Πρόθεση του συγγραφέα και τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου

         ΘΕΣΗ – ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ – ΑΠΟΔΕΙΞΗ – ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ – ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ                     (ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ) – ΣΥΝΟΧΗ – ΠΕΙΘΩ 

 

Εφαρμογή σε ένα αγαπημένο μου αριστοτεχνικά δομημένο κείμενο του Κορνήλιου Καστοριάδη.

 

 

Κείμενο

 

Κορνήλιος Καστοριάδης, «Η Άνοδος της Ασημαντότητας» (Διασκευή)

 

Με δεδομένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανομής των πόρων μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, την αδυναμία να συνεχίσει το σύστημα τη σημερινή του πορεία, το απαιτούμενο είναι μια νέα δυναμική πραγματικότητα που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε άλλο στο παρελθόν. Αναφέρομαι σε μια πραγματικότητα που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης και στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο.

Αυτό θα απαιτούσε, φυσικά, μια αναδιοργάνωση των κοινωνικών θε­σμών, των εργασιακών, των οικονομικών, των πολιτικών και πολιτιστικών σχέσεων. Ένας τέτοιος προσανατολισμός, όμως, απέχει ανυπολόγιστα από τα όσα σκέπτονται και, ίσως, από τα όσα ποθούν οι άνθρωποι σήμερα. Αυτή είναι η μεγάλη δυσκολία που πρέπει να αντιμετωπίσουμε.

Θα έπρεπε, σκέπτομαι, να θέλουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν παύσει να κατέχουν κεντρική θέση, όπου η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό μέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην οποία, επομένως, θα έχουμε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς μια συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση. Αυτό δεν είναι απλώς αναγκαίο, για να αποφύγουμε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως, για να βγούμε από την ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων.

Θα έπρεπε, ακόμα, από εδώ και εμπρός οι άνθρωποι (μιλάω για τις πλού­σιες χώρες) να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να πα­ραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός στόχος της ζωής τους είναι να αυξάνε­ται η κατανάλωσή τους κατά 2 με 3% το χρόνο. Για να το δεχτούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόημα στη ζωή τους. Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων.

Βέβαια, η ανάπτυξη των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδο­προϊόντων θα απαιτούσε μιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να παύσει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανο­τήτων του ανθρώπου· μιαν αληθινή δημοκρατία που θα συνεπαγόταν τη συμμετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων· μιαν άλλη οργάνωση παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί «να άρχουν και να άρχονται βάσει των νόμων» σύμφωνα με τη θαυμάσια έκφραση του Αριστοτέλη.

Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν τεράστια προβλήματα. Προβλήματα μεγάλης δυσκολίας που όμως, κατά τη γνώμη μου, μπορούν να λυθούν, με την προϋ­πόθεση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινη­τοποιηθεί για τη δημιουργία λύσεων, αντί να προβληματίζεται για το πότε θα μπορέσει να αποκτήσει τρισδιάστατη τηλεόραση. Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας και η τραγωδία της εποχής μας είναι ότι η ανθρω­πό­τητα δεν νοιάζεται γι΄αυτά. Πόσον καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπο­ρεύματα; Μια καταστροφή οποιουδήποτε είδους –οικολογική για παράδειγμα– θα προκαλέσει άραγε μια βίαιη αφύπνιση ή μήπως την εμφάνιση αυταρχικών ή ολοκληρωτικών καθεστώτων; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα.

Εκείνο, πάντως, που μπορούμε να πούμε, είναι ότι όλοι όσοι έχουν συνεί­δηση του σοβαρού χαρακτήρα των ζητημάτων πρέπει να προσπαθήσουν να μιλήσουν, να ασκήσουν κριτική σ’ αυτή την ξέφρενη πορεία προς την άβυσ­σο, να ξυπνήσουν τη συνείδηση των συμπολιτών τους.

 

 

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

 

1.     Ποια είναι η θέση που διατυπώνει ο συγγραφέας στην προλογική παράγραφο του κειμένου του; Στην ίδια παράγραφο, πώς την τεκμηριώνει (τρόπος και μέσα πειθούς) και με ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική ή επαγωγική) οδηγείται σε αυτή; 

 

2.    Ποια είναι η σκέψη (προϋπόθεση) που διατυπώνει ο συγγραφέας στην τρίτη (3^η) παράγραφο του κειμένου του («Θα έπρεπε … ανθρώπων.»), για να ισχύσει η «νέα δυναμική πραγματικότητα» που προτείνει; Στην ίδια παράγραφο, να βρείτε δύο επιχειρήματα με τα οποία την αιτιολογεί. Ποιος κειμενικός δείκτης φανερώνει την ύπαρξη των επιχειρημάτων αυτών;

 

3.    Ποια τροπικότητα επιλέγεται, κυρίως, από τον συγγραφέα στην τρίτη (3^η) και στην τέταρτη (4^η) παράγραφο του κειμένου («Θα έπρεπε … σκουπιδοπροϊόντων.»); Να γράψετε στο τετράδιό σας δύο (2) παραδείγματα. Πώς η επιλογή του αυτή σχετίζεται με την πρόθεσή του να πείσει;

 

4.    Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που απαιτούνται σύμφωνα με όσα αναφέρει ο συγγραφέας για την ανάπτυξη των ανθρώπων στην πέμπτη (5^η) παράγραφο του κειμένου («Η ανάπτυξη … του Αριστοτέλη.»);

 

5.    Στην πέμπτη (5^η) παράγραφο του κειμένου («Η ανάπτυξη … του Αριστοτέλη.») να βρείτε ένα (1) παράδειγμα ονοματοποίησης και να εξηγήσετε τη λειτουργία του ως προς το νόημα και ως προς το ύφος του κειμένου.

 

6.    Ποια είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην πέμπτη (5^η) παράγραφο του κειμένου του («Η ανάπτυξη … του Αριστοτέλη.») και πώς εξυπηρετεί την πρόθεσή του η αναφορά του στον Αριστοτέλη και στα λόγια του;

 

7.    Ποια συναισθήματα προκαλεί στον αναγνώστη ο συγγραφέας στην έκτη (6^η) παράγραφο του κειμένου του («Εννοείται … ερωτήματα.») και για ποιον σκοπό; Να βρείτε και να γράψετε στο τετράδιό σας δύο εκφραστικά μέσα-γλωσσικές επιλογές με τα οποία τα δημιουργεί. 

 

8.    Ποια νοηματική σχέση υπάρχει ανάμεσα στην τέταρτη (4^η) και στην πέμπτη (5^η) παράγραφο του κειμένου («Θα έπρεπε … του Αριστοτέλη.»); Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

 

9.    Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή της τρίτης (3^ης) με την τέταρτη (4^η) και της τέταρτης (4^ης) με την πέμπτη (5^η) παράγραφο του κειμένου («Θα έπρεπε … του Αριστοτέλη»);

 

10.   «Η ανάπτυξη, βέβαια, των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδο­προϊόντων θα απαιτούσε μιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να παύσει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανο­τήτων του ανθρώπου». 

Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την παραπάνω άποψη του συγγραφέα; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας σε μία παράγραφο 100 λέξεων περίπου.

 

 

 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

 

1.    Στον πρόλογο του κειμένου του ο συγγραφέας διατυπώνει τη θέση ότι στην εποχή μας απαιτείται μια νέα διαφορετική σε σύγκριση με το παρελθόν πραγματικότητα «το απαιτούμενο είναι μια νέα δυναμική πραγματικότητα». Στην πραγματικότητα αυτή, όπως διευκρινίζει, θα έχουν κεντρική θέση άλλες αξίες από αυτές που επικρατούν. Τεκμηριώνει τη θέση του με επίκληση στη λογική και χρησιμοποιεί ως μέσα πειθούς τεκμήρια και ειδικότερα γεγονότα που δείχνουν το μέγεθος των προβλημάτων και το αδιέξοδο, με τα οποία είναι αντιμέτωπος ο σύγχρονος κόσμος «Με δεδομένη … τη σημερινή του πορεία». Στην προκείμενη περίπτωση τα τεκμήρια αυτά είναι μέρος επαγωγικού συλλογισμού, καθώς από αυτά (μερικό) με επαγωγική συλλογιστική πορεία απορρέει λογικά ως συμπέρασμα η θέση του (γενικό).

 

2.    Για να ισχύσει η νέα πραγματικότητα που προτείνει ο συγγραφέας, θεωρεί απαραίτητο να πάψει να είναι η οικονομία υπέρτατος σκοπός του ανθρώπου και να πάψουν να κατέχουν οι οικονομικές αξίες κεντρική θέση στη ζωή του «Θα έπρεπε, σκέπτομαι, … κατανάλωση». Δύο επιχειρήματα, με τα οποία την αιτιολογεί, είναι η αποφυγή της οριστικής καταστροφής του περιβάλλοντος «για να αποφύγουμε … περιβάλλοντος» και η έξοδος από την ψυχική και ηθική κατάπτωση των ανθρώπων «για να βγούμε … ανθρώπων». Ο κειμενικός δείκτης που φανερώνει την ύπαρξη των επιχειρημάτων αυτών είναι ο σύνδεσμος «για να», που επαναλαμβάνεται.

 

3.    Επιλέγεται κυρίως η δεοντική τροπικότητα: «Είναι αναγκαίο κυρίως, για να βγούμε…», «θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόημα…». Με τη χρήση της δεοντικής τροπικότητας ο συγγραφέας εκφράζει την ανάγκη υιοθέτησης της νέας πραγματικότητας, όπου η οικονομία θα είναι μέσο, όχι σκοπός, και θα περιοριστεί η κατανάλωση, ως χρέος και κοινή ευθύνη, και μάλιστα στις περιπτώσεις όπου χρησιμοποιείται και α΄ πληθυντικό πρόσωπο. Έτσι, πείθει και ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη για το ζήτημα αυτό.

 

4.     Οι προϋποθέσεις που απαιτούνται, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο συγγραφέας για την ανάπτυξη των ανθρώπων στην παράγραφο αυτή, είναι τρεις: άλλη οργάνωση της εργασίας, αληθινή δημοκρατία και άλλη οργάνωση παιδείας. 

 

5.    Ένα παράδειγμα ονοματοποίησης στην παράγραφο αυτή είναι: «οργάνωση της εργασίας». Με τη χρήση της συγκεκριμένης ονοματοποίησης ως προς το νόημα εκφράζεται η αιτιώδης σχέση, γιατί δηλαδή μια άλλη οργάνωση της εργασίας (αίτιο) θα οδηγήσει στην ανάπτυξη των ανθρώπων (αποτέλεσμα). Το νόημα αυτό  εκφράζεται, με την ονοματοποίηση, σε ύφος πυκνό, ουδέτερο, απρόσωπο, αντικειμενικό, σύνθετο, επίσημο και πιο απαιτητικό για την κατανόησή του. 

(Μπορεί, επίσης, να αναφερθεί και να εξηγηθεί σχετικά η λειτουργία μιας από τις παρακάτω ονοματοποιήσεις που υπάρχουν στην παράγραφο: «ανάπτυξη των ανθρώπων», «προβολής των ικανοτήτων», «συμμετοχή όλων» «λήψη των αποφάσεων» ή «οργάνωση παιδείας».)

 

6.    Πρόθεση του συγγραφέα στην παράγραφο αυτή είναι να πληροφορήσει και να πείσει τον αναγνώστη γι’ αυτά που απαιτούνται για την ανάπτυξη των ανθρώπων. Ένα από αυτά είναι και «μια άλλη οργάνωση της παιδείας». Με την αναφορά του στον Αριστοτέλη και στα λόγια του γίνεται επίκληση στην αυθεντία του μεγάλου φιλοσόφου. Με την επίκληση αυτή εξυπηρετείται η πρόθεσή του, καθώς τεκμηριώνει την άποψή του για την ανάγκη να διαμορφώνει η παιδεία συνειδητούς και νομοταγείς πολίτες και ενισχύει την αξιοπιστία του. Επιπλέον με την αυτούσια αναφορά των λόγων του Αριστοτέλη διανθίζει τον λόγο του με τον τρόπο σκέψης και έκφρασης του φιλοσόφου και του προσδίδει υφολογική ποικιλία και πειστικότητα.

 

7.     Στην παράγραφο αυτή ο συγγραφέας προκαλεί δυσάρεστα, κυρίως, συναισθήματα στον αναγνώστη. Με την περιγραφή της ζοφερής κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει ο άνθρωπος («τεράστια προβλήματα. Προβλήματα μεγάλης δυσκολίας») και της αδιαφορίας του για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει («δεν νοιάζεται γι’ αυτά»), υποβάλλει στον αναγνώστη συναισθήματα ανησυχίας, αγωνίας, άγχους, φόβου και ενοχής. Παρ’ όλα αυτά, αφήνει να διαφανεί και ένας τόνος αισιοδοξίας, κάποια ελπίδα για την υπό προϋποθέσεις λύση τους («μπορούν να λυθούν»).

Ο συγγραφέας επιδιώκει να προβληματίσει τον αναγνώστη, να τον πείσει (επίκληση στο συναίσθημα [του δέκτη]), να τον ευαισθητοποιήσει και έμμεσα να τον παρακινήσει να παραιτηθεί από τις καταναλωτικές ψευδαισθήσεις, να αλλάξει στάση και να αναλάβει δράση για τη λύση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.

Δύο εκφραστικά μέσα-γλωσσικές επιλογές με τα οποία δημιουργεί τα συναισθήματα αυτά είναι η επανάληψη της λέξης προβλήματα «τεράστια προβλήματα», «προβλήματα μεγάλης δυσκολίας» και οι ευθείες ερωτήσεις. Ειδικότερα, με την επανάληψη της λέξης «προβλήματα» και τους προσδιορισμούς τους «τεράστια» και «μεγάλης δυσκολίας» τονίζεται εμφατικά το μέγεθός τους και ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται και νιώθει τους κινδύνους από τους οποίους απειλείται. Με την ευθεία διμελή ερώτηση «Μια καταστροφή … ολοκληρωτικών καθεστώτων;» εκφράζονται με τρόπο διαζευκτικό/διλημματικό, άμεσο και παραστατικό οι πιθανές εξελίξεις που θα μπορούσε να προκαλέσει μια καταστροφή. Έτσι, αγγίζει συναισθηματικά τον αναγνώστη και τον προβληματίζει έντονα για την προσωπική του στάση και συμπεριφορά.

(Εναλλακτικά, μπορεί, επίσης να αναφερθούν, με νοηματική και υφολογική εξήγηση της λειτουργίας τους, η χρήση της λέξης «τραγωδία» με τη μεταφορική σημασία της, η χρήση συγκινησιακά φορτισμένων λέξεων «καταστροφή», «κατατρύχεται», οι αντιθέσεις και η ειρωνεία που εκφράζεται με αυτές «θα κινητοποιηθεί… αντί … να αποκτήσει τρισδιάστατη τηλεόραση», «τραγωδία … δεν νοιάζεται …».)

 

8.    Η νοηματική σχέση ανάμεσα στην τέταρτη και στην πέμπτη παράγραφο του κειμένου είναι αντιθετική. Συγκεκριμένα, στην τέταρτη παράγραφο ο συγγραφέας αναφέρει ότι οι άνθρωποι των πλούσιων χωρών δεν πρέπει να στοχεύουν στη διαρκή αύξηση της κατανάλωσης, αλλά στην ανάπτυξή τους. Για την ανάπτυξή τους, όμως, αντίθετα με τις μέχρι τώρα επιδιώξεις τους, απαιτούνται, όπως επισημαίνει στην πέμπτη παράγραφο, μια άλλη οργάνωση της εργασίας, μια αληθινή δημοκρατία, μια άλλη οργάνωση παιδείας. Η διαρθρωτική λέξη «Βέβαια», στην αρχή της πέμπτης παραγράφου, θα πρέπει, μάλλον, να εννοηθεί με αντιθετική (όμως, ωστόσο) και όχι με βεβαιωτική σημασία.

 

9.     Η συνοχή της τρίτης με την τέταρτη παράγραφο του κειμένου επιτυγχάνεται με την επανάληψη του ρήματος «Θα έπρεπε» στην αρχή των παραγράφων και με τη διαρθρωτική λέξη «ακόμα» που δηλώνει προσθήκη πληροφοριών. Η συνοχή της τέταρτης με την πέμπτη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη διαρθρωτική λέξη «Βέβαια», που εδώ δηλώνει αντίθεση, και με την επανάληψη της φράσης «Η ανάπτυξη των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων» (στο τέλος της τέταρτης και στην αρχή της πέμπτης παραγράφου). 

 

10.  Συμφωνώ με την άποψη του συγγραφέα, ότι η εργασία, εφόσον δεν εξαντλείται σε μια τυπική διεκπεραιωτική διαδικασία, γίνεται μέσο ανάπτυξης του ανθρώπου, ως ατόμου και ως συνόλου. Όσο η εργασία θα αποτελεί μέσο για την παραγωγή προϊόντων για να ικανοποιηθούν πλασματικές ανάγκες που δημιουργεί και προβάλλει η καταναλωτική κοινωνία, τόσο περισσότερο θα οδηγείται ο άνθρωπος στη σωματική και ψυχική καταπόνηση, στο άγχος και στην αλλοτρίωση. Αντίθετα, αν η εργασία αναδειχθεί σε μέσο με το οποίο ο άνθρωπος θα μπορεί να εκφράζει την καλαισθησία του, να εφαρμόζει τις ιδέες, τις γνώσεις και τις δεξιότητές του, να αναπτύσσει τη φαντασία, να ασκεί την κρίση του, να καινοτομεί, να πρωτοτυπεί, να δημιουργεί και να εκπληρώνει τα όνειρά του, τότε αυτή θα μετατραπεί σε πηγή από την οποία θα αντλεί ευχαρίστηση, δύναμη και αισιοδοξία και θα συμβάλλει στην ολοκλήρωσή του.

                                                                                                          

                                                                                                        Σπυρίδων Κ. Κούτρας