^ο υποερώτημα (μονάδες 15)

 

Να επιλέξεις τη σωστή απάντηση σε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις, οι οποίες βασίζονται στο Κείμενο 1 (μια μόνο από τις τέσσερις προτεινόμενες απαντήσεις είναι σε κάθε περίπτωση ορθή):

 

1.   Όλες οι προηγούμενες «επαναστάσεις» (1η παράγραφος): Τα εισαγωγικά στη λέξη «επαναστάσεις» χρησιμοποιούνται, για να δηλώσουν:

 

α. απορία

β. αμφισβήτηση

γ. μεταφορά

δ. ειρωνεία

 

2.   την ίδια στιγμή διαταράσσει και «διαιρεί» τον κόσμο (2η παράγραφος): Η φράση, αν λάβουμε υπόψη και το ευρύτερο γλωσσικό περιβάλλον, στο οποίο ανήκει, δηλώνει:

 

α. διαπίστωση

β. προβληματισμό

γ. πεσιμισμό

δ. απόρριψη

  

3.  δημιουργούν το αυτοκίνητο που... πηγαίνει μόνο του (2η παράγραφος): Τα αποσιωπητικά στη φράση, αν λάβουμε υπόψη και το ευρύτερο γλωσσικό περιβάλλον στο οποίο ανήκει, δηλώνουν από την πλευρά του πομπού:

 

α. έκπληξη

β. θαυμασμό

γ. αγανάκτηση

δ. αποδοκιμασία

 

4.  «μηχανικής νοημοσύνης» (3η παράγραφος): Η φράση τίθεται σε εισαγωγικά, διότι είναι:

 

α. μεταφορά

β. παρομοίωση

γ. συνεκδοχή

δ. ειδικός όρος

 

5. καταβροχθίζει θέσεις εργασίας γεμίζοντας τη δεξαμενή ανέργων (4η παράγραφος): Με τη φράση αυτή, αν λάβουμε υπόψη και το νόημα του συγκειμένου, ο συντάκτης του Κειμένου 1 επιχειρεί:

 

α.  να αναδείξει με τρόπο ειρωνικό τον κίνδυνο που προκύπτει από την εξάπλωση του αυτοματισμού.

β.  να αναδείξει με τρόπο που δημιουργεί προβληματισμό τον κίνδυνο που προκύπτει από την εξάπλωση του αυτοματισμού.

γ.  να προκαλέσει φόβο, προκειμένου να υπάρξει αγώνας για την ανατροπή της κατάστασης.

δ.  να εκφράσει την απελπισία του για τους κινδύνους που προκύπτουν από την εξάπλωση του αυτοματισμού.

 

Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ 2

 

Είσαι αισιόδοξος/-η ή απαισιόδοξος/-η για το μέλλον των εργαζομένων σχετικά με τις τεχνολογικές εξελίξεις που συντελούνται στην εργασία; Τι μπορεί να γίνει και γι’ αυτούς που ήδη εργάζονται και για όσους πρόκειται να μπουν στην αγορά εργασίας για την, όσο γίνεται, ομαλή προσαρμογή τους στη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται από την τεχνολογία της «μηχανικής νοημοσύνης»; Να εκθέσεις τις απόψεις σου σε άρθρο, με 350-400 λέξεις, που θα δημοσιευτεί σε εφημερίδα με οικονομικά θέματα.

 

Μονάδες 30

 

ΘΕΜΑ 3 

 

Στο Κείμενο 2 να εντοπίσεις δύο διαφορετικά σχήματα λόγου και να εξηγήσεις πώς συμβάλλουν στο νόημα και το ύφος του κειμένου.

 

Μονάδες 20

 

ΘΕΜΑ 4 

 

Η ποιητική φωνή προειδοποιεί τον αναγνώστη για μια αναμέτρηση που τον περιμένει. Τι είδους αναμέτρηση είναι αυτή, σύμφωνα με το περιεχόμενο του Κειμένου 2, και πόσο εύκολη φαίνεται να είναι; Να οργανώσεις σε 120-150 λέξεις την απάντησή σου.

 

Μονάδες 15

 

 

 

 

 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 

 

ΘΕΜΑ 1

 

1^ο υποερώτημα

Σύμφωνα με το κείμενο, η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην ψηφιακή επανάσταση και στις προηγούμενες εντοπίζεται στη θέση των εργαζομένων. Συγκεκριμένα, ενώ στις προηγούμενες επαναστάσεις οι εργαζόμενοι ήταν απαραίτητοι για την παραγωγή πλούτου, με τις νέες τεχνολογίες η συμμετοχή τους σε αυτή είναι ελάχιστη ή μηδαμινή.

 

2^ο υποερώτημα

Η παράγραφος αναπτύσσεται κυρίως με παραδείγματα. Τα παραδείγματα λειτουργούν ως τεκμήρια και η θέση που αποδεικνύεται είναι ότι εξαιτίας της εισόδου της «μηχανικής νοημοσύνης» στην εργασία, όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι, όχι μόνο ανειδίκευτοι εργάτες, αλλά και εργαζόμενοι με ειδικές δεξιότητες, θα δουν τις θέσεις εργασίας τους να απειλούνται «Η άνοδος … δεξιοτήτων».

 

3^ο υποερώτημα

1.     γ.

2.     β.

3.     α.

4.     δ.

5.     β.

 

ΘΕΜΑ 2

Τίτλος: Το μέλλον των εργαζομένων

 

Πρόλογος

Όσα βιώνουμε σήμερα με τα επιτεύγματα της τεχνολογίας πριν από σχετικά λίγα χρόνια φάνταζαν σενάρια ταινίας επιστημονικής φαντασίας. Ειδικότερα, στον τομέα της εργασίας οι εξελίξεις είναι ραγδαίες. Ποιο θα είναι το μέλλον της εργασίας και τι επιφυλάσσουν για τους εργαζόμενους η «μηχανική νοημοσύνη», η ψηφιοποίηση, η ρομποτική, η τρισδιάστατη εκτύπωση και τα άλλα «θαύματα» της τεχνολογίας; Θα βελτιωθεί η θέση τους ή πολλοί θα χάσουν τη δουλειά τους;

 

Κύριο μέρος

Α΄ νοηματική ενότητα: απαισιοδοξία για το μέλλον των εργαζομένων.

Παρόλο που οι αισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι δε θα πάψουν να είναι απαραίτητοι και ότι η τεχνολογία θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, όπως συνέβη και στο παρελθόν, και πλούτο βελτιώνοντας το γενικό επίπεδο ζωής, η δική μου άποψη για το μέλλον των εργαζομένων είναι, μάλλον, απαισιόδοξη.

-      Πολλοί εργαζόμενοι θα είναι θύματα της «τεχνολογικής ανεργίας», καθώς θα αντικατασταθούν από τις «έξυπνες μηχανές» που θα μπορούν να κάνουν κάθε ανθρώπινη εργασία. Πρόγευση για το τι επιφυλάσσει το μέλλον για τους εργαζόμενους έχουμε ήδη από τις υπάρχουσες τεχνολογικές εφαρμογές στην παραγωγή και στις υπηρεσίες, π.χ. στην προσθετική ιατρική και στην οδοντιατρική, όπου με τη χρήση των τρισδιάστατων εκτυπωτών οι τεχνίτες οδηγούνται στην ανεργία.

-      Θα αλλάξουν οι σχέσεις εργασίας σε βάρος των εργαζομένων, όπως συμβαίνει ήδη με πολλούς τηλεργαζόμενους, οι οποίοι βρίσκονται συνεχώς υπό ένα καθεστώς διαρκούς διαθεσιμότητας και πίεσης, καθώς είναι εκτεθειμένοι σε ένα παγκόσμιο, πολύ ανταγωνιστικό και αβέβαιο εργασιακό περιβάλλον.

-      Οι επιχειρήσεις θα προτιμούν σε πιο ευρεία κλίμακα τις μηχανές από την ανθρώπινη εργασία, γιατί με αυτές μειώνουν το κόστος λειτουργίας, αυξάνουν την παραγωγικότητα, ολοκληρώνουν πιο γρήγορα την παραγωγή τους, καινοτομούν, εντατικοποιούν την εργασία, γίνονται πιο ανταγωνιστικές, διεκδικούν μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς και μεγιστοποιούν τα κέρδη τους. 

 

Β΄ νοηματική ενότητα: τι μπορεί να γίνει για την ομαλή προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα.

-       Σε ένα εργασιακό περιβάλλον που αλλάζει γρήγορα, η υποστήριξη του ήδη υπάρχοντος εργατικού δυναμικού, η δια βίου παιδεία, η ενημέρωση και η εκπαίδευση των νέων, ώστε να αποκτήσουν ειδικές επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες για τις νέες τεχνολογίες και να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, θα μπορούσαν να αποδειχθούν ζωτικής σημασίας.

-       Χρειάζεται να θεσπιστούν νόμοι που θα προστατεύουν τα δικαιώματα των εργαζομένων στην πλήρη απασχόληση, στη δίκαιη αμοιβή τους, στην ασφάλισή τους, στο ωράριο εργασίας, στον ελεύθερο χρόνο και στην προσωπική ζωή τους.

 

Επίλογος

Ο τρόπος με τον οποίο θα διαχειριστεί ο άνθρωπος την τεχνολογική εξέλιξη στον χώρο της εργασίας – και όχι μόνο – θα αποτελέσει σίγουρα βασικό διακύβευμα των επόμενων δεκαετιών, αφού από τον τρόπο διαχείρισής της θα εξαρτηθεί η ευημερία και η ευτυχία του.

 

ΘΕΜΑ 3

Στους στίχους «Καλά, θα απορροφήσουν κάτι από την έγνοια σου / η μέρα, η κίνηση, η δουλειά σου, οι φίλοι,» εντοπίζω δύο σχήματα λόγου: τη μεταφορά «θα απορροφήσουν κάτι από την έγνοια σου» και το ασύνδετο σχήμα «η μέρα, η κίνηση, η δουλειά σου, οι φίλοι,». Με τη μεταφορά εικονοποιείται η ενασχόληση του ήρωα με άλλα θέματα που προσελκύουν την προσοχή του και την αποσπούν από  τη βασική σκέψη ή πρόβλημα που τον απασχολεί «έγνοια». Ο ήρωας με τις τόσες ενασχολήσεις θα ξεχαστεί και θα ηρεμήσει στη διάρκεια της μέρας. Με τη μεταφορά ο λόγος αποκτά παραστατικότητα και ζωντάνια, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται με σαφήνεια την ψυχολογική κατάσταση του ήρωα και την ανάγκη του να απαλλαγεί από την επίμονη σκέψη που τον βασανίζει.

Με το ασύνδετο σχήμα ο λόγος αποκτά πυκνότητα, γρήγορο ρυθμό και ζωηρότητα.  Με το ασύνδετο σχήμα πολλά διαφορετικά πράγματα συνενώνονται σε ένα όλο. Έτσι, ο αναγνώστης  αντιλαμβάνεται ευκολότερα το πλήθος και την ποικιλία των ενασχολήσεων που έχει στη διάρκεια της μέρας ο ήρωας και οι οποίες τον αποσπούν από τη μόνιμη «έγνοια» που τον απασχολεί, ώστε στη διάρκεια της μέρας να είναι πιο ήρεμος. Κατανοεί, επίσης, και τη συναισθηματική ένταση και την επιθυμία του ήρωα να βρει πολλές ενασχολήσεις, για να ξεχαστεί.

(Σημείωση: Στο κείμενο υπάρχουν και άλλα σχήματα λόγου, π.χ. η προσωποποίηση της έγνοιας «είναι τόσο σίγουρη γι’ αυτό και περιμένει», η μεταφορά «ανυπεράσπιστος από τα θέατρα…», το πολυσύνδετο « απ’ τα θέατρα και τα κέντρα κι από τη δουλειά σου και τους φίλους», οι επαναλήψεις «Θα ’σαι μονάχος» και «σε περιμένει στο κρεβάτι σου η έγνοια».) 

 

ΘΕΜΑ 4

Η αναμέτρηση που περιμένει τον αναγνώστη είναι η αναμέτρηση με την «έγνοια», δηλαδή με μια προσωπική του σκέψη, γεμάτη φροντίδα και ανησυχία, με έναν προβληματισμό που τον γεμίζει αγωνία και τον βασανίζει. Στη διάρκεια της μέρας με τις ποικίλες υποχρεώσεις και συναναστροφές ο αναγνώστης φροντίζει να  αποσπά την προσοχή του από το πρόβλημα, αλλά τη νύχτα, όταν μένει μόνος με τον εαυτό του «σε περιμένει στο κρεβάτι σου η έγνοια», η  αναμέτρηση με το πρόβλημα είναι αναπόφευκτη «Θες ή δε θες θα μπουν κάτω όλα, να λογαριαστείτε». Και φαίνεται ότι θα είναι  πολύ δύσκολη, αφού «σκληρή, αδυσώπητη σε περιμένει στο κρεβάτι σου η έγνοια.» και  εκείνος «μονάχος κι ανυπεράσπιστος». Η δυσκολία της αναμέτρησης έχει σχέση με τον τρόπο που αντιμετωπίζει καθένας τα προβλήματά του, αλλά και από το είδος του προβλήματος, είτε είναι οικογενειακό, επαγγελματικό, συναισθηματικό, υπαρξιακό ή πρόβλημα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Επειδή, παρά τις αναβολές το πρόβλημα, «η έγνοια», καθημερινά παραμένει βασανιστικό, είναι προτιμότερη μια ρεαλιστική και οριστική λύση, έστω και οδυνηρή, από την καθημερινή, βασανιστική και αναποτελεσματική θεώρησή του. 

Σπυρίδων Κ. Κούτρας - Υπαπαντή Η. Ζουρούδη