Πρόθεση του συγγραφέα και τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου

         ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

         ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

 

Κείμενο 1 (Μη λογοτεχνικό, 14551)

 

Διπλό πρόβλημα

 

Το κείμενο υπογράφει ο Πάσχος Μανδραβέλης και έχει δημοσιευτεί στην Καθημερινή στις 23.8.2020.

 

Με τα ψηφιακά fake news υπάρχουν δύο προβλήματα. Το πρώτο είναι ότι δεν ξέρουμε από πού κρατά η σκούφια τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να καταπολεμηθούν στην πηγή. Το δεύτερο συνίσταται στο γεγονός πως είναι τόσο πολλοί οι πομποί-αναμεταδότες τους, που είναι σχεδόν αδύνατον να ανασχεθούν. Στην εποχή της τυπογραφίας ήταν δακτυλοδεικτούμενες οι εφημερίδες-παραγωγοί ψευδών ειδήσεων και υπήρχε ο ανταγωνισμός των εκδοτών που ξεσκέπαζε ο ένας τα ανομήματα των άλλων. Στην περίπτωση του «θαυματουργού νερού του Καματερού», για παράδειγμα, υπήρχαν κάποιες εφημερίδες που διαλαλούσαν το θαύμα και πολλές άλλες που το κατακεραύνωναν ως απάτη. Ομοφωνία στην παραγωγή και διάδοση fake news στο σκληρό ανταγωνιστικό τοπίο των ΜΜΕ εμφανίζεται μόνο σε ό,τι αφορά τα αποκαλούμενα «εθνικά θέματα»· όχι μόνο στην Ελλάδα, όπως έδειξε και η περίπτωση του αμερικανοϊσπανικού πολέμου το 1898.

Υπάρχουν όμως και διαφορές. Οι παλιότερες μυθολογίες βασίζονταν σε ατελή γνώση. Οι άνθρωποι δεν ήξεραν το ηλεκτρικό φαινόμενο και για αυτό έφτιαξαν τον Δία, ώστε να εξηγήσουν τους κεραυνούς. Οι σημερινές μυθολογίες πηγάζουν από το γεγονός ότι οι άνθρωποι πνίγονται σε πληροφορίες, που δεν συναρθρώνονται σε κάποια θεωρία. Ισχύει αυτό που είχε πει ο Αμερικανός συγγραφέας Ισαάκ Ασίμοφ: «το πιο θλιβερό στοιχείο στη ζωή μας σήμερα είναι ότι η επιστήμη συλλέγει γνώση ταχύτερα από ό,τι η κοινωνία αποκτά σοφία».

Στο κενό μεταξύ πληροφορίας (που σήμερα η διάχυσή της είναι εκρηκτική) και συνάρθρωσής της σε λογικές θεωρητικές κατασκευές ανθούν οι θεωρίες συνωμοσίας. Αυτόν το καιρό κυκλοφορεί στα κοινωνικά δίκτυα ένα εκπληκτικό σκίτσο που απεικονίζει αυτό που έγραφε το 1934 ο T.S. Eliot «Πού είναι η σοφία που χάσαμε στη γνώση; Πού είναι η γνώση που χάσαμε στην πληροφορία;». Είναι η αποκαλούμενη «πυραμίδα DIKW» που ιεραρχεί τα δεδομένα, πληροφορία, γνώση, σοφία (data, informa􏰀on, knowledge, wisdom) προσθέτοντας τις θεωρίες συνωμοσίας. Από τα ίδια δεδομένα μπορεί να καταλήξει κάποιος στη σοφία, αλλά και σε θεωρία συνωμοσίας.

Όπως οι μυθολογίες ήταν αβάσιμες και ατελείς θεωρίες εξήγησης του κόσμου, ίσως το ίδιο να συμβαίνει τώρα με την εξάπλωση των θεωριών συνωμοσίας. Ο κόσμος γίνεται εξαιρετικά πολύπλοκος για τον μέσο άνθρωπο και οι σύγχρονες μυθολογίες περί ισχυρών κέντρων που ελέγχουν τα πάντα δίνουν την παρηγοριά μιας κάποιας εξήγησης.

 

 

 

Κείμενο 2 (Λογοτεχνικό)

 

B r o k e n v o i c e1

 

Το ποίημα της Κούλας Αδαλόγλου έχει δημοσιευτεί στην ποιητική συλλογή με τίτλο «Διπλή άρθρωση» το 2009

 

Με ραγισμένη φωνή παίρνω τηλέφωνο σε αριθμούς

που δεν-αντι-στοι-χού-νε-σε-συ-νδρο-μη-τές, λένε.

Πληκτρολογώ μηνύματα που ένας σέρβερ out of order2 ακυρώνει.

Με ραγισμένη φωνή θρυμματίζω την κάμερα μιας πιθανής τηλεσυνομιλίας. Ραγισμένη η φωνή μου

εισβάλλει σε αεροδρόμια και μετρό

μπερδεύει προορισμούς ανακατεύει διαδρομές

η ραγισμένη φωνή μου, μόνη,

μακριά από μένα.

 

1 Ραγισμένη (σπασμένη) φωνή 

2 Εκτός λειτουργίας

 

 

 

ΘΕΜΑΤΑ

 

ΘΕΜΑ 1

 

1^ο υποερώτημα ( μονάδες 10 )

 

Σε 50-60 περίπου λέξεις να παραθέσεις τους λόγους για τους οποίους, κατά τον συγγραφέα του Κειμένου 1, επικρατούν στην εποχή μας διάφορες θεωρίες συνωμοσίας.

 

Μονάδες 10

 

2^ο υποερώτημα (μονάδες 10)

 

Υπάρχει, κατά τη γνώμη σου, ολοκληρωμένη δομή (θεματική πρόταση, σχόλια/λεπτομέρεις και περίοδος κατακλείδα) στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου (μονάδες 6) και να εντοπίσεις τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η παράγραφος. (μονάδες 4)

 

Μονάδες 10

 

3^ο υποερώτημα (μονάδες 15)

 

Στο Κείμενο 1 ο αρθρογράφος επιλέγει σε αρκετά σημεία ένα πιο απλό λεξιλόγιο, το οποίο ταιριάζει περισσότερο σε προφορικό παρά σε γραπτό λόγο. Να εντοπίσεις τέσσερις λέξεις ή φράσεις με τα παραπάνω χαρακτηριστικά (μονάδες 8) και να αιτιολογήσεις την επιλογή του με κριτήριο το θέμα στο οποίο αναφέρεται (μονάδες 4) και το κοινό στο οποίο απευθύνεται. (μονάδες 3)

 

Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ 2

 

Διαβάσατε και συζητήσατε στην τάξη σου στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας το Κείμενο 1 και αποφασίσατε ως μαθητική κοινότητα να στείλετε στον κ. Π. Μανδραβέλη ηλεκτρονική επιστολή (e-mail), με 350-400 λέξεις, για να προτείνετε τρόπους με τους οποίους μπορούν να καταπολεμηθούν οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) και οι θεωρίες συνωμοσίας. Να συντάξεις την επιστολή αυτή.

 

Μονάδες 30

 

ΘΕΜΑ 3

 

Να εντοπίσεις μία (1) εικόνα και μία (1) μεταφορά στο Κείμενο 2 κα να εξηγήσεις τη συμβολή τους στο νόημα και το ύφος του κειμένου. 

 

Μονάδες 20

 

ΘΕΜΑ 4

 

Με βάση σχετικές κειμενικές ενδείξεις σε ποια συναισθηματική κατάσταση φαίνεται ότι βρίσκεται το ποιητικό υποκείμενο και γιατί; Ποιες σκέψεις σού δημιουργούνται για τον τρόπο που πραγματοποιείται, αλλά και για την ουσία της επικοινωνίας σήμερα διαβάζοντας το Κείμενο 2; Η απάντησή σου να εκτείνεται σε 100-150 περίπου λέξεις.

 

Μονάδες 15

 

 

 

 

 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ  14551

 

ΘΕΜΑ 1

 

1^ο υποερώτημα

Ο συγγραφέας αποδίδει την επικράτηση στην εποχή μας διάφορων θεωριών συνωμοσίας στην πληθώρα των πληροφοριών και στην αδυναμία του ανθρώπου να τις συγκροτήσει σε λογική θεωρία, επειδή δε διαθέτει πια τη γνώση και τη σοφία που απαιτείται γι’ αυτό. Αναφέρει, επίσης, ότι η επικράτηση των θεωριών συνωμοσίας οφείλεται στην πνευματική ανεπάρκεια του μέσου ανθρώπου να ερμηνεύσει την πολυπλοκότητα του σύγχρονου κόσμου.

 

2^ο υποερώτημα

Τα δομικά στοιχεία της παραγράφου αυτής είναι: Θεματική Πρόταση: «Υπάρχουν όμως και διαφορές», Λεπτομέρειες/Σχόλια: «Οι παλιότερες μυθολογίες … αποκτά σοφία». Πρόταση-Κατακλείδα: Δεν υπάρχει. Γι’ αυτό η παράγραφος δεν έχει ολοκληρωμένη δομή. Η παράγραφος αναπτύσσεται με σύγκριση και αντίθεση, καθώς αντιπαραβάλλονται οι παλιότερες προς τις σημερινές μυθολογίες «Οι παλιότερες μυθολογίες … Οι σημερινές μυθολογίες».

 

3^ο υποερώτημα

Τέσσερις λέξεις ή φράσεις απλού λεξιλογίου που ταιριάζει περισσότερο στον προφορικό λόγο είναι: «από πού κρατά η σκούφια τους», «ξεσκέπαζε» «έφτιαξαν τον Δία», «πνίγονται σε πληροφορίες». (Μπορούν, επίσης, να αναφερθούν οι: «ήταν δακτυλοδεικτούμενες», «κυκλοφορεί στα κοινωνικά δίκτυα», «δίνουν την παρηγοριά μιας κάποιας…».) Με αυτές τις λέξεις ή φράσεις ο συγγραφέας επιδιώκει να απλουστεύσει, να εκλαϊκεύσει μπορούμε να πούμε, τις απόψεις του για σύγχρονα καινοφανή θέματα σχετικά με τις Νέες Τεχνολογίες της Επικοινωνίας και της Πληροφορίας, όπως είναι οι ψευδείς ειδήσεις και οι θεωρίες συνωμοσίας, ώστε να γίνουν ευκολότερα κατανοητές από τον αναγνώστη που δεν έχει ιδιαίτερη γνώση για τις έννοιες και τους όρους αυτούς.

 

ΘΕΜΑ 2

Τόπος, ημερομηνία

Προς: κ. Π. Μανδραβέλη, δημοσιογράφο της εφημερίδας «Η Καθημερινή»

Θέμα: Ψευδείς ειδήσεις και θεωρίες συνωμοσίας

 

Προσφώνηση

 

Κύριε Μανδραβέλη,

 

Πρόλογος

Ονομάζομαι Α. Β. και είμαι μαθητής της Β΄ Λυκείου. Στην τάξη μας και στην ώρα του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας διαβάσαμε και συζητήσαμε το άρθρο σας με τίτλο «Διπλό πρόβλημα», που αναφέρεται στις ψευδείς ειδήσεις και στις θεωρίες συνωμοσίας. Μετά τη συζήτηση αποφασίσαμε ως μαθητική κοινότητα να σας στείλουμε αυτή την ηλεκτρονική επιστολή με τις προτάσεις μας, που αποτέλεσαν και περιεχόμενο της συζήτησής μας, για την καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων και των θεωριών συνωμοσίας.

 

Κύριο μέρος

Α΄ νοηματική ενότητα: προτάσεις για την καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων

Οι ψευδείς ειδήσεις, με όποιο μέσο κι αν διαδίδονται, όπως κι αν παρουσιάζονται, είτε ως ανυπόστατες είτε ως ανακριβείς, τροποποιημένες ή και χαλκευμένες πληροφορίες, αποτελούν σοβαρό πρόβλημα, γιατί παραπληροφορούν και επηρεάζουν τις αποφάσεις και τη συμπεριφορά του πολίτη και της κοινής γνώμης. Μπορούν, όμως, έστω και δύσκολα, να καταπολεμηθούν.

-      Πρώτα πρώτα με δημοσιεύματα στα μέσα από τα οποία διαδίδονται, με τα οποία θα αποδεικνύεται ότι είναι αβάσιμες και ανυπόστατες. Η απόδειξη αυτή είναι χρέος όλων των πολιτών που έχουν τις γνώσεις να το κάνουν, και πιο πολύ είναι χρέος των δημοσιογράφων και των μέσων που είναι αρμόδια για την υπεύθυνη και έγκυρη πληροφόρηση του κοινού.

-      Με την απόκτηση κουλτούρας σχετικά με την πληροφόρηση, σχετικά με τα σύγχρονα ψηφιακά μέσα, με την επιφυλακτικότητα, την αμφιβολία και τον σκεπτικισμό για πληροφορίες που δεν φαίνονται έγκυρες και αξιόπιστες, με την έρευνα, τη διασταύρωση και την επαλήθευσή τους. Αυτό είναι, βέβαια, χρέος της παιδείας.

-      Με τη συνδρομή των εταιρειών που κατέχουν ηγετική θέση στο διαδίκτυο, αφού είναι πλέον γνωστό ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο αποτελούν σήμερα τους κυριότερους φορείς ψευδών ειδήσεων και παραπληροφόρησης. Οι εταιρείες αυτές μπορούν να εξαλείφουν από τις πλατφόρμες τους ψευδείς λογαριασμούς και τους λογαριασμούς bot (οποιοδήποτε είδος λογισμικού μπορεί να λειτουργεί αυτόνομα και να συμπεριφέρεται σαν άνθρωπος) και να διευκρινίζουν πότε πρόκειται για πολιτική διαφήμιση και ποιος πληρώνει γι’ αυτή.

 

Β΄ νοηματική ενότητα: προτάσεις για την καταπολέμηση των θεωριών συνωμοσίας

Τρόποι υπάρχουν και για την καταπολέμηση των θεωριών περί μυστικού σχεδιασμού και παρασκηνιακού χειρισμού των γεγονότων και της ζωής μας από ισχυρές, σκοτεινές και κακόβουλες δυνάμεις. Τέτοιοι μπορεί να είναι:

-      Η ενημέρωση του κόσμου για την ύπαρξή τους.

-      Η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης για την εξακρίβωση και την αξιολόγηση όσων διαδίδονται. Η επικέντρωση στα πραγματικά περιστατικά και στην εναλλακτική ορθολογική εξήγησή τους, με γνώσεις και επιχειρήματα. Οι ερωτήσεις με τις οποίες θα οδηγούνται σε λογικά αδιέξοδα, σε αντιφάσεις και σε αναστοχασμό όσοι πιστεύουν και υποστηρίζουν τέτοιες θεωρίες. 

-      Η νηφαλιότητα και η ψυχραιμία για την αντιμετώπιση υποτιμητικών σχολίων και ύβρεων από οπαδούς θεωριών συνωμοσίας, επειδή δεν έχουν τα τεκμήρια και τα επιχειρήματα να υποστηρίξουν λογικά όσα πιστεύουν και διαδίδουν. 

-      Η επικοινωνία με τον συντάκτη ή τον διαχειριστή του ιστότοπου από τον οποίο διαδίδονται θεωρίες συνωμοσίας, η αντίκρουσή τους με γεγονότα και επαληθευμένες πληροφορίες και η αποκατάσταση της αλήθειας. Η ανάσχεση της εξάπλωσής τους.

 

Επίλογος

Κύριε Μανδραβέλη, γνωρίζετε καλύτερα από εμάς ότι η παραπληροφόρηση, με όποια μορφή κι αν εμφανίζεται, δεν αποτελεί μια καινούργια τακτική για την παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Στη σημερινή, όμως, εποχή παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις για την ομαλή κοινωνική και πολιτική ζωή, για τις σχέσεις των ανθρώπων και των λαών. Γι’ αυτό πρέπει να αντιμετωπίζεται με κάθε δημοκρατικό μέσο σε όποια μορφή κι αν παρουσιάζεται, σε ό,τι κι αν αφορά.

 

Αποφώνηση

Με ιδιαίτερη εκτίμηση

Α. Β.

 

ΘΕΜΑ 3

Μία εικόνα που εντοπίζω στο Κείμενο 2 είναι «δεν- αντι-στοι-χού-νε σε συν-δρο-μη-τη-τές». Πρόκειται για μια ηχητική εικόνα που ακούγεται  μαγνητοφωνημένη από τους παρόχους τηλεφωνίας. Με τη χρήση της παύλας δημιουργείται συλλαβισμός που αποτυπώνει εμφατικά την απρόσωπη επικοινωνία με το τεχνολογικό μέσο. Ο λόγος ακούγεται τυπικός, ψυχρός και απρόσωπος και το ύφος παραστατικό και ζωντανό.   Μία μεταφορά αποτελεί η «ραγισμένη φωνή». Με τη μεταφορά αυτή αποδίδεται το ρήγμα, η στιγμιαία διακοπή στη συνέχεια της φωνής του ποιητικού υποκειμένου που μπορεί να οφείλεται ή στην ταραχή του ή σε διαλείψεις ήχου για τεχνικούς λόγους. Με τη μεταφορά εικονοποιείται σε ηχητική εικόνα η ποιότητα της φωνής του χρήστη της τεχνολογίας η οποία τελικά δυσχεραίνει ή και ακυρώνει  την επικοινωνία και ο λόγος αποκτά παραστατικότητα  και ζωντάνια. 

 

ΘΕΜΑ 4

Το ποιητικό υποκείμενο φαίνεται ότι βρίσκεται σε μια κατάσταση ταραχής και σύγχυσης «ραγισμένη φωνή». Επιθυμεί και προσπαθεί να επικοινωνήσει, αλλά απογοητεύεται,  γιατί  πάντα αποτυγχάνει ή  εξαιτίας δικού της λάθους που οφείλεται στη σύγχυσή της «αριθμούς που δεν αντιστοιχούνε σε συνδρομητές», ή εξαιτίας τεχνικής βλάβης «μηνύματα, που ένας σέρβερ out of order ακυρώνει». Πάντως η προσωπική της σύγχυση ή αδεξιότητα ακυρώνει κάθε προσπάθεια ουσιαστικής επικοινωνίας «θρυμματίζω την κάμερα πιθανής τηλεσυνομιλίας»  με αποτέλεσμα να μην μπορεί να επωφεληθεί από τις δυνατότητες επικοινωνίας «μόνη, μακριά από μένα» που προσφέρουν τα σύγχρονα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Το ποιητικό υποκείμενο νιώθει, απογοήτευση, μοναξιά, ματαίωση και εκνευρισμό. 

Η ανάγνωση του κειμένου 2 με προβληματίζει για τη αποτελεσματικότητα της επικοινωνίας με τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα. Ξέρω ότι η ζωντανή επικοινωνία είναι αναντικατάστατη, και η τεχνολογία  απλώς την υποκαθιστά. Έχω διαπιστώσει, όμως, από την προσωπική μου πείρα ότι η χρήση της απαιτεί ειδική δεξιότητα, που αν δεν τη διαθέτει ο χρήστης, δεν πετυχαίνει την επικοινωνία που επιδιώκει. Για να επωφεληθεί κάποιος από την τεχνολογία πρέπει να ξέρει να τη χειρίζεται.

Το κριτήριο αξιολόγησης και οι απαντήσεις του περιέχονται στο υπό έκδοση βιβλίο των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και Υπαπαντής Η. Ζουρούδη, εκδ. Σαββάλας.