Η ΠΡΟΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Θεωρία
Οτιδήποτε λέμε (ομιλία) ή γράφουμε (κείμενο) λέγεται ή γράφεται για κάποιον λόγο ή για κάποιον σκοπό. Η πρόθεση, ο στόχος ή ο σκοπός που επιδιώκεται διαφέρει σε κάθε κείμενο. Ειδικότερα, γράφουμε ένα κείμενο για να:
– Eνημερώσουμε/πληροφορήσουμε τον αναγνώστη, αντικειμενικά όσο γίνεται.
– Tον πείσουμε για την ορθότητα των απόψεών μας.
– Eξηγήσουμε κάτι.
– Καταγγείλουμε κάτι.
– Τον διδάξουμε, άμεσα ή έμμεσα.
– Τον συμβουλεύσουμε, να τον προτρέψουμε.
– Τον συγκινήσουμε.
– Και γενικά να τον προβληματίσουμε και να τον ευαισθητοποιήσουμε για
ένα ζήτημα.
Η πρόθεση, ο στόχος, οσκοπός για τον οποίο γράφεται ένα κείμενο μπορεί να δηλώνεται σε κάποιο μέρος του, συνήθως στον τίτλο του, αν η γλώσσα χρησιμοποιείται κυριολεκτικά, ή στον πρόλογο ή να εννοείται από όσα αναφέρονται στο κείμενο, από τους εκφραστικούς τρόπους-γλωσσικές επιλογές που χρησιμοποιεί σε αυτό ο/η συγγραφέας του και γενικότερα από το ύφος του.
Η πρόθεση του συγγραφέα καθορίζει τους εκφραστικούς τρόπους-γλωσσικές επιλογές που χρησιμοποιεί στο κείμενό του και αντίστροφα, οι εκφραστικοί τρόποι-γλωσσικές επιλογές αποκαλύπτουν την πρόθεση του συγγραφέα· είναι οι κειμενικοί δείκτες της.
Στις γλωσσικές επιλογές που, κατά περίπτωση, χρησιμοποιούνται γίνεται αναφορά:
– Στις τροπικότητες (επιστημική και δεοντική).
– Στο κεφάλαιο των κειμενικών ειδών και των τύπων κειμένων (χαρακτηριστικά της γλώσσας τους).
– Στην πειθώ και συγκεκριμένα στα μέσα πειθούς.
– Στην οργάνωση του λόγου (διαρθρωτικές λέξεις-κειμενικοί δείκτες που υπάρχουν).
Αν πρόθεση του/της συγγραφέα είναι να προβληματίσει και να ευαισθητοποιήσει τον/την αναγνώστη/-ρια για κάποιο ζήτημα, οι εκφραστικοί τρόποι-γλωσσικές επιλογές που χρησιμοποιεί είναι:
– Κάθε πρόσφορος τρόπος και μέσο πειθούς, όπως επιχειρήματα και τεκμήρια, επειδή με αυτά αίρονται αμφιβολίες, επιφυλάξεις και δισταγμοί, αλλά και επίκληση στο συναίσθημα, κυρίως με περιγραφή του προβλήματος με μελανά χρώματα και με παρουσίαση των επιπτώσεών του, με συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις, με ειρωνεία ή χιούμορ.
– Ο λόγος που φανερώνει αξιόπιστο ήθος του/της συγγραφέα-πομπού.
– Η χρήση σχημάτων λόγου, όπως μεταφορές, παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, αντιθέσεις, επαναλήψεις, ασύνδετο κ.ά.
– Η έμφαση που δίνεται σε κάτι με επανάληψη λέξεων και φράσεων ή με εμφατικές λέξεις και φράσεις, π.χ. ιδιαίτερη προσοχή απαιτεί, το πιο σημαντικό είναι κ.ά.
– Οι εικόνες.
– Η χρήση ελλειπτικών προτάσεων, δηλαδή προτάσεων από τις οποίες λείπουν κύριοι όροι.
– Ο ευθύς λόγος.
– Ερωτήματα, ιδιαίτερα ρητορικά, π.χ. θα μείνουμε απαθείς;
– Η χρήση του α ́ πληθυντικού ή/και του β ́ ενικού και πληθυντικού προσώπου (αποστροφή, οικειότητα, αμεσότητα) ή/και του α ́ ενικού προσώπου (αμεσότητα, εξομολογητικός τόνος).
– Ρήματα που σημαίνουν δράση, π.χ. δημιουργώ, αγωνίζομαι κ.ά.
– Ρήματα και φράσεις που σημαίνουν δεοντολογία, π.χ. πρέπει, οφείλουμε, έχουμε χρέος, επιβάλλεται, ρηματικά επίθετα σε -τέος (πρέπει να γίνει κάτι) κ.ά.
– Το νουθετικό/συμβουλευτικό και παραινετικό/προτρεπτικό ύφος με τη χρήση βουλητικών εγκλίσεων, προστακτικής, π.χ. προετοιμαστείτε, και υποτακτικής, π.χ. ας (ή να) προσπαθήσουμε, μην είστε κ.ά.
– Η έκκληση που μπορεί να απευθύνεται στο κοινό, π.χ. καλούμε όλους (ή καλούνται όλοι).
– Οι τροπικότητες, με τις διάφορες σημασιολογικές λειτουργίες των εγκλίσεων.
– Σημεία στίξης, ερωτηματικό, θαυμαστικό, εισαγωγικά, αποσιωπητικά,
που χρησιμοποιούνται ως σχόλιο, για να δηλωθεί, κυρίως, έκπληξη, απογοήτευση, ειρωνεία, αποδοκιμασία, ντροπή, αγανάκτηση, οργή.
Σπυρίδων Κ. Κούτρας – Υπαπαντή Η. Ζουρούδη, Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γράψ’ το έτσι, εκδ. «Σαββάλας», 2022.
Κείμενο
Όμως, το σπίτι τους δεν είναι μόνο ο χώρος στον οποίο κατοικούν. Σπίτι είναι και οι γειτονιές και οι πόλεις, στις οποίες οι περισσότεροι άλλωστε ζούμε και οι οποίες έχουν σταματήσει εδώ και χρόνια να είναι βιώσιμες. Η ρύπανση, τα σκουπίδια, η έλλειψη πρασίνου, υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωής καθημερινά. Απέναντι σε αυτές τις γκρίζες πλευρές των πόλεων οι ελεύθεροι χώροι πρασίνου όπως οι πλατείες, τα πάρκα, τα άλση αποτελούν ένα καταφύγιο αποσυμπίεσης, ξεκούρασης, άσκησης και συνύπαρξης.
Το κείμενο είναι δημοσιευμένο στις 03.03.2021 στον ιστότοπο https://www.athensvoice.gr/advertorial/market/705200_megalytero-parko-tsepis-stin-kardia-toy- pagkratioy».
Θέμα
Πρόθεση του/της συντάκτη/-τριας της παραπάνω παραγράφου είναι να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες/κατοίκους για την ανάγκη να αναβαθμιστούν περιβαλλοντικά και να γίνουν βιώσιμες οι γειτονιές και οι πόλεις στις οποίες ζουν. Σε αυτή την παράγραφο, να βρεις και να γράψεις στο τετράδιό σου τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές οι οποίες εξυπηρετούν την πρόθεσή του/της και να εξηγήσεις τη λειτουργία της καθεμίας.
Μονάδες 15
Απάντηση
Τρεις διαφορετικές γλωσσικές επιλογές που εξυπηρετούν την πρόθεση του/της συντάκτη/-τριας να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες/κατοίκους για την ανάγκη να αναβαθμιστούν περιβαλλοντικά και να γίνουν βιώσιμες οι γειτονιές και οι πόλεις στις οποίες ζουν, είναι:
α. Η μεταφορική χρήση της λέξης «Σπίτι» («Σπίτι είναι και οι γειτονιές και οι πόλεις»). Σπίτι είναι ο χώρος στον οποίο κατοικεί ο άνθρωπος και για τον οποίο φροντίζει να είναι καθαρός, άνετος, ωραίος, ώστε να ζει σε αυτόν με ασφάλεια, υγιεινά και ευχάριστα. Παρομοιάζοντας, λοιπόν, ο συντάκτης/-τρια τις «γειτονιές και τις πόλεις» με το σπίτι τονίζει παραστατικά, ζωντανά και κατανοητά την ανάγκη να τις φροντίζουν όσοι κατοικούν σε αυτές, όπως και το σπίτι τους. Ταυτόχρονα, με τη μεταφορική/συγκινησιακή χρήση της γλώσσας, τους διεγείρει και τους υποβάλλει συναισθήματα ενδιαφέροντος, υπευθυνότητας για τις παραμελημένες γειτονιές και πόλεις, ίσως και ενοχής, καθώς αυτές έχουν γίνει μη βιώσιμες. Έτσι, τους προβληματίζει έντονα και τους ευαισθητοποιεί.
(Μπορεί, επίσης, να αναφερθούν και να ερμηνευτούν ανάλογα οι λέξεις «γκρίζες» και «καταφύγιο αποσυμπίεσης», που χρησιμοποιούνται με τη μεταφορική τους σημασία, «γκρίζες»: που χαρακτηρίζονται από ισοπεδωτική μονοτονία, που στερούνται ζωντάνιας ή ενδιαφέροντος και «καταφύγιο»: κάθε χώρος στον οποίο οδηγείται κάποιος, για να βρει λύση στα προβλήματά του, εδώ για να αποφορτιστεί από την πίεση και την ένταση που νιώθει.)
β. Η χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου «ζούμε». Με τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου ο/η συντάκτης/-τρια του κειμένου εντάσσει και τον εαυτό του/της στους ανθρώπους που κατοικούν σε μη βιώσιμες, εξαιτίας της ρύπανσης, γειτονιές και πόλεις. Έτσι, τοποθετώντας και τον εαυτό του/της στην ίδια θέση, μαζί τους, δημιουργείται αμεσότητα και οικειότητα με αυτούς και επιτυγχάνεται καλύτερο επικοινωνιακά αποτέλεσμα.
γ. Το ασύνδετο σχήμα-εικόνες «Η ρύπανση, τα σκουπίδια, η έλλειψη πρασίνου». Με τη χρήση του ασύνδετου σχήματος ευαισθητοποιείται ο αναγνώστης, καθώς δίνονται με σωρευτικό, πυκνό, ζωηρό, έντονο και εικονιστικό-παραστατικό τρόπο οι λόγοι για τους οποίους υποβαθμίζεται καθημερινά η ποιότητα της ζωής στις γειτονιές και στις πόλεις και προκαλείται συναισθηματική ένταση.
(Εναλλακτικά, μπορεί να αναφερθούν, επίσης, η αντίθεση «γκρίζες πλευρές των πόλεων – ελεύθεροι χώροι πρασίνου», με την οποία τονίζεται η διαφορετική όψη της πόλης με τη δημιουργία χώρων πρασίνου, οάσεων μέσα στις γκρίζες και μουντές πόλεις· τα παραδείγματα-τεκμήρια «Η ρύπανση, τα σκουπίδια, η έλλειψη πρασίνου», που παρουσιάζουν πειστικά και αναμφίβολα την υποβάθμιση της ζωής στις πόλεις και την ανάγκη για βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών διαβίωσης σε αυτές· το πολυσύνδετο σχήμα «Σπίτι είναι και οι γειτονιές και οι πόλεις», με το οποίο τονίζεται ότι οι γειτονιές και οι πόλεις είναι τόσο σημαντικές για τη διαβίωση, όσο και το σπίτι».)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου