ΓΕΛΙΟ – ΧΙΟΥΜΟΡ
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Πρόλογος
Το γέλιο δεν είναι καθόλου... αστεία υπόθεση. Αντίθετα, είναι μια πολύ σημαντική εκδήλωση της ζωής μας.
Ανάλυση των εννοιών (ορισμός και διαίρεσή τους)
Το γέλιο αποτελεί ένα ανθρώπινο ψυχοσωματικό χαρακτηριστικό και αποκαλύπτεται με τις συσπάσεις που κάνουν οι μύες του προσώπου.
Ένα γέλιο μπορεί να διαφέρει από κάποιο άλλο όσον αφορά στη διάρκεια, στο ηχόχρωμα, στον τρόπο, στην ένταση, στο ρυθμό, στις διακυμάνσεις, στον όγκο, στην κατάσταση που εκδηλώνεται, στην έκφραση και στο αληθοφανές της εκδήλωσής του. Διαφορετικά γελάει ο άνθρωπος, όταν πονάει η ψυχή του, σε στιγμές υπερηφάνειας, όταν σκληραίνει η καρδιά του, όταν γίνεται καχύποπτος, θρασύς, ζηλιάρης ή δειλός. Έτσι, μπορεί να έχουμε γέλιο δόλιο, ηλίθιο, κοροϊδευτικό, νοσηρό, περιφρονητικό, ύπουλο, χαιρέκακο, ψυχρό, σατανικό, απολαυστικό, ευχάριστο, θελκτικό κ.λπ.
Τρόποι με τους οποίους προκαλείται το γέλιο είναι η σύνδεση αταίριαστων καταστάσεων, οι έντονες αντιθέσεις ή τα οξύμωρα που δηλώνουν ανατροπές και διαψεύσεις, η υπερβολή, η μεγέθυνση ελαττωμάτων των προσώπων, ο πολύ επίσημος λόγος για ανεπίσημο περιεχόμενο, η παρουσίαση του παράλογου και του παράδοξου της πραγματικότητας με αστείο και διασκεδαστικό τρόπο και γενικά η διακωμώδηση και γελοιοποίηση καταστάσεων, ανθρώπινων χαρακτήρων και προσώπων.
Το χιούμορ είναι μια ιδιαίτερη μορφή επικοινωνίας που στόχο έχει να προκαλέσει το γέλιο. Το χιούμορ, όπως και το γέλιο, μπορεί να προκύψει από ειρωνεία, ανατροπές, σαρκασμό, υπερβολή, απαξίωση, πείραγμα, αμφισημία, παρερμηνεία, λογοπαίγνια.
Οι λειτουργίες του χιούμορ και του γέλιου στη ζωή του ανθρώπου
Οι λειτουργίες του χιούμορ και του γέλιου μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρείς ευρύτερες κατηγορίες οι οποίες αφορούν:
§ Βιολογικές, αναφέρονται στην απελευθέρωση έντασης και δημιουργία θετικών συναισθημάτων.
- Αποφορτίζουν συναισθηματικά τον άνθρωπο και τον λυτρώνουν από αγωνίες και άγχη.
- Προσφέρουν χαρά και κάνουν τη ζωή ευχάριστη.
- Συντελούν στην ψυχική υγεία του ανθρώπου.
§ Γνωστικές, αναφέρονται στα πλεονεκτήματα που προσφέρουν τα θετικά συναισθήματα στο άτομο. Τα άτομα που νιώθουν ευχάριστα συναισθήματα:
- Επιδεικνύουν μεγαλύτερη γνωστική ευελιξία.
- Λύνουν πιο εύκολα προβλήματα.
- Έχουν καλύτερη μνήμη.
- Έχουν διευρυμένη οπτική, αποτελεσματικότερη σκέψη και κρίση.
- Έχουν αναπτυγμένη φαντασία, ευρηματικότητα, δημιουργικότητα και οργανωτική ικανότητα.
- Βλέπουν τη ζωή από την εύθυμη πλευρά της, νιώθουν αισιοδοξία, ελπίδα και την αίσθηση ότι μπορούν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες της.
- Αντιλαμβάνονται τις δυσάρεστες καταστάσεις όχι ως απειλή, αλλά ως πρόκληση.
§ Κοινωνικές, αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν το χιούμορ και το γέλιο στην επικοινωνία και στις διαπροσωπικές σχέσεις.
- Απελευθερώνουν τον άνθρωπο από κοινωνικές συμβάσεις και καθωσπρεπισμούς.
- Αποτελούν ένα τρόπο για να να κερδίσει το άτομο την προσοχή και την αποδοχή του σε μια ομάδα παρουσιάζοντας τον εαυτό του με τον πιο θετικό τρόπο, στοιχείο που προδιαθέτει ευνοϊκά τους άλλους απέναντί του.
- Ως έκφραση φιλικής διάθεσης φέρνουν πιο κοντά τους ανθρώπους.
- Αποτελούν ένα επιθυμητό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας τόσο στην αναζήτηση φίλων όσο και συντρόφου, καθώς προσφέρουν ευχαρίστηση και είναι ένδειξη πνευματικότητας
- Το χαμόγελο είναι γοητευτικό.
- Βοηθούν στην αποτελεσματική διαπραγμάτευση θέσεων, και στην ικανοποίηση αιτημάτων.
- Στον εργασιακό χώρο βοηθούν στην καλύτερη συνεργασία και αυξάνουν τη δημιουργικότητα και την αποτελεσματικότητα.
- Εξαιρετικά σημαντικό είναι το χιούμορ στην εκπαιδευτική διαδικασία, επειδή προσελκύει το ενδιαφέρον των μαθητών και κάνει το μάθημα πιο ευχάριστο.
- Το γέλιο χρησιμοποιήθηκε ως μέσο για τη διάδοση ιδεών, ως όπλο του αδυνάτου απέναντι στον ισχυρό (σάτιρα, κωμωδία). Έχει ανατρεπτικό χαρακτήρα.
- Μέσω της σάτιρας καταδεικνύονται τα κακώς κείμενα της κοινωνίας και της πολιτείας με σκοπό να διορθωθούν, εκτονώνεται η κοινωνική δυσαρέσκεια και η ένταση και προσφέρεται ηθική ικανοποίηση στους πολίτες με τη γελοιοποίηση προσώπων και τη στηλίτευση λανθασμένων αποφάσεων και ενεργειών της εξουσίας.
- Η διάθεση του αστεϊσμού ικανοποιεί την τάση του ανθρώπου για υπεροχή και νίκη με πνευματώδη και ανώδυνο τρόπο.
Η ευεργετική επίδραση του χιούμορ και του γέλιου στην υγεία
Στη σωματική υγεία
- Ενδυνάμωση του συστήματος άμυνας του οργανισμού.
- Μείωση της πίεσης και του στρες.
- Άσκηση των κοιλιακών και άλλων μυών του σώματος η οποία βοηθά τους πνεύμονες, την καρδιά και το αγγειακό σύστημα.
Στην ψυχική υγεία
- Απομάκρυνση της προσοχής από πράγματα που προκαλούν δυσάρεστες σκέψεις και αρνητικά συναισθήματα, όπως θυμό, ενοχές, στρες.
- Θετική και αισιόδοξη στάση απέναντι στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής.
- Δημιουργία εύθυμης και χαρούμενης διάθεσης.
- Ανακούφιση από τις εντάσεις και το άγχος.
Στην κοινωνική υγεία
- Έκφραση ανοιχτόκαρδου, πρόσχαρου χαρακτήρα και ζεστής, φιλικής διάθεσης.
- Διευκόλυνση της προσέγγισης των άλλων με το «σπάσιμου του πάγου», και της δημιουργίας σχέσεων οικειότητας και φιλίας με αυτούς.
- Έκφραση ευνοϊκής διάθεσης, που βοηθά στην ευκολότερη ικανοποίηση αιτημάτων και στη λύση προβλημάτων.
- Δημιουργία ευχάριστου κλίματος στις συναναστροφές.
- Αποφόρτιση συναισθηματικών εντάσεων και αποφυγή συγκρούσεων.
Πού μπορεί να αναζητά το γέλιο ο σύγχρονος άνθρωπος;
Στην εποχή μας ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να αναζητά και να βρίσκει το χιούμορ και το γέλιο σε πολλές πηγές και με πολλά μέσα.
- Στην τηλεόραση: κωμωδίες, χιουμοριστικές εκποπές, σατιρικές εκπομπές, κινούμενα σχέδια.
- Στο Διαδίκτυο και στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης: χιουμοριστικά κείμενα, ευτράπελα στιγμιότυπα, ατάκες, ανέκδοτα.
- Στον τύπο: ευθυμογραφήματα, γελοιογραφίες.
- Σε βιβλία: σατιρικά κείμενα, πεζά και ποιητικά, εύθυμες ιστορίες
- Στο θέατρο: κωμωδίες, επιθεωρήσεις, σάτιρα.
- Στον κινηματογράφο: κωμωδίες.
- Στην τέχνη: εύθυμα τραγούδια.
- Στις παρέες και στις συντροφιές: αστεϊσμοί, σαρκασμός, σκωπτικά σχόλια, πειράγματα, ανέκδοτα.
Γιατί δε γελούν συχνά οι άνθρωποι σήμερα
- Από σοβαροφάνεια συχνά φοβούνται να εκφραστούν με ένα γέλιο.
- Λόγω της αποξένωσης που υπάρχει.
- Εξαιτίας του άγχους.
- Λόγω της απληστίας τους οι άνθρωποι στενοχωριούνται για όσα δεν έχουν και ξεχνούν να χαρούν όλα όσα έχουν.
- Οι πολλές υποχρεώσεις δεν αφήνουν χρόνο για παιχνίδι, αναψυχή, συντροφιά, αστεϊσμούς και γέλιο.
Επίλογος
Το αυθόρμητο γέλιο είναι εκδήλωση αισιοδοξίας, φιλικής διάθεσης, καλοσύνης, υπομονής ή καρτερικότητας. Γι’ αυτό, «Όσο γελάμε, τίποτα δεν χάθηκε», Σαίξπηρ.
28ο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Η επίδραση του γέλιου στη ζωή μας
Το γέλιο είναι η συντομότερη απόσταση μεταξύ δύο ανθρώπων.
Borge Victor (αμερικανός κωμικός και πιανίστας, 1909-)
Με θέμα το γέλιο έχουν γραφτεί πολλές εργασίες, έχουν διεξαχθεί αρκετές έρευνες, έχουν σκηνοθετηθεί εκατοντάδες έργα και έχουν εκδοθεί πάρα πολλά βιβλία.
Σπουδαίοι άνθρωποι, σε διάφορες εποχές, όπως ο Αριστοτέλης, ο Καντ, ο Σπινόζα, ο Μπωντλαίρ, ο Δαρβίνος, ο Φρόιντ, ο Μπέργκσον, έχουν ασχοληθεί με το γέλιο, προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσουν τον «μαγικό» σχεδόν μηχανισμό που κάνει τους ανθρώπους να γελάνε.
Οι γιατροί, από πολύ παλιά, συστήνουν το γέλιο στους ασθενείς τους καθώς έχει επιβεβαιωθεί η ευεργετική του ιδιότητα. Ο καθηγητής Yves Pelicie, βεβαιώνει πως όταν γελάμε με την καρδιά μας η διέγερση του γέλιου προκαλεί βιοχημικές μεταλλαγές στον εγκέφαλο και δημιουργεί μέσα από τους νευρομεταδότες μια κατάσταση ευφορίας. […] Ο Δρ. Henri Rubinstein αναφέρει πως το γέλιο δημιουργεί μια σχέση ανάμεσα σε αυτούς που γελούν ενώ για τα βρέφη και τα παιδιά αποτελεί το πρώτο κοινωνικό φαινόμενο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα πως μόλις το παιδί αρχίσει να καταλαβαίνει τον κόσμο γύρω του ανταποκρίνεται στο χαμόγελο της μητέρας του και των άλλων! Αργότερα, όταν το παιδί μεγαλώνει, μαθαίνει πολύ γρήγορα ότι το χαμόγελο δημιουργεί έναν κοινωνικό δεσμό και ρίχνει τα «φράγματα». Αντιλαμβάνεται πως είναι πολύ δύσκολο να γίνουν επικίνδυνοι εκείνοι που έχουν γελάσει μαζί του, γιατί το χαμόγελο αφοπλίζει, γκρεμίζει τις τυπικότητες και δημιουργεί μια «συνενοχή και συναίνεση».
Πολλοί περιμένουν τη στιγμή της πλήρους ευτυχίας για να γελάσουν κινδυνεύοντας έτσι να μην γελάσουν ποτέ. Κάποιοι άλλοι έχουν συνδέσει το γέλιο με ενοχή μην επιτρέποντας στον εαυτό τους να γελάσει. […] Άλλοι έχουν συνδέσει το γέλιο και τη χαρά με φόβο και βίαιες καταστάσεις. […] Υπάρχουν άνθρωποι που γελάνε για να είναι ευχάριστοι και αποδεκτοί από το περιβάλλον τους, φοβούμενοι ότι αν δείξουν τη θλίψη τους θα τους απορρίψουν. Αυτό το «ψεύτικο γέλιο» δεν είναι ευεργετικό. Είναι καταπιεστικό! Και ό,τι καταπιέζει τις ανάγκες και τα συναισθήματά μας έχει αρνητικές συνέπειες στη σωματική και ψυχική υγεία μας.
Αναρωτηθείτε ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι που σας στερούν το γέλιο σας και απαγκιστρωθείτε από αυτούς. Μην ξεχνάτε πως το γέλιο και το κωμικό υπάρχει παντού και πάντα γύρω μας, αρκεί να μπορείτε να το εντοπίζετε αφιερώνοντας λίγο από το χρόνο σας και αφήνοντας στην άκρη ενοχές, φόβους, προκαταλήψεις σας. Υπάρχει μέσα σε όλους μας ένα μικρό παιδί που θέλει να γελάει, να χαίρεται, να ελπίζει, να ζει ευχάριστα! Οφείλουμε να το ικανοποιούμε!
Μη διστάζετε να γελάτε όταν παρουσιάζεται η ευκαιρία γιατί το γέλιο είναι πηγή ζωής! Ακόμα και αν δεν υπάρχουν λόγοι για να χαμογελάτε, μπορείτε να τους δημιουργήσετε…
https://eviaportal.gr/i-epidrasi-toy-gelioy-stin-zoi-mas/
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Η Σάτιρα
Στην κατηγορία του πονηρού κωμικού ανήκει το δηκτικό χιούμορ, η σάτιρα, που από πολύ αρχαίους χρόνους καλλιεργείται και ευδοκιμεί στις πολιτισμένες κοινωνίες. Ακόμη και στην Ιστορία της Τέχνης έχει περίβλεπτη θέση· ας θυμηθούμε το μεγάλο της μάστορα στο χώρο του θεάτρου, τον ανυπέρβλητο Αριστοφάνη. Σάτιρα δεν είναι απλώς το «χωρατό που πειράζει», γιατί το χωρατό (καθώς άλλωστε λέει και το όνομά του) είναι συνήθως μια χοντροειδής και άτεχνη κοροϊδία. Αλλά ένα έξυπνο παιχνίδι με απομιμήσεις ή λόγια, μια αστειότητα που (καθώς πάλι το λέει η ίδια η λέξη, αφού αστεία είναι τα ήθη του «άστεος») γίνεται με πνεύμα και λεπτό χειρισμό, για να μπορεί να βρει το στόχο και να «καρφώσει».
Η σάτιρα είναι ένας τρόπος επιθετικής συμπεριφοράς που κρύβει μέσα του (και συχνά τη φανερώνει με πολλήν αυθάδεια) μια δόση κακίας· τουλάχιστο την έλλειψη επιείκειας. Τρόπος ίσως όχι γενναίος, γιατί το χτύπημα δίνεται στον αντίπαλο από πίσω και με μάσκα, στα «αστεία». Σκοπός είναι κ’ εδώ η «σφαγή», αλλά επιδιώκεται χωρίς τον κίνδυνο της απευθείας αναμέτρησης. Σάτιρα αθώα δεν υπάρχει, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει, αφού πάντα πληγώνει, και πληγώνει (επικρίνει, στηλιτεύει, διαπομπεύει) με πρόθεση να πληγώσει. Γι’ αυτό αναζητεί και προκρίνει την πιο ευαίσθητη πλευρά, το πιο νευραλγικό σημείο του εχθρού κ’ εκεί χτυπάει αδυσώπητα. Και, όπως είπα, εκ του ασφαλούς. Θα ονομάσομε άραγε τη σάτιρα άνανδρο είδος πολέμου; Θα την ειπούμε δειλία, μικροψυχία και ευτέλεια; Πριν αποφανθούμε οριστικά, ας σκεφτούμε ότι όταν απεχθάνεσαι ένα ισχυρό, γιατί κάνει απάνθρωπη κατάχρηση της δύναμής του, ή μια κατάσταση πραγμάτων που επιβάλλεται με τη ρομφαία της βίας, και δεν έχεις άλλον τρόπο να εκδηλώσεις την αντίθεσή σου, θα καταφύγεις αναγκαστικά στο μόνο μέσον που σου παρέχουν οι μικρές δυνάμεις σου, στη σάτιρα. «Ο έρως του καλού» γράφει ο Εμμανουήλ Ροΐδης (στις περίφημες επιστολές του «Αγρινιώτου Σουρλή») «καλείται ενθουσιασμός και γεννά τους Πινδάρους και τους Μίλτωνας· το μίσος του κακού καλείται σάτιρα και γεννά τους Λουκιανούς και τους Βολταίρους».
Ρίζα λοιπόν της σάτιρας δεν είναι μόνο η κακεντρέχεια ή η μνησικακία του δειλού και αποστρεφόμενου τον κίνδυνο ανθρώπου, αλλά κυρίως το μίσος του κακού, η εξέργερση που προκαλεί στον ανίσχυρο η φυσική ή η ηθική καταδυνάστευσή του από πρόσωπα και καθεστώτα τυραννικά. Όπου το σώμα υστερεί, εκεί το πνεύμα έρχεται να το αναπληρώσει. Και χρησιμοποιεί ένα δικό του όπλο, τα φαρμακερά βέλη της σάτιρας.
Ε.Π. Παπανούτσος, Το δίκαιο της Πυγμής
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Γεώργιος Σουρής, Ο ρωμιός στον παράδεισο
Θεούλη μου, τι σου ’λθε να μ’ αγιάσης;
Νομίζεις πως θα μ’ έμελε καθόλου,
αν ήθελες κι εμένα να κολάσης
και μ’ έστελλες παρέα του διαβόλου;
Μ’ αρέσει ο Παράδεισος, αλήθεια,
χωρίς δουλειά σκοτώνω τον καιρό,
βλέπω αγίους γύρω μου σωρό,
διαβάζω συναξάρια, παραμύθια,
κι ακούω και τραγούδια θεϊκά,
μα έλα πάλι που δεν έχετε συνήθεια
να λέτε κι ένα δυο πολιτικά!
Συ κυβερνάς για πάντα με γαλήνη
και ώρα απ’ τον θρόνο σου δεν πέφτεις…
Ας ήτο δυνατόν Θεός να γίνη
και άλλος σαν και σένα, λίγο ψεύτης,
να μοιρασθή των ουρανών τ’ ασκέρι,
να πάνε και με κείνον οι μισοί,
να έρχεται αυτός, να πέφτης συ,
να γίνεται λιγάκι νταραβέρι…
Μα όλα εδώ είναι τακτικά,
ο ουρανός Θεό εσένα ξέρει,
και δεν μιλούν πολιτικά!
Εδώ που μ’ ησυχία όλοι ζούνε,
για μένα είναι κόλαση μεγάλη,
πολιτικά τ’ αυτιά μου ας ακούνε,
κι ας είμαι και στην κόλαση, χαλάλι!
Αν είχες εις το νου να με κολάσης,
και μ’ έφερες κοντά σου για ποινή,
να! κόλασις για με αληθινή…
Μα, φθάνει πια, Θεέ μου, μη με σκάσης,
και διώξε με, στο λέω παστρικά,
γιατί αλλιώς στιγμή δεν θα ’συχάσεις…
και μόνος θα μιλώ πολιτικά!
https://www.lecturesbureau.gr/1/ο-ρωμιοσ-στον-παραδεισο-γεωργιοσ-σου/
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά, με 50-60 λέξεις, τα χαρακτηριστικά της σάτιρας, σύμφωνα με τον συγγραφέα του Κειμένου 2.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:
Κείμενο 1
α. Όποιος δε γελάει όταν νιώθει ευτυχισμένος, δε γελάει ποτέ.
β. Κάθε μορφή γέλιου έχει θετικές συνέπειες στη σωματική και ψυχική υγεία μας.
γ. Ο εντοπισμός του γέλιου προϋποθέτει την απαλλαγή από ενοχές και φόβους.
Κείμενο 2
δ. Χωρατό και αστείο έχουν την ίδια σημασία.
ε. Η σάτιρα είναι μέσο προστασίας των αδύναμων από τη βία των ισχυρών.
Μονάδες 10
Β2. α. Ποια είναι η πρόθεση του συγγραφέα του Κειμένου 2 στην πρώτη παράγραφό του (Μονάδες 3) και πώς οι τρόποι με τους οποίους αναπτύσσεται η παράγραφος αυτή εξυπηρετούν την πρόθεσή του; (Μονάδες 4)
β. «Αναρωτηθείτε ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι που σας στερούν το γέλιο σας και απαγκιστρωθείτε από αυτούς». Ποιες εγκλίσεις και ποια ρηματικά πρόσωπα χρησιμοποιούνται στην περίοδο αυτή του Κειμένου 1; (Μονάδες 4) Πώς ερμηνεύετε τη χρήση τους; (Μονάδες 4)
Μονάδες 15
Β3. Στην τρίτη (3η) παράγραφο του Κειμένου 1 «Οι γιατροί, από πολύ παλιά … “συνενοχή και συναίνεση» να εντοπίσετε ένα παράδειγμα. Γιατί το χρησιμοποιεί ο/η συντάκτης/-ριά του; Με ποιες γλωσσικές επιλογές επιδιώκει να κάνει τον αναγνώστη να προσέξει το παράδειγμα που εντοπίσατε;
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Γ
Γ1. Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το βασικό θέμα του ποιήματος; Να υποστηρίξετε την άποψή σας παρουσιάζοντας τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. Ποια είναι η δική σας γνώμη για το θέμα αυτό;
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Δ1. «Μην ξεχνάτε πως το γέλιο και το κωμικό υπάρχει παντού και πάντα γύρω μας, αρκεί να μπορείτε να το εντοπίζετε αφιερώνοντας λίγο από το χρόνο σας και αφήνοντας στην άκρη ενοχές, φόβους, προκαταλήψεις σας». Σε άρθρο σας, με 300-350 λέξεις, να σχολιάσετε το παραπάνω απόσπασμα από το Κείμενο 1.
Μονάδες 30
ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΟΣ Β ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ
Β2. α. Γιατί ο συγγραφέας χαρακτηρίζει τη σάτιρα «Τρόπο ίσως όχι γενναίο»; (Μονάδες 7)
β. Πώς ερμηνεύετε τη χρήση των εισαγωγικών στην τρίτη (3) παράγραφο του Κειμένου 1. (Μονάδες 8)
Μονάδες 15
Β3. «Αναρωτηθείτε ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι που σας στερούν το γέλιο σας και απαγκιστρωθείτε από αυτούς». Με ρήμα εξάρτησης Ο συγγραφέας προτρέπει τους αναγνώστες να μετατρέψετε την παραπάνω περίοδο σε πλάγιο λόγο. (Μονάδες 6) Ποια αλλαγή παρατηρείτε στο ύφος μετά τη μετατροπή; (Μονάδες 9)
Μονάδες 15
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α
Α1. Ο συγγραφέας αναφέρεται στα χαρακτηριστικά της σάτιρας. Επισημαίνει, καταρχήν, ότι η σάτιρα είναι καυστικό αστείο. Αποτελεί έκφραση επιθετικής συμπεριφοράς με κακεντρέχεια και πλήττει αμείλικτα, αλλά εκ του ασφαλούς, τον στόχο της στο τρωτό του σημείο. Υποστηρίζει ότι η σάτιρα είναι τρόπος αντίστασης του αδύναμου στις αυθαιρεσίες και στη βία του ισχυρού και αντιμετώπισης του κακού με τη δύναμη του πνεύματος.
ΘΕΜΑ Β
Β1.
α. Λάθος «Πολλοί περιμένουν τη στιγμή της πλήρους ευτυχίας για να γελάσουν κινδυνεύοντας έτσι να μην γελάσουν ποτέ»
β. Λάθος «το «ψεύτικο γέλιο» δεν είναι ευεργετικό»
γ. Σωστό «αρκεί να μπορείτε να το εντοπίζετε … αφήνοντας στην άκρη ενοχές»
δ. Λάθος «Σάτιρα δεν είναι απλώς το “χωρατό που πειράζει” … Αλλά ένα έξυπνο παιχνίδι … γίνεταιο με πνεύμα και λεπτό χειρισμό».
ε. Σωστό «που επιβάλλεται με τη ρομφαία της βίας … θα καταφύγεις αναγκαστικά στο μόνο μέσον που σου παρέχουν οι μικρές δυνάμεις σου, στη σάτιρα»
Β2. α. Πρόθεση του συγγραφέα στην πρώτη παράγραφο του κειμένου του είναι να εξηγήσει και να κάνει κατανοητή στον αναγνώστη τη σημασία της σάτιρας. Την πρόθεσή του αυτή εξυπηρετούν ο ορισμός, η σύγκριση και αντίθεση και το παράδειγμα με την οποία αναπτύσσεται η παράγραφος. Συγκεκριμένα ορίζεται η έννοια σάτιρα και μάλιστα σε αντιδιαστολή προς το χωρατό. Με τον ορισμό γίνεται συγκεκριμένο, σαφές και κατανοητό το νόημα της σάτιρας το οποίο διευκρινίζεται και φωτίζεται καλύτερα με την σύγκριση και αντίθεση προς το χωρατό. Τέλος, με την αναφορά στον Αριστοφάνη ως παράδειγμα δεν τονίζεται μόνο η σημασία/αξία της σάτιρας, αλλά γίνεται πιο συγκεκριμένο και κατανοητό το νόημά της, τουλάχιστο σε όσους γνωρίζουν τον Αριστοφάνη και το έργο του και έχουν δει κωμωδίες του.
β. Στην περίοδο αυτή χρησιμοποιούνται προστακτική και οριστική έγκλιση, β΄ πληθυντικό και γ΄ ενικό πρόσωπο. Με τις προστακτικές «Αναρωτηθείτε», «απαγκιστρωθείτε» ο συντάκτης/-ρια του κειμένου προτρέπει τους αναγνώστες να αναρωτηθούν ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι που τους στερούν το γέλιο και να απαγκιστρωθούν από αυτούς. Η αποστροφή του στους αναγνώστες γίνεται σε β΄ πληθυντικό πρόσωπο με αμεσότητα, ζωντάνια, τυπικότητα και ευγένεια. Με τις οριστικές και το γ΄ ενικό και πληθυντικό πρόσωπο «είναι» και «στερούν» παρουσιάζεται με αντικειμενικότητα από που δηλώνεται από τα ρήματα αυτά.
Β3. Το παράδειγμα: «Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα πως μόλις το παιδί αρχίσει να καταλαβαίνει τον κόσμο γύρω του ανταποκρίνεται στο χαμόγελο της μητέρας του και των άλλων!». Ο/Η συντάκτης/-ρια του κειμένου το χρησιμοποιεί, για να επεξηγήσει και να τεκμηριώσει την άποψη που διατυπώνεται προηγουμένως ότι για τα βρέφη και τα παιδιά το γέλιο αποτελεί το πρώτο κοινωνικό φαινόμενο. Οι γλωσσικές επιλογές με τις οποίες κάνει τον αναγνώστη να προσέξει το παράδειγμά του είναι η εμφατική φράση «Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα» και το θαυμαστικό (!) με το οποίο δηλώνεται θαυμασμός.
ΘΕΜΑ Γ
Γ1. Θεματικός άξονας που διατρέχει το κείμενο είναι η πολιτικολογία των Ελλήνων «Να λέτε κι ένα δυο πολιτικά», «και δε μιλούν πολιτικά», «και μόνος θα μιλώ πολιτικά». Ο ποιητής, για να στηλιτεύσει την υπερβολική ενασχόληση του ΄Ελληνα με την πολιτική, τη σατιρίζει και υποστηρίζει ότι ο Έλληνας αιώνια, ακόμα και νεκρός στον παράδεισο «Ο ρωμιός στον παράδεισο» και κόντρα στις εντολές του Θεού, πολιτικολογεί … μονολογώντας «και διώξε με γιατί αλλιώς... θα μιλώ πολιτικά». Κύριος κειμενικός δείκτης είναι το σατιρικό ύφος που στηρίζεται στην υπερβολή, στην αντίθεση και στην ανατροπή της λογικής. Η σάτιρα δημιουργεί έκπληξη και κωμική διάθεση στον αναγνώστη με αποτέλεσμα ο ποιητής να μεταδίδει αμεσότερα το μήνυμά του. Το κείμενο έχει μορφή μιας ιδιότυπης προσευχής/αποστροφής προς τον Θεό με αναπάντεχο αίτημα (ανατροπή) την ανταλλαγή του παραδείσου με την κόλαση! «μα φτάνει πια, Θεέ μου, μη με σκάσης, και διώξε με…» Με το οξύμωρο «Εδώ που μ΄ ησυχία όλοι ζούνε για μένα είναι κόλαση μεγάλη» τονίζεται η παράλογη εμμονή του Έλληνα στην πολιτικολογία, ενώ η προφορικότητα του λόγου και οι εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας αποδίδουν άμεσα και ζωντανά την επιτακτική του ανάγκη γι’ αυτό «Θεούλη μου, τι σου ’λθε να μ’ αγιάσης;». Διαπιστώνω κι εγώ ότι οι Έλληνες συζητούν για την πολιτική με πάθος, περισσότερο από άλλους λαούς. Η πολιτικοποίηση σε μια εποχή γενικότερης ιδιώτευσης είναι, βέβαια, ενθαρρυντική για την ολόπλευρη ανάπτυξη των πολιτών και της δημοκρατίας. Όμως πρέπει να γίνεται με νηφαλιότητα και ορθολογισμό και όχι με εμπάθεια και πεισματική εμμονή. Ο δημοκρατικός διάλογος πρέπει να διέπεται από τον σεβασμό στον αντίπαλο και να στοχεύει στην ανεύρεση της αλήθειας.
ΘΕΜΑ Δ
Δ1. Τίτλος: «Μια μέρα χωρίς γέλιο είναι μια χαμένη μέρα!»
Πρόλογος
Η επιθυμία των ανθρώπων να γελούν, αλλά και να προσφέρουν γέλιο, δείχνει την αξία που το χιούμορ και το γέλιο έχουν στη ζωή μας. Γι’ αυτό το κωμικό έχει από την αρχαιότητα αναχθεί σε τέχνη (κωμωδία).
Κύριο μέρος
Α΄ νοηματική ενότητα: «το γέλιο και το κωμικό υπάρχει παντού και πάντα γύρω μας»
Στην εποχή μας ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να αναζητά και να εντοπίζει το γέλιο σε πολλές πηγές και με πολλά μέσα:
- στην τηλεόραση: κωμωδίες, χιουμοριστικές εκπομπές, σατιρικές εκπομπές, κινούμενα σχέδια
- στο Διαδίκτυο και στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης: χιουμοριστικά κείμενα, ευτράπελα στιγμιότυπα, ατάκες, ανέκδοτα
- στον τύπο: ευθυμογραφήματα, γελοιογραφίες
- σε βιβλία: σατιρικά κείμενα, πεζά και ποιητικά, εύθυμες ιστορίες
- στο θέατρο: κωμωδίες, επιθεωρήσεις, σάτιρα
- στον κινηματογράφο: κωμωδίες
- στην τέχνη: εύθυμα τραγούδια
- στις παρέες και στις συντροφιές: αστεϊσμοί, σαρκασμός, σκωπτικά σχόλια, πειράγματα, ανέκδοτα
Β΄ νοηματική ενότητα: «αρκεί να μπορείτε να το εντοπίζετε αφιερώνοντας λίγο από το χρόνο σας και αφήνοντας στην άκρη ενοχές, φόβους, προκαταλήψεις σας»
Για να μπορεί, όμως, ο άνθρωπος να αξιοποιεί τις δυνατότητες αυτές, να χαίρεται και να απολαμβάνει τις στιγμές γέλιου που προσφέρουν, πρέπει να αλλάξει τρόπο ζωής και να διαμορφώσει -αν δεν τα έχει διαμορφώσει- διαφορετικά ενδιαφέροντα και διαφορετική νοοτροπία.
- να αφιερώνει τον χρόνο που είναι απαραίτητος για χαλάρωση, διασκέδαση και ψυχαγωγία, γιατί το γέλιο σχετίζεται με την ευχάριστη, την ξέγνοιαστη, την ανέμελη όσο γίνεται, διάθεση· να μη θεωρεί χάσιμο χρόνου την παρακολούθηση μιας εύθυμης τηλεοπτικής εκπομπής, μιας κωμωδίας ή ενός σατιρικού κειμένου
- να επιζητεί την ευχάριστη συντροφιά με φίλους
- να μην κατατρύχεται από το άγχος της επαγγελματικής και κοινωνικής επιτυχίας
- να απαλλαγεί από την πλεονεξία, να μη στενοχωριέται για όσα δεν έχει, αλλά να μάθει να χαίρεται και να απολαμβάνει αυτά που έχει
- να μην έχει αναστολές, για λόγους σοβαροφάνειας και καθωσπρεπισμού ή από φόβο μήπως φανεί ελαφρόμυαλος, «χαζοχαρούμενος» και γελοίος, να γελάει, ακόμα και «με την καρδιά του», αν έτσι νιώθει
- να βλέπει και την αστεία πλευρά της ζωής
- να βάλει το χιούμορ και την παιγνιώδη διάθεση στη ζωή του και στις σχέσεις του με τους άλλους
Επίλογος
Το γέλιο είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Είναι κώδικας επικοινωνίας των ανθρώπων, αφού ένα χαμόγελο είναι αρκετό για να «σπάσει τον πάγο», να εκφραστεί η καλοπροαίρετη διάθεση, η ευγένεια, η κατανόηση, συμπάθεια προς τον άλλο ή τους άλλους. Είναι πηγή ζωής. Γι’ αυτό, ακόμα κι αν δεν υπάρχουν λόγοι να χαμογελάμε μπορούμε να τους δημιουργούμε.
ΤΩΝ ΠΡΟΣΘΕΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑΤΟΣ Β ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ
Β2. α. Ο συγγραφέας χαρακτηρίζει τη σάτιρα «Τρόπο ίσως όχι γενναίο» γιατί το χτύπημα δίνεται στον αντίπαλο στα «αστεία», χάριν αστεϊσμού. Ο αντίπαλος πλήττεται, διακωμωδείται και γελοιοποιείται, με εύθυμο αφοπλιστικό τρόπο, χωρίς να μπορεί να αντιδράσει παρά μόνο με τον ίδιο τρόπο, αν έχει τη δυνατότητα.
β. Τα εισαγωγικά στην τρίτη παράγραφο του κειμένου 1 χρησιμοποιούνται δύο φορές. Στην πρώτη, «φράγματα», επειδή η λέξη φράγματα χρησιμοποιείται με τη μεταφορική της σημασία (εμπόδιο), και στη δεύτερη, «συνενοχή και συναίνεση», ως σχόλιο για να δηλωθεί η σχέση οικειότητας, φιλίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης για τα κοινά πράγματα που ενώνουν όσους έχουν ανταλλάξει χαμόγελα και γέλια.
Β3. Μετατροπή σε πλάγιο λόγο: Ο συγγραφέας προτρέπει τους αναγνώστες να αναρωτηθούν ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι που τους στερούν το γέλιο τους και να απαγκιστρωθούν από αυτούς.
Μετά τη μετατροπή το ύφος χάνει την απλότητα, την αμεσότητα και τη ζωντάνια του ευθέος λόγου και γίνεται έμμεσο και υποκειμενικό, καθώς το μήνυμα «Αναρωτηθείτε … απαγκιστρωθείτε» μεταφέρεται όπως το αντιλαμβάνεται και το μεταδίδει ο αφηγητής, μέσα δηλαδή από τη δική του, υποκειμενική οπτική, η οποία δηλώνεται από το ρήμα εξάρτησης που επιλέγει προτρέπει. Εξάλλου, με την προσθήκη του ρήματος εξάρτησης αλλάζουν η έγκλιση, το πρόσωπο και η σύνταξη, η οποία γίνεται υποτακτική: «να αναρωτηθούν…». Γι’ αυτό, το ύφος δε γίνεται μόνο έμμεσο και υποκειμενικό, αλλά και σύνθετο.
Το κριτήριο αξιολόγησης (θέματα και απαντήσεις) περιέχεται στη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και Υπαπαντής Η. Ζουρούδη, εκδόσεις Σαββάλας, 2021.
Σας ευχόμαστε χαρούμενες γιορτές.
Υπαπαντή Ζουρούδη και Σπυρίδων Κούτρας
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου