Πρόθεση του συγγραφέα και τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου

            ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

            ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

 

 

Κείμενο 1 (Μη λογοτεχνικό, 14427)

 

Ο Σιμόεις με τις ασημένιες δίνες

 

Η Jacqueline de Romilly, η Γαλλίδα ελληνίστρια, υπήρξε θαυμάστρια της ελληνικής σκέψης. Οι εργασίες της καλύπτουν όλο το φάσμα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Το βιβλίο της με τον τίτλο «Τι Πιστεύω» είναι μια εξομολόγηση για την αξία του πολιτισμού: μετάφραση Σώτη Τριανταφύλλου, Αθήνα: Πατάκης, 2013, σ. 100-103 (διασκευή). 

 

Τις προάλλες στο Παρίσι μελετούσα κάπως βιαστικά ένα κείμενο του Ευριπίδη, στο οποίο έψαχνα κάποια στοιχεία σχετικά με τη χρήση μιας λέξης πολιτικού χαρακτήρα. Ξαφνικά τράβηξαν την προσοχή μου οι εξής λέξεις: «Ο Σιμόεις με τους ασημένιους του στροβίλους». Η έκφραση δεν ήταν ασυνήθιστη, ούτε ιδιαίτερα αξιοσημείωτη. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος έχουν χρησιμοποιήσει για άλλα ποτάμια ένα επίθετο που σημαίνει «στην ασημένια δίνη». Η λέξη ακουγόταν σαν λυρικό τραγούδι, είδα ξαφνικά εκεί μπροστά μου αστραφτερές τις δίνες του νερού. Το ποτάμι κυλούσε ακτινοβολώντας κι εγώ ένιωσα τη δροσιά του: έβλεπα τις αντανακλάσεις του, τη γενναιοδωρία του καθαρού και γοργού νερού. Και για μια στιγμή σταμάτησα την ανάγνωση, γεμάτη θαυμασμό. 

Αν προσθέσουμε σ’ αυτά την απόλαυση της γλώσσας, το ότι με άγγιξε η λαμπρή φρεσκάδα του νερού και με έκανε να ονειρευτώ τον Όμηρο κι ύστερα τον Ευριπίδη, η ευχαρίστησή μου χρωματίστηκε με τη σκέψη ότι τη μοιραζόμουν με αυτούς τους ανθρώπους του μακρινού παρελθόντος που είχαν τόσο διαφορετικά συναισθήματα: σαν ένα κόσμημα ανέπαφο στο βάθος ενός αρχαίου τάφου το θαύμα του νερού έγινε πιο συγκινητικό, έχοντας διασχίσει τους αιώνες. Είχε εξαγνιστεί, είχε ακινητοποιηθεί για πάντα σαν ένας θησαυρός αγκυροβολημένος στην ίδια του τη ζωή. 

Τέλος, στο βάθος αυτής της φευγαλέας ευχαρίστησης υπήρχε, πιστεύω, η έκπληξη που επαναλαμβάνεται μπροστά στην επινοητικότητα και τη γήτευση1 της γλώσσας: η ιδέα ότι τα πάντα περνούν και πάνε κι ότι αγωνιζόμαστε, πολεμάμε, καταστρέφουμε, αλλά επίσης ότι οι άνθρωποι έχουν εφεύρει τη γλώσσα ‒ αυτό το μοναδικό μέσο, το οποίο τους επιτρέπει να διαδώσουν θησαυρούς πολύ πιο πραγματικούς από την πραγματικότητα. Η γλώσσα καταργείτους φραγμούς του χώρου και του χρόνου και αρπάζει τα παροδικά αντικείμενα, τα αφαιρεί από το περιβάλλον τους ή από το όνειρο και τα φέρνει στο σπίτι μου, στο Παρίσι, έναν Αύγουστο, όπου ο Σιμόεις εισβάλλει με τις ασημένιες δίνες του. 

 

1γήτευση = γοητεία. 

 

 

 

Κείμενο 2 (Λογοτεχνικό)

 

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ (1901-1975)

Κινηματογράφος

ή

Cinema

 

ή

Movies

Το ποίημα «Κινηματογράφος ή Cinema ή Movies», που χρησιμοποιήθηκε στην ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Ο Μεγάλος Ερωτικός», το 1975, ανήκει στην πέμπτη ενότητα, με τίτλο «Φωνές και Υδατοπτώσεις», της συλλογής «Αι γενεαί πάσαι» ή «Η σήμερον ως αύριον και ως χθες» του Ανδρέα Εμπειρίκου, Φιλολογική επιμέλεια Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα, 1984, σ. 121. 

 

Τα μυστικά του σινεμά
Είναι σαν της ποιήσεως την μαγεία 

Είναι σαν ποταμός που ρέει
Εικών εικών και άλλες εικόνες
Κ’ αίφνης – διακοπή
Cut!
Cut!
Coupez!2
(Παρών και ο clackman3 κάθε τόσο) 

Κ’ έπειτα πάλι ο ποταμός
Κ’ έπειτα πάλι εικόνες
Και ουδέποτε χάνεται ο ειρμός
Όχι στο νόημα μα στη μαγεία
Όσο και αν ρέουν τα καρρέ4
Βωβού ή ομιλούντος
Σαν ποταμός που ρέει
Ή σαν κορδέλλα που εκτυλίσσεται 

Φθάνει να ρέη η κάθε εικόνα
Με άκραν συνέπειαν στον εαυτόν της 

Φθάνη να ζη πλήρη ζωή η κάθε μια
Τα μυστικά του σινεμά
Δεν είναι στο νόημα μα στην αλήθεια που έχουν 

Τα ορατά οράματα κινούμενα μπροστά μας 

Παράλογα ή λογικά
Τα μυστικά του σινεμά
Είναι και αυτά εικόνες. 

 

2 Οι προστακτικές cut, cut, coupez σηματοδοτούν (στα αγγλικά και τα γαλλικά αντίστοιχα) το τέλος της  λήψης ενός κινηματογραφικού πλάνου.

3clackman = αυτός που ορίζει το σημείο ολοκλήρωσης της λήψης ενός πλάνου.
4καρρέ = οι μεμονωμένες εικόνες. 

 

 

ΘΕΜΑΤΑ 

 

ΘΕΜΑ 1 

 

1^ο υποερώτημα (μονάδες 10) 

Να γράψεις σε μία παράγραφο 50-60 λέξεων ποια είναι, σύμφωνα με την Jacqueline de Romilly στο Κείμενο 1, η απόλαυση και η γοητεία της γλώσσας. 

 

Μονάδες 10 

 

2^ο υποερώτημα (μονάδες 10)

 

Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1 η συγγραφέας οργανώνει τον λόγο της με αιτιολόγηση. Τι πετυχαίνει, κατά τη γνώμη σου, με αυτήν την επιλογή της;

 

Μονάδες 10 

 

3^ο υποερώτημα (μονάδες 15)

 

Να επιλέξεις και να μεταφέρεις στο απαντητικό σου φύλλο τη σωστή απάντηση για καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις που βασίζονται στο Κείμενο 1 (μία μόνο από τις τέσσερις προτεινόμενες απαντήσεις είναι κάθε φορά η ορθή).

1.  Η λέξη «αξιοσημείωτη» (1η παράγραφος) με κριτήριο τη σημασία της στην 

πρόταση, στην οποία ανήκει, έχει ως αντώνυμή της τη λέξη: 

α. αξιόλογη
β. υψηλή
γ. ασήμαντη
δ. σεβαστή

2. «μελετούσα, έψαχνα, έβλεπα, σταμάτησα» (1η παράγραφος): η συγγραφέας γράφει σε α’ ενικό πρόσωπο, προκειμένου να: 

α. προβληματίσει τον αναγνώστη για το περιεχόμενο της φράσης του Ευριπίδη 

β. αφηγηθεί με χιούμορ αυτό που της συνέβη
γ. προσδώσει προσωπικό και βιωματικό ύφος στο κείμενό της
δ. καταστήσει πιο πειστική την άποψή της για τη φράση του Ευριπίδη.

3.  «σαν ένα κόσμημα ανέπαφο στο βάθος ενός αρχαίου τάφου το θαύμα του νερού έγινε πιο συγκινητικό» (2^η παράγραφος): η συγγραφέας επιλέγει:

α. την αναφορική λειτουργία της γλώσσας
β. το λιτό ύφος
γ. τον κυριολεκτικό λόγο
δ. την ποιητική λειτουργία της γλώσσας.

4. «Τέλος, στο βάθος αυτής της φευγαλέας ευχαρίστησης υπήρχε, πιστεύω, η έκπληξη που επαναλαμβάνεται μπροστά στην επινοητικότητα και τη γήτευση της γλώσσας:» (3^ηπαράγραφος): η συγγραφέας χρησιμοποιεί την άνω και κάτω τελεία, για να:

α. επεξηγήσει τη γνώμη της
β. εκφράσει την ευχαρίστηση που της προσφέρει η γλώσσα
γ. δηλώσει την έκπληξή της
δ. τονίσει τον προβληματισμό της.

5.  Η λέξη «καταργεί» (3η παράγραφος) με βάση τη σημασία της στην πρόταση, στην οποία ανήκει, έχει ως συνώνυμή της τη λέξη:

α. καταστρώνει
β. καταλύει
γ. εμπεριέχει
δ. περιορίζει 

 

Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ 2

 

Σε άρθρο σου, με 350 – 400 λέξεις, να εκθέσεις τις απόψεις σου για την αξία και τις δυνατότητες που προσφέρει η γλώσσα. Υπόθεσε ότι το άρθρο σου θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σου. Μπορείς να αξιοποιήσεις στοιχεία από το Κείμενο 1.

 

Μονάδες 30

 

ΘΕΜΑ 3

 

Στο λεξιλόγιο του ποιήματος ο ποιητής επιλέγει να χρησιμοποιήσει και ξένες λέξεις. Να τις εντοπίσεις και να σχολιάσεις τη λειτουργία τους ως προς το νόημα και το ύφος του ποιήματος.

 

Μονάδες 20

 

ΘΕΜΑ 4 

 

Να ερμηνεύσεις τη σύνδεση του σινεμά με την ποίηση στο Κείμενο 2 (μονάδες 10) και να εκφράσεις την άποψή σου για τη μαγεία του κινηματογράφου, συμφωνώντας ή διαφωνώντας με τις ιδέες που παρουσιάζονται στο ποίημα (μονάδες 5). Να απαντήσεις τεκμηριωμένα σε ένα κείμενο 80-200 λέξεων. 

 

Μονάδες 15 

 

 

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΟΣ 1 ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

 

ΘΕΜΑ 1 

 

1^ο υποερώτημα (μονάδες 10) 

 

Να χαρακτηρίσεις τις προτάσεις με την ένδειξη ΣΩΣΤΟ (Σ) ή ΛΑΘΟΣ (Λ), αξιολογώντας αν ανταποκρίνονται στο νόημα του Κειμένου 1.

 

1.  Ο Σιμόεις ήταν ποταμός.

2.  Στρόβιλος σημαίνει δίνη.

3.  Η συγγραφέας ονειροπολούσε στις όχθες του Σιμόεντα.

4.  Η συγγραφέας μοιράστηκε με τον Όμηρο και τον Ευριπίδη μια κοινή ευχαρίστηση.

5.  Η γλώσσα καταργεί τους τοπικούς περιορισμούς.

 

Μονάδες 10

 

2^ο υποερώτημα (μονάδες 10)

 

Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή των παραγράφων του Κειμένου 1; 

 

Μονάδες 10

 

3^ο υποερώτημα (μονάδες 15)

 

Στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1 («Αν προσθέσουμε … τη ζωή»), να βρεις  μία παρομοίωση. (μονάδες 5) Τι πετυχαίνει η συγγραφέας με τη χρήση της; (μονάδες 10)

 

Μονάδες 15

 

 

 

 

1^ο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

 

ΘΕΜΑ 1

 

1^ο υποερώτημα

Σύμφωνα με τη συγγραφέα, η γλώσσα προσφέρει απόλαυση και ασκεί γοητεία στον άνθρωπο. Η γλώσσα μπορεί να ζωντανεύει και αναπαριστά εικόνες, να διασώζει πνευματικούς θησαυρούς του παρελθόντος, να τους κάνει κτήμα όλων των ανθρώπων και να προσφέρει απόλαυση και συγκίνηση. Μπορεί να κάνει τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την εποχή και τον τόπο όπου ζουν, να μοιράζονται εμπειρίες και συναισθήματα.

 

2^ο υποερώτημα

Με την αιτιολόγηση η συγγραφέας πετυχαίνει να τεκμηριώσει την άποψή της και να πείσει τον αναγνώστη για τη γοητεία της γλώσσας που οφείλεται στις δυνατότητές της να διασώζει και να διαδίδει «θησαυρούς» χωρίς χωροχρονικούς φραγμούς και να τους κάνει κτήμα καθενός.

 

3^ο υποερώτημα

1.  γ.  ασήμαντη

2.   γ. προσδώσει προσωπικό και βιωματικό ύφος στο κείμενό της

3.   δ. την ποιητική λειτουργία της γλώσσας

4.   α. επεξηγήσει τη γνώμη της

5.   β. καταλύει

 

ΘΕΜΑ 2

Τίτλος: Η σημασία της γλώσσας

 

Πρόλογος

Η γλώσσα είναι πολύτιμο αγαθό για τον άνθρωπο, γιατί συνδέεται με κάθε εκδήλωση της ζωής του.

 

Κύριο μέρος

Η γλώσσα είναι το μέσο με το οποίο διανοούνται, στοχάζονται και επικοινωνούν οι άνθρωποι. Με τη γλώσσα οι άνθρωποι μπορούν να:

-       Συζητούν, συμφωνούν, διαφωνούν, δέχονται, αρνούνται.

-       Πείθουν και πείθονται.

-       Ανακοινώνουν γνώσεις, ιδέες και σκέψεις.

-       Κρίνουν, ερευνούν, αναζητούν την αλήθεια.

-       Κατηγορούν ή απολογούνται.

-       Παρακαλούν ή προστάζουν.

-       Υμνούν.

-       Διεγείρουν, υποβάλλουν, εξωτερικεύουν συναισθήματα.

-       Ψυχαγωγούνται.

-       Παραμυθούν (παρηγορούν).

-       Ερωτεύονται.

 

Με τη γλώσσα, με τον προφορικό και με τον γραπτό λόγο, και τη γλωσσική παιδεία διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες του ανθρώπου και προάγεται ο πολιτισμός. Χάρη στη γλωσσική παιδεία: 

-       Διαδίδονται γνώσεις, διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες του ανθρώπου, αναπτύσσονται οι πνευματικές του λειτουργίες και αποκτά ορθολογικά κριτήρια.

-       Εξελίσσεται η επιστήμη.

-        Αναπτύσσονται οι τέχνες και τα γράμματα, ο άνθρωπος γίνεται κοινωνός της καλλιτεχνικής δημιουργίας και αποκτά καλαισθησία. Προσφέρει αισθητική απόλαυση και συγκίνηση.

-       Σώζει από τη λήθη γεγονότα, εμπειρίες και γνώσεις του παρελθόντος.

-       Γίνεται γνωστή και αξιοποιείται γόνιμα η πνευματική παράδοση, προστατεύεται και εξελίσσεται ο εθνικός πολιτισμός. «Γλώσσα και πατρίδα είναι το ίδιο. Να πολεμά κανείς για την πατρίδα του ή για την εθνική του γλώσσα, ένας είναι ο αγώνας». (Γ. Ψυχάρης)

-       Διαμορφώνεται το ήθος του ανθρώπου, αφού, κατά τον Ελύτη, «η γλώσσα είναι και φορέας ηθικών αξιών». 

-       Διαμορφώνεται δημοκρατικό ήθος και συνείδηση και ο άνθρωπος μπορεί να υπερασπίζεται λογικά τα δικαιώματά του. 

 

Επίλογος

Η αξία της γλώσσας είναι ανεκτίμητη. Γι’ αυτό χρέος όλων μας είναι ο σεβασμός προς τη γλώσσα που μιλούμε με τη σε βάθος εκμάθησή της, την προσεκτική και σωστή χρήση της.

 

ΘΕΜΑ 3

Ήδη από τον τίτλο διαπιστώνουμε ότι ο ποιητής επιλέγει να  τιτλοφορήσει το ποίημα πρώτα με την ελληνική λέξη Κινηματογράφος και στη συνέχεια με διάζευξη παραθέτει τις ξένες λέξεις ή Cinema ή Movies, γαλλική και αγγλική λέξη αντίστοιχα. Στον πρώτο στίχο – που επαναλαμβάνεται άλλες δυο φορές στο ποίημα – χρησιμοποιεί την κοινόχρηστη λέξη σινεμά, που αποτελεί απλή μεταφορά της γαλλικής λέξης στα ελληνικά. Στους στίχους 6, 7 και 8 παρατηρούμε τις προστακτικές  Cut! Cut!  και Coupez! Στο στίχο 9 την αγγλική λέξη clackman και στον στίχο 14 τη γαλλική λέξη καρρέ μεταφερμένη στα ελληνικά. Η χρήση των ξένων λέξεων στον τίτλο υπογραμμίζει ότι ο κινηματογράφος είναι μια ξένη  εφεύρεση  που είναι γνωστή διεθνώς με αυτές τις ξένες λέξεις. Έτσι από τον τίτλο διευκρινίζεται σαφώς το θέμα του ποιήματος. Οι προστακτικές των στίχων 6, 7 και 8 αποτελούν τεχνική ορολογία του κινηματογράφου, αποτελούν όρους που ακούγονται στη διάρκεια του «γυρίσματος» μιας ταινίας, για να καθορίσουν το τέλος της λήψης ενός κινηματογραφικού πλάνου.  Παρόμοια και η  λέξη clackman  που με τον χαρακτηριστικό ήχο της κλακέτας που κρατούσε όριζε το σημείο της ολοκλήρωσης της λήψης ενός πλάνου. Με τη χρήση των ξένων λέξεων  υπενθυμίζεται η ξενική προέλευση της 7ης Τέχνης, ζωντανεύει η ποιητική αφήγηση, καθώς οι ξένες λέξεις αναπαράγουν  οπτικές και ηχητικές εικόνες  από γυρίσματα κινηματογραφικών πλάνων και ζωντανεύουν παλιότερες  εποχές του κινηματογράφου. (Με το μοντάζ έχει απλουστευθεί η διαδικασία). Ιδιαίτερα με τις προστακτικές υπογραμμίζεται η αυτονομία και η αυτοτέλεια  των κινηματογραφικών πλάνων που σύμφωνα με τον ποιητή αποτελούν το κοινό σημείο με τις αποσπασματικές εικόνες που χαρακτηρίζουν την υπερρεαλιστική ποίηση. 

 

ΘΕΜΑ 4

Οι εικόνες είναι το κοινό στοιχείο που συνδέει τον κινηματογράφο με την ποίηση. «Τα μυστικά του σινεμά / είναι σαν … και άλλες εικόνες». Ιδιαίτερα η σουρρεαλιστική ποίηση – της  οποίας βασικός εκπρόσωπος είναι ο Α. Εμπειρίκος – αποτελεί μια γρήγορη διαδοχή εικόνων που εμφανίζονται ασύνδετα ή απροσδόκητα και εντυπώνονται ζωηρά λόγω του πρωτότυπου συνδυασμού λογικών και παράλογων στοιχείων. Παρόμοια είναι και η τεχνική του κινηματογράφου ο οποίος όχι μόνο αφηγείται με κινούμενες και ομιλούσες εικόνες, αλλά και η δημιουργία του στηρίχθηκε στη συνεχή λήψη εικόνων και την γρήγορη προβολή τους. Η αξία των εικόνων αυτών και της διαδοχής τους δεν εξαρτάται από το νόημα που τους δίνει ο αναγνώστης ή ο θεατής, αλλά από την  «αλήθεια» τους, δηλαδή από αυτό  που από μόνες τους εικονίζουν «Τα  μυστικά του σινεμά/ δεν είναι στο νόημα μα στην αλήθεια που έχουν».

      Προσωπικά   έχω  εντυπωσιαστεί από την τόλμη των σουρρεαλιστών ποιητών να δημιουργούν εικόνες με στοιχεία του πραγματικού και του φανταστικού κόσμου και βρίσκω ότι η τάση αυτή εξελίχθηκε ακόμα περισσότερο στον κινηματογράφο. Από τις ταινίες του βωβού κινηματογράφου μέχρι τις ψηφιακές προβολές, οι εικόνες, ρεαλιστικές ή εξωπραγματικές, είναι η πεμπτουσία του κινηματογράφου. Μου αρέσει  και με γοητεύει ιδιαίτερα η ευκολία με την οποία ο κινηματογράφος αλλάζει «τα πλάνα» και μαζί με αυτά τον χώρο, τον χρόνο και τα πρόσωπα της ιστορίας. Μου αρέσει ο μαγικός τρόπος που ζωντανεύουν γνωστοί μύθοι και ιστορικά γεγονότα στις οθόνες μεγάλων διαστάσεων και πολλές φορές διαπιστώνω με δέος ότι η εικόνα που προβάλλεται ξεπερνά τα όρια της φαντασίας μου! Ιδιαίτερα οι 3D προβολές είναι καθηλωτικές! Αλλά δε μου θυμίζουν ποίηση! 

 

 

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΟΣ 1 ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

 

ΘΕΜΑ 1 

 

1^ο υποερώτημα

 

1. Σωστό

2. Σωστό

3. Λάθος

4. Σωστό

5. Σωστό

 

2^ο υποερώτημα

 

Η συνοχή της δεύτερης με την πρώτη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη διαρθρωτική φράση «Αν προσθέσουμε σ’ αυτά», που δηλώνει προσθήκη, και της τρίτης με τη δεύτερη με τη διαρθρωτική λέξη «Τέλος», που σημαίνει ολοκλήρωση του κειμένου.

 

3^ο υποερώτημα 

 

Μία παρομοίωση στην παράγραφο αυτή είναι: «σαν ένα κόσμημα ανέπαφο στο βάθος ενός αρχαίου τάφου το θαύμα του νερού έγινε πιο συγκινητικό, έχοντας διασχίσει τους αιώνες». Με την παρομοίωση αυτή η συγγραφέας παρομοιάζει την ομορφιά των νερών του Σιμόεντα, που αστράφτουν σαν ασήμι, με ενταφιασμένο κόσμημα, η οποία χάρη στη γλώσσα ήρθε στην επιφάνεια, για να της προσφέρει ευχαρίστηση και συγκίνηση. Με την παρομοίωση αυτή η συγγραφέας εικονοποιεί τον λόγο της δίνοντάς του παραστατικότητα και αμεσότητα. Έτσι, βοηθάει τον αναγνώστη να κατανοήσει την ομορφιά της εικόνας του «Σιμόεντα με τους ασημένιους του στροβίλους» και επικοινωνεί καλύτερα με αυτόν. Πετυχαίνει, επίσης, να διεγείρει και να υποβάλει όμορφα συναισθήματα συγκίνησης, θαυμασμού, ευχαρίστησης και αγαλλίασης στον αναγνώστη. Με όλα αυτά δίνει ποιητικότητα στον λόγο της.

Σπυρίδων Κ. Κούτρας - Υπαπαντή Η. Ζουρούδη