Η ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Κείμενο
[Το προπατορικό αμάρτημα και οι διακοπές]
Όταν οι Πρωτόπλαστοι εξωπετάχθηκαν από τον Παράδεισο, τους έμεινε η νοσταλγία. Για την παρθένα φύση, τα κρύα νερά, την ανεμελιά και την… τεμπελιά.
Το πρώτο κακό που τους βρήκε, μετά την έξοδο, ήταν η εργασία. Άρχισαν να μοχθούν, να ιδρώνουν («εν τω ιδρώτι του προσώπου σου…»), να καταπονούνται: είτε για τον άρτο, είτε για την Μερτσέντες. Γενικά, η έκπτωση από την Παραδείσια ευτυχία έφερε τη δουλειά (από τη «δουλεία» κατάγεται η λέξη) και η νοσταλγία του Παραδείσου οξύνθηκε.
Μέχρι που κάποιος ανακάλυψε τις διακοπές.
Οι διακοπές λειτουργούν ως υποκατάστατο του Παραδείσου. Όπως ο καλός Χριστιανός υπομένει τα πάντα μία ζωή, προσδοκώντας να πάει στον Παράδεισο, έτσι κι ο εργαζόμενος ανέχεται την καθημερινή ρουτίνα, τον αυταρχισμό του προϊστάμενου, την πειθαρχία του ωραρίου, την αυθάδεια του πελάτη –προκειμένου κάποτε να πάει διακοπές.
«Ε, δεν θα έρθει ο Αύγουστος;» μονολογεί.
Και μεταθέτει όλες του τις ελπίδες, τις προσδοκίες, τα ανεκπλήρωτα όνειρα, σε αυτό το μικρό διάστημα παραδείσου.
«Παραδείσους» ονομάζουν – όχι τυχαία – και οι τουριστικοί πράκτορες τους ωραιότερους προορισμούς τους.
Αχ εκείνες οι αφίσες του Τουρισμού, τι ζημιά έχουν κάνει! Αμ, τα ταξιδιωτικά ντοκιμαντέρ –από τον Μαυρίκιο, τις Σεϋχέλλες, την Καραϊβική… […] Βλέπεις τις εντυπωσιακές φωτογραφίες, μαζεύεις φασούλι το φασούλι και πας σε μακρινά νησιά… [...]
Α, ναι, η άλλη μορφή διακοπών, ο πολιτιστικός τουρισμός, υποφέρει από κακοήθη υπερπληθυσμό – αδύνατο πια να δεις τα σημαντικότερα αξιοθέατα του πλανήτη. Μπροστά σου θα είναι πάντα εκατό Ιάπωνες (στους οποίους προστέθηκαν πρόσφατα και διακόσιοι Κινέζοι!).
Και η κλασική μορφή διακοπών, η φυγή και η χαλάρωση, υποφέρει από την παραπλανητική διαφήμιση και το «σύνδρομο του Παραδείσου». Πρωτόπλαστοι δεν θα ξαναγίνουμε… Άπαξ και φάγαμε το «μήλο», μόνο διακοπές.
Ναι, έτσι πληρώνουμε το προπατορικό αμάρτημα. Να σκοτωνόμαστε στην δουλειά, να νοσταλγούμε έναν Παράδεισο, να τον παίρνουμε σε μικρές δόσεις και να μην τον χορταίνουμε ποτέ.
Εφ’ ω και πολλοί μένουμε σπίτι μας…
Νίκος Δήμου, «Οι χαμένοι παράδεισοι», εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», 6.8.2006.
Θέμα 1
Το παραπάνω κείμενο χαρακτηρίζεται από το στοιχείο της προφορικότητας. Να εντοπίσετε τρεις (3) γλωσσικές επιλογές (λεξιλόγιο, σύνταξη, σημεία στίξης κ.ά.) που επιβεβαιώνουν τον παραπάνω χαρακτηρισμό (μονάδες 6) και να δικαιολογήσετε την επιλογή του συγγραφέα να συντάξει ένα κείμενο που έχει το στοιχείο αυτό (μονάδες 4).
Μονάδες 10
Θέμα 2
Παρόλο που το παραπάνω κείμενο χαρακτηρίζεται από το στοιχείο της προφορικότητας, υπάρχουν σε αυτό και λόγιες λέξεις και φράσεις, όπως:
καταπονούνται (2η παράγραφος)
τον άρτο (2η παράγραφος)
προσδοκώντας (3η παράγραφος)
Άπαξ και (10η παράγραφος)
Εφ’ ω (12η παράγραφος)
Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση τους; (μονάδες 5)
Για καθεμιά από τις παραπάνω λόγιες λέξεις και τη φράση να γράψεις μία συνώνυμη που χρησιμοποιείται συνήθως στον προφορικό λόγο. (μονάδες 5)
Μονάδες 10
Απάντηση
Θέμα 1
Τρεις γλωσσικές επιλογές που επιβεβαιώνουν τον προφορικό χαρακτήρα του κειμένου είναι:
α. Λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούνται συνήθως στον προφορικό λόγο, π.χ. «τεμπελιά», «δουλειά», «ρουτίνα», «χορταίνουμε».
β. Παροιμιακές φράσεις και λαϊκές διατυπώσεις, π.χ. «φασούλι το φασούλι» «σκοτωνόμαστε στη δουλειά».
γ. Επιφωνήματα, π.χ. «Ε», «Αχ», «Αμ», «Α, ναι».
(Εναλλακτικά, μπορεί να αναφερθούν, επίσης: δ. Η χρήση λέξεων και φράσεων με τη μεταφορική τους σημασία, π.χ. «Παραδείσους». ε. Ο ευθύς λόγος «Ε, δεν θα έρθει ο Αύγουστος;». στ. Το β΄ ενικό, π.χ. «μαζεύεις … πας» και το α΄ πληθυντικό πρόσωπο, «ξαναγίνουμε … παίρνουμε … μένουμε». ζ. Ο μικροπερίοδος λόγος και οι απλές προτάσεις, π.χ. «Πρωτόπλαστοι δεν θα ξαναγίνουμε…». η. Η ενεργητική σύνταξη, π.χ. «Μέχρι που κάποιος ανακάλυψε τις διακοπές». θ. Διάφορα παρενθετικού τύπου χιουμοριστικά και σαρκαστικά σχόλια, π.χ. «είτε για την Μερτσέντες», «– προκειμένου να πάει διακοπές», «– όχι τυχαία –». ι. χρήση σημείων στίξης, με τα οποία παρατίθενται συμπληρωματικές, επεξηγηματικές πληροφορίες ή εκφράζονται σχόλια π.χ. – από τον Μαυρίκιο, τις Σεϋχέλλες, την Καραϊβική…, Αχ εκείνες οι αφίσες του Τουρισμού, τι ζημιά έχουν κάνει!, (στους οποίους προστέθηκαν πρόσφατα και διακόσιοι Κινέζοι!), Πρωτόπλαστοι δεν θα ξαναγίνουμε, φάγαμε το «μήλο».)
Με αυτές τις γλωσσικές επιλογές προφορικότητας ο συγγραφέας κάνει το κείμενό του ζωντανό, άμεσο, απλό, οικείο, πνευματώδες, νευρώδες, ευχάριστο και ευκολότερα κατανοητό από τον αναγνώστη. Προσδίδει σε αυτό υφολογική ποικιλία και πετυχαίνει αποτελεσματικότερα τον στόχο του, να τονίσει την αξία των διακοπών ως υποκατάστατου του χαμένου Παραδείσου.
Θέμα 2
Ο συγγραφέας πετυχαίνει να δώσει υφολογική ποικιλία στο κείμενό του, καθώς οι λόγιες λέξεις εναλλάσσονται με τις γλωσσικές επιλογές προφορικότητας και δημιουργούν μια ωραία και ισορροπημένη σύνθεση λόγου. Συνδυάζει την απλότητα, την αμεσότητα, την οικειότητα και τη ζωντάνια του προφορικού λόγου με τη λόγια επισημότητα. «… την κοινή λέξη σαφή χωρίς χυδαιότητα, την λόγια λέξη εύστοχη, μα όχι σχολαστική, το τέλειο ταίρι χορεύοντας μαζί». Τ. Σ. Έλιοτ.
Συνώνυμες που χρησιμοποιούνται συνήθως στον προφορικό λόγο:
καταπονούνται: κουράζονται
τον άρτο: το ψωμί
προσδοκώντας: ελπίζοντας (ή περιμένοντας)
Άπαξ και: Μιας και
Εφ’ ω: Γι’ αυτό
Από το υπό συγγραφή βιβλίο των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και Υπαπαντής Η. Ζουρούδη.
ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Κείμενο
Κι ο άντρας είπε: πεινώ. Κι η γυναίκα του ’βαλε ψωμί στο τραπέζι.
Κι ο άντρας απόφαγε. Κι η γυναίκα τον κοίταζε πάντα.
Κι η γυναίκα είπε: είσαι δυνατός, μα δε σε τρομάζω.
Κι ο άντρας είπε: είσαι όμορφη, κι όμως φοβάμαι.
Κι ο άντρας έδειξε το κρεβάτι τους. Κι η γυναίκα ανέβηκε σαν έτοιμη για θυσία.
Κι ο άντρας είπε: διψώ. Κι εκείνη σήκωσε, σαν πηγή, το μαστό της.
Κι ο άντρας την άγγιξε. Κι η γυναίκα επληρώθη1.
Κι η γυναίκα ακούμπησε ταπεινά το κεφάλι της στα πλευρά του. Και κείνος κοίταζε πέρα,
πολύ μακριά.
Κι ο άντρας είπε: θα ’θελα να ’μαι θεός. Κι η γυναίκα είπε: θα γεννήσω σε λίγο. Κι η γυναίκα αποκοιμήθηκε. Κι ο άντρας αποκοιμήθηκε.
Και μια μέρα καινούργια ξημέρωσε.
Τάσος Λειβαδίτης, «Ο αιώνιος διάλογος», στο Ποιήματα: 1958-1964, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2003
1. επληρώθη: ένιωσε ολοκληρωμένη
Θέμα
Το ύφος του παραπάνω κειμένου χαρακτηρίζεται από προφορικότητα. Να βρείτε και να παρουσιάσετε τέσσερα (4) χαρακτηριστικά προφορικού λόγου που εντοπίζετε στο ποίημα και να εξηγήσετε πώς συνεισφέρουν στο νόημα και στο ύφος του.
Απάντηση
Στο ποίημα εντοπίζονται τα παρακάτω χαρακτηριστικά προφορικού λόγου:
1. Απλό λεξιλόγιο της καθημερινής ομιλίας: «άντρας», «πεινώ», «γυναίκα», «ψωμί», «τραπέζι», «κρεβάτι» κ.ά.
2. Μικροπερίοδος λόγος που απαρτίζεται από σύντομες κύριες προτάσεις: «Κι ο άντρας απόφαγε. Κι η γυναίκα τον κοίταζε πάντα».
3. «Κατάχρηση» του «και». Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος «και» έχει εκτεταμένη χρήση στο κείμενο, καθώς επαναλαμβάνεται 20 φορές, και χρησιμοποιείται στην αρχή των περιόδων ως μεταβατικός σύνδεσμος (όπως συμβαίνει στις λαϊκές αφηγήσεις), αλλά και για να συνδέσει παρατακτικά. Έχει, μάλιστα, τη μορφή «κι», όπως συνηθίζεται στον προφορικό λόγο: «Κι ο άντρας είπε: πεινώ. Κι η γυναίκα του ’βαλε ψωμί στο τραπέζι».
4. Ευθύς λόγος: «...είπε: πεινώ», «...είπε: είσαι δυνατός...», «...είπε: είσαι όμορφη...». Ο ευθύς λόγος εμφανίζεται μετά το ρήμα «είπε» και τη διπλή τελεία (:), με αποτέλεσμα να ακούγονται αυτούσια τα λόγια των ηρώων και να «φωτίζονται» τα πρόσωπά τους. Με τα στοιχεία του προφορικού λόγου ζωντανεύει η αφήγηση και το ύφος γίνεται οικείο, ειλικρινές και απλό, ενώ προβάλλονται με άμεσο και αυθεντικό τρόπο τα χαρακτηριστικά και οι σχέσεις των δύο φύλων.
Το κείμενο και η απάντηση περιέχονται στο βιβλίο των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και Υπαπαντής Η. Ζουρούδη, «Γράψ’ το έτσι!», εκδόσεις «Σαββάλας», 2022.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου