Πρόθεση του συγγραφέα και τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου

         ΠΑΜΕ ΜΑΖΙ!

        ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 

Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

 

 

ΜΑΘΗΜΑ 1^ο

 

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

 

Λεξικογραμματική άσκηση (στην έναρξη του μαθήματος)

 

Για τα θέματα έκθεσης που είναι ή εμφανίζονται σαν πρόβλημα. Μπορεί να ζητηθεί από τους μαθητές να αναφέρουν τέτοια θέματα, π.χ. παραπληροφόρηση, εθισμός στο Διαδίκτυο, ανεργία, ρατσιμός κ.ά.

 

Σκοπός: Η διάγνωση και η βελτίωση της εκφραστικής ικανότητας του μαθητή (επιμονή στην ακριβολογία, στη σαφήνεια, στα συνώνυμα, στην εκφραστική ποικιλία, στο ύφος).

 

Συνιστάται η χρήση ηλεκτρονικού μέσου, υπολογιστή, προτζέκτορα, οθόνης, κυρίως για την κατά ομάδα λέξεων εμφάνιση των απαντήσεων. Η απόκρυψη μπορεί να γίνεται με σκίαση των απαντήσεων με το ίδιο χρώμα του φόντου και η εμφάνισή τους με αναίρεση.

 

Εκφώνηση

Συνώνυμα μονολεκτικά ή/και περιφραστικά

 

 

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

 

 

 

Κατά την εμφάνιση των απαντήσεων μπορεί να γίνονται ερωτήσεις και σύντομη αναφορά στην παθητική και στην ενεργητική σύνταξη, στην κυριολεκτική και στη μεταφορική χρήση της γλώσσας, στις λόγιες λέξεις σε αντιπαραβολή με τις λέξεις με προφορικότητα και στη λειτουργία τους, να ζητηθεί η ονοματοποίηση ρημάτων της ομάδας το πρόβλημα επιλύεται, διευθετείται κ.λπ. και να ερωτηθεί η διαφορά στη χρήση του ρηματικού και του ονοματικού λόγου.

Έτσι, ο διδάσκων μπορεί να έχει μια πρώτη καλή εικόνα των μαθητών και του γνωστικού τους επιπέδου, κυρίως αυτών που παρακολουθούν πρώτη φορά το μάθημά του.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΘΕΩΡΙΑ

 

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ

 

Α. Τα δομικά του μέρη

 

Διαφάνεια: οπτικό/υποστηρικτικό υλικό

 

 

Αυτό που προβάλλεται στη διαφάνεια είναι – με λίγη φαντασία είναι αλήθεια – ένα κείμενο.

Τι είδους κείμενο; Όχι, βέβαια, λογοτεχνικό. Είναι, ας πούμε, ένα άρθρο, μια έκθεση σαν και αυτή που γράφετε.

 

Πρέπει, εξαρχής, να επισημανθεί ότι το παραπάνω κείμενο που προβάλλεται ως παράδειγμα έχει την τυπική γραμμική ανάπτυξη και δομή, δηλαδή το πρόβλημα, τα αίτια, οι επιπτώσεις του κ.λπ.

Δεν έχουν, όμως, όλα τα κείμενα την ίδια γραμμική ανάπτυξη και δομή. Ένα κείμενο στο οποίο ζητείται η απόδειξη σχέσης εννοιών, λόγου χάρη τύπος και δημοκρατία, γνώση και ελευθερία, χρήματα και ευτυχία, επάγγελμα και υγεία, έχει τελείως διαφορετική ανάπτυξη και δομή.

 

Διακρίνουμε σε αυτό τον τίτλο και τα δομικά του μέρη: τον πρόλογο, το κύριο μέρος και τον επίλογο.

 

Για τον τίτλο

Δεν ξεχνάμε να γράφουμε τίτλο. Δεν υπάρχει κείμενο ακέφαλο.

Μπορούμε να πούμε ότι διαβάζοντας τον τίτλο ενός κειμένου καταλαβαίνουμε ποιο είναι το περιεχόμενό του;

Εξαρτάται από τη χρήση της γλώσσας σ’ αυτόν: Αν η χρήση της γλώσσας είναι κυριολεκτική ή μεταφορική.

Πάντως, ο τίτλος, είτε με κυριολεκτική είτε με μεταφορική χρήση της γλώσσας, έστω και υπαινικτικά, σχετίζεται νοηματικά και εκφραστικά, έχει δηλαδή ενότητα, με το κείμενο.

Δεν μπορεί να είναι άσχετος με αυτό.

 

Προτιμούμε σε αυτόν την κυριολεκτική ή τη μεταφορική χρήση της γλώσσας;

Προκρίνεται, μάλλον, η κυριολεκτική, εφόσον στο κείμενο που γράφουμε επικρατεί σε η λογική χρήση της γλώσσας. Εφόσον, με άλλα λόγια, πρόκειται για κείμενο αποδεικτικό, κείμενο επιχειρηματολογίας.

 

Αλλά, αν έχουμε έναν ωραίο, πρωτότυπο τίτλο, με μεταφορική χρήση της γλώσσας, δε διστάζουμε να τον γράψουμε.

Είναι επιθυμητή η πρωτοτυπία, όχι η εκζήτηση.

 

Ο τίτλος δεν κλείνεται σε εισαγωγικά, εκτός αν υπάρχει λόγος, π.χ. αν είναι λόγια άλλου ή αν τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται ως σχόλιο.

 

Για τον πρόλογο

Εξαρτάται από το είδος/τύπο του κειμένου και την επικοινωνιακή περίσταση.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, εισάγει τον αναγνώστη στο θέμα και εκφράζει την πρόθεσή μας για όσα στη συνέχεια θα αναπτύξουμε.

 

Σε αυτόν μπορεί να διατυπώνεται, επίσης, η θέση που θα αποδειχθεί στη συνέχεια. Θέμα και θέση δεν είναι το ίδιο και δεν πρέπει να συγχέονται.

Όταν προτάσσεται η θέση, δηλαδή αυτό που πιστεύουμε και υποστηρίζουμε για κάποιο θέμα, και ακολουθεί η απόδειξή της, λέμε ότι ακολουθείται παραγωγική συλλογιστική πορεία ανάπτυξης του κειμένου.

Αντίστροφα, όταν προηγείται η απόδειξη και από αυτή συνάγεται ως συμπέρασμα η θέση, η συλλογιστική πορεία είναι επαγωγική.

 

Ο πρόλογος είναι περιεκτικός και σύντομος, 50 πάνω κάτω λέξεις. Οι μακροσκελείς εισαγωγές πρέπει να αποφεύγονται. Πρέπει, επίσης, να αποφεύγονται οι διπλοί πρόλογοι.

Προετοιμάζει, με αλληλουχία, τη μετάβαση στο κύριο μέρος. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να ενδείκνυται, επικοινωνιακά και δομικά, η διατύπωση ερωτημάτων.

Φροντίζουμε να αποφεύγουμε την κοινοτοπία και, φυσικά, τους «προκάτ» προλόγους. Αντίθετα, επιδιώκουμε την πρωτοτυπία.

 

Μην ξεχνάμε ότι ο πρόλογος είναι μία παράγραφος, η προλογική. Και όπως και οι άλλες παράγραφοι αναπτύσσονται με κάποιον από τους γνωστούς τρόπους, έτσι και ο πρόλογος μπορεί να αναπτυχθεί με παραδείγματα από την επικαιρότητα (κυρίως για άρθρο), με αντίθεση, με αίτιο αποτέλεσμα ή με συνδυασμό μεθόδων.

Καλό είναι να αποφεύγεται ο ορισμός, όχι για κανένα άλλο λόγο, αλλά γιατί δεν έχει φυσικότητα.

Αν πρέπει να γράψουμε ορισμό, είτε για να αποσαφηνίσουμε την έννοια στην οποία αναφερόμαστε είτε για να προικονομήσουμε του άξονες ανάπτυξης του κειμένου σας, τον γράφουμε ως δεύτερη σκέψη. Το ίδιο ισχύει και για τη διαίρεση.

 

Για το κύριο μέρος

Στο κύριο μέρος εκθέτουμε το υλικό που διαθέτουμε για να αναπτύξουμε το θέμα και να τεκμηριώσουμε τη θέση μας.

Στο μέρος αυτό προσπαθούμε να οργανώσουμε το υλικό μας με τέτοιο τρόπο, ώστε να παρουσιάζει πληρότητα, ενότητα, αλληλουχία, συνεκτικότητα και συνοχή.

 

Το κύριο μέρος μπορεί να χωρίζεται σε τόσες ενότητες, όσες είναι και οι πλευρές από τις οποίες εξετάζεται το θέμα/κύρια ιδέα.

Τις ενότητες αυτές ονομάζουμε νοηματικές ή θεματικές.

Και μια θεματική/νοηματική ενότητα μπορεί να αποτελείται από υποενότητες.

 

Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι το κείμενο που παρουσιάζεται στη διαφάνεια αναφέρεται στην ανεργία.

Αποτελείται, συγκροτείται, απαρτίζεται συντίθεται από δύο νοηματικές ενότητες:

η πρώτη αναφέρεται, υποθετικά πάντα, στα αίτια της ανεργίας και

η δεύτερη στις επιπτώσεις της. Και οι δύο αναφέρονται στο ίδιο θέμα, στην ανεργία, αλλά από μία διαφορετική οπτική γωνία, από μια διαφορετική πλευρά.

Στη δεύτερη νοηματική ενότητα μπορεί να έχουμε υποενότητες. Μπορεί, λόγου χάρη, να γίνεται αναφορά στις επιπτώσεις της ανεργίας στον άνεργο και στην κοινωνία στην οποία υπάρχουν πολλοί άνεργοι. Και οι δύο υποενότητες αναφέρονται στις επιπτώσεις της ανεργίας από μία διαφορετική πλευρά.

Μπορεί να ζητηθεί υποενότητα της υποενότητας, π.χ. στον άνεργο τον νέο και στον άνεργο τον ηλικιωμένο;

Θεωρητικά μπορεί. Στην πράξη, όμως, για ένα κείμενο έκτασης 400 λέξεων είναι, μάλλον, απίθανο.

Άνετα μπορεί να ζητηθούν υποενότητες. Περαιτέρω όχι!

 

Ωστόσο, υπάρχει η περίπτωση, το ενδεχόμενο, κατά παράλειψη του γενικότερου, της θεματικής ενότητας, να ζητηθεί κάτι ειδικό, κάποια υποενότητα, λόγου χάρη να μη ζητηθούν οι επιπτώσεις της ανεργίας γενικά, αλλά οι επιπτώσεις της ανεργίας μόνο στον άνεργο ή το ακόμα ειδικότερο οι επιπτώσεις της ανεργίας στον άνεργο τον νέο, όχι τον μεσήλικο, τον μεσόκοπο, ή το ακόμα το πιο ειδικό, να ζητείται δηλαδή η αναφορά σε μία επίπτωση της ανεργίας στον άνεργο, ας πούμε στην ψυχική του κατάσταση, στα συναισθήματα που νιώθει. Να γίνει, δηλαδή, ένα λογικό άλμα και μία επιμέρους επίπτωση, μία υποενότητα της υποενότητας, να αναχθεί σε θεματική ενότητα και να αναπτυχθεί ως τέτοια.

Το ίδιο συμβαίνει, αν δε ζητούνται οι επιπτώσεις της ανεργίας στην κοινωνία γενικά, αλλά ζητείται, για παράδειγμα, μόνο γιατί ορισμένοι άνεργοι εκτρέπονται σε αντικοινωνικές και παράνομες πράξεις.

Το ίδιο συμβαίνει, αν, ας πούμε, ζητείται να εξετάσουμε τη σχέση της τεχνολογίας με την ανεργία, η οποία, σημειωτέον, δεν είναι μόνο αρνητική…

Υπάρχει και έχουν, όσοι βάζουν τα θέματα, ένα ευρύ φάσμα επιλογών.

 

Σε τέτοιες περιπτώσεις, το να γράφει κάποιος για τα αίτια και για τις επιπτώσεις της ανεργίας γενικά, επειδή αυτά αναπτύχθηκαν πολύ καλά στο σχολείο ή στο φροντιστήριο ή επειδή τα διάβασε σε κάποιο βοήθημα είναι τελείως άστοχο. Γράφουμε μυαλωμένα!

Χρειάζεται, λοιπόν, μεγάλη προσοχή, για να κατανοήσουμε τι ακριβώς ζητείται, τι ακριβώς θα αναπτύξουμε. Αλλιώς διατρέχουμε τον μεγαλύτερο κίνδυνο: να είμαστε εκτός θέματος ή στην «καλύτερη» περίπτωση να κινούμαστε στην «περιφέρεια του θέματος», όπως λέγεται.

Εννοείται, βέβαια, πως η παράλειψη ανάπτυξης ζητουμένου είναι πολύ σοβαρό λάθος.

 

Η ανάπτυξη των δύο ζητουμένων, με άλλα λόγια η έκταση των δύο θεματικών/νοηματικών ενοτήτων πρέπει να είναι απόλυτα συμμετρική και ανάλογη, ας πούμε 150+150 λέξεις, αν η όλη ανάπτυξη του κύριου μέρους εκτείνεται σε 300 περίπου λέξεις;

 

Όχι, βέβαια! Αλλά δεν μπορεί να είναι πολύ δυσανάλογη και ασύμμετρη.

Ποιο είναι στην περίπτωση αυτή το κριτήριο;

Η επαρκής ανάπτυξη και του ενός και του άλλου ζητουμένου και ανάλογα με τη βαρύτητα που έχει κάθε ζητούμενο. Μιλούμε για επάρκεια, όχι για πληρότητα, αφού πάντα κάτι θα μπορούσε να προστεθεί. Άλλωστε, ένα γραπτό με 400 λέξεις γράφουμε για κάποιο θέμα.

 

Αν υποθέσουμε ότι για την ανάπτυξη ενός ζητουμένου μπορούμε να γράψουμε πολλά, περισσότερα από όσα η ορισμένη από το θέμα έκταση μας επιτρέπει, τι είναι προτιμότερο να επιλέξουμε και να αναπτύξουμε αναλυτικά τις σπουδαιότερες πληροφορίες, απόψεις και επιχειρήματα ή να πυκνώσουμε τον λόγο μας ώστε να συμπεριληφθούν όσο γίνεται περισσότερα;

 

Αυτό είναι ένα ευχάριστο πρόβλημα (σχήμα οξύμωρο).

Γιατί το πραγματικό πρόβλημα είναι να μην ξέρουμε τι να γράψουμε.

Συνιστούμε, πάντως, το δεύτερο: την πύκνωση.

 

Πώς καταλαβαίνουμε, πώς ξέρουμε από πόσες και ποιες νοηματικές ενότητες θα αποτελείται, θα συντίθεται το κύριο μέρος;

Πώς ξέρουμε ποια νοηματική σχέση υπάρχει μεταξύ τους; Και γιατί είναι απαραίτητο να επισημάνουμε αυτή τη σχέση;

Πώς ξέρουμε αν σε αυτές υπάρχουν υποενότητες και ποιες;

 

Από τα ζητούμενα του θέματος, βέβαια!

Αυτά μάς δείχνουν και μας υπαγορεύουν τα πάντα: νοηματικές ενότητες, υποενότητες, αν υπάρχουν, τη μεταξύ τους νοηματική σχέση και όχι μόνο.

Η διαπίστωση της νοηματικής σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στις ενότητες που θα συνθέσουν το γραπτό μας μας βοηθάει στην αλληλουχία και στη συνοχή των μερών του.

 

Μπορούμε εμείς να δημιουργήσουμε υποενότητες στην ανάπτυξη μιας ενότητας, όταν κάτι τέτοιο δεν ζητείται από το θέμα;

 

Ναι, σε αρκετές περιπτώσεις, μπορούμε. Για παράδειγμα, αν από το θέμα ζητείται: Τι προσφέρει ο εθελοντισμός;

Μπορούμε να δημιουργήσουμε τις υποενότητες:

α. Τι προσφέρει στον αποδέκτη της εθελοντικής προσφοράς και

β. Τι προσφέρει στον ίδιο τον εθελοντή.

Αυτό μας βοηθάει στην καλύτερη ανάπτυξη και οργάνωση του κειμένου μας.

 

Ή, αν ζητείται να διατυπώσουμε προτάσεις για κάτι, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια υποενότητα με θεωρητικές και μία υποενότητα με πρακτικές/βιωματικές προτάσεις. Εκτός αν από το θέμα ζητούνται μόνο βιωματικές, λόγου χάρη.

 

Μπορούμε να πούμε ότι η ανάπτυξης μιας υποενότητας γίνεται σε μία παράγραφο;

 

Κατά μία έννοια, ναι. Σε ένα κείμενο 400 λέξεων, η υποενότητα αναπτύσσεται σε μία ξεχωριστή παράγραφο, με προφανή λόγο τη νοηματική της αυτοτέλεια.

 

Τι άλλο μας δείχνει η εκφώνηση του θέματος; Η εκφώνηση του θέματος παραγωγής λόγου μάς δείχνει τα πάντα. Γι’ αυτό πρέπει να τη διαβάζουμε πολύ προσεκτικά.

 

Διαβάζω καλά την εκφώνηση του θέματος παραγωγής λόγου σημαίνει επισημαίνω και κατανοώ:

 

-          Την επικοινωνιακή περίσταση: τις συνθήκες (την αφορμή, τον τόπο, τον χρόνο, την ιδιότητά μου), τον αποδέκτη του κειμένου μου, τον λόγο (την αιτία ή/και τον σκοπό) για τον οποίο γράφω το κείμενό μου.

-          Τον τύπο του κειμένου (άρθρο, ομιλία ή επιστολή).

-          Τη συνολική έκτασή του.

-          Πόσα και ποια είναι τα ζητούμενα.

-          Αν δίνεται θέση/δεδομένο ή αν θα χρειαστεί να πάρω εγώ θέση και ποια.

-          Πώς θα την τεκμηριώσω: με «γιατί», με «πώς» ή με «γιατί» και «πώς».

-          Πόσες και ποιες νοηματικές/θεματικές ενότητες θα συνθέτουν το γραπτό μου, ποιο είναι το θέμα και το περιεχόμενο της καθεμιάς, ποια η έκτασή της. Αν υπάρχουν υποενότητες σε αυτές, ποιο είναι ακριβώς το θέμα και το περιεχόμενο της καθεμιάς ή αν μπορώ εγώ να δημιουργήσω υποενότητες.

-          Ποια είναι η μεταξύ τους νοηματική σχέση, διαπίστωση σημαντική για την αλληλουχία και τη συνοχή του γραπτού μου.

-          Ποιον ή ποιους χρόνους στην οριστική θα χρησιμοποιήσω.

-          Ποια τροπικότητα (επιστημική ή δεοντική) θα χρησιμοποιήσω, για την ανάπτυξη κάθε ζητουμένου.

-          Ποιο πρόσωπο θα χρησιμοποιήσω για την ανάπτυξη κάθε ζητουμένου.

-          Ποιο είναι το κατάλληλο ύφος και με ποιες γλωσσικές επιλογές θα το επιτύχω.

-          Ποιες άλλες πληροφορίες δίνονται, π.χ. μπορούμε να εκθέσουμε τεκμηριωμένα την άποψή μας, όποια κι αν είναι, να αξιοποιήσουμε δημιουργικά τα κείμενα αναφοράς.

 

Η εκφώνηση του θέματος μας υπαγορεύει όλα όσα είναι απαραίτητα, για να γράψουμε ένα ωραίο, από κάθε άποψη, και αποτελεσματικό γραπτό. Γράφουμε ό,τι ακριβώς ζητείται και όπως ακριβώς ζητείται.

Αυτό σημαίνει καλή κατανόηση του θέματος.

 

Παράδειγμα

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ως εκπρόσωπος της μαθητικής σας κοινότητας, εκφωνείτε ομιλία (350-400 λέξεις) στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου της περιοχής σας.

α) Να αναφέρετε φαινόμενα παραβίασης των δικαιωμάτων της γυναίκας στη σύγχρονη εποχή στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο,

β) εσείς, ως νέα γενιά, μπορείτε να συμβάλλετε έμπρακτα στην επίτευξη της ισότητας των δύο φύλων;

Όποια κι αν είναι η άποψή σας, να την υποστηρίξετε τεκμηριωμένα αξιοποιώντας δημιουργικά και τα κείμενα αναφοράς (Κείμενα 1, 2, 3).

 

                                                          (Θέμα Πανελλαδικών Εξετάσεων 2023)

 

 

Επισημαίνω και κατανοώ:

 

Την αφορμή: Παγκόσμια Ημέρα Προστασίας των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.

Τον χρόνο: Σύγχρονη εποχή.

Τον τόπο: Πνευματικό Κέντρο του Δήμου της περιοχής μας.

Την ιδιότητα: Εκπρόσωπος της μαθητικής μου κοινότητας.

Τους αποδέκτες του κειμένου μου: Συμπολίτες.

Τον σκοπό: Πληροφόρηση, ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση του αποδέκτη.

Τον τύπο του κειμένου: Ομιλία.

Τη συνολική έκτασή του: 350-400 λέξεις.

Τα ζητούμενα: Δύο (2)

α. Θέμα: φαινόμενα παραβίασης των δικαιωμάτων της γυναίκας.

     Δίδεται θέση/δεδομένο: στη σύγχρονη εποχή παραβιάζονται δικαιώματα της γυναίκας.

     Ζητείται: ποια είναι αυτά στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα.

β. Θέμα: η έμπρακτη συμβολή της νέας γενιάς στην επίτευξη της ισότητας των δύο φύλων.

     Δε δίνεται άποψη/θέση. Ο διαγωνιζόμενος καλείται να δώσει απάντηση στο ερώτημα που διατυπώνεται, η οποία θα είναι και η άποψη/θέση του.

     Δυνατές απαντήσεις/θέσεις: ναι, όχι ή εξαρτάται.

     Τεκμηρίωση: με «γιατί» ή με «πώς». Το τροπικό επίρρημα «έμπρακτα» υπαγορεύει τεκμηρίωση με «πώς» στην καταφατική απάντηση/θέση «Ναι μπορούμε…», αλλά δεν αποκλείεται η τεκμηρίωση με «γιατί» και στην καταφατική απάντηση και μάλιστα στην αρνητική απάντηση/θέση «Όχι, δεν μπορούμε…».

Νοηματικές ενότητες: Δύο (2) νοηματικές ενότητες θα συνθέτουν το γραπτό μου, όσα και τα ζητούμενα.

α.  Φαινόμενα παραβίασης των δικαιωμάτων της γυναίκας.

      Υπάρχουν δύο (2) υποενότητες:

1.    Παραβιάσεις στον ιδιωτικό τομέα.

2.    Παραβιάσεις στον δημόσιο τομέα.

Η έκτασή της μπορεί να είναι δύο (2) νοηματικά αυτοτελείς παράγραφοι, μία για κάθε υποενότητα, με επαρκή ανάπτυξη (150 περίπου λέξεις και για τις δύο παραγράφους).

β. Η έμπρακτη συμβολή της νέας γενιάς στην επίτευξη της ισότητας των δύο φύλων.

     Δεν υπάρχουν υποενότητες.

     Η επαρκής ανάπτυξή της, ανάλογα με την άποψη/θέση που θα πάρει ο διαγωνιζόμενος, μπορεί να εκτείνεται σε 150 περίπου λέξεις. Ο χωρισμός της νοηματικής ενότητας σε παραγράφους εναπόκειται στην κρίση του διαγωνιζομένου.

Η νοηματική σχέση: Η σχέση μεταξύ των δύο θεματικών/νοηματικών ενοτήτων εξαρτάται από την άποψη/θέση που θα πάρει ο διαγωνιζόμενος. Αν, για παράδειγμα, πάρει τη θέση: «Ναι, μπορούμε…», η νοηματική τους σχέση μπορεί να αναγνωστεί ως σχέση αιτίου-αποτελέσματος: επειδή υπάρχουν τα φαινόμενα παραβίασης των δικαιωμάτων της γυναίκας που προαναφέρθηκαν (αίτιο), γι’ αυτό εμείς, ως νέα γενιά μπορούμε να συμβάλουμε έμπρακτα στην επίτευξη της ισότητας των δύο φύλων (αποτέλεσμα). Αν, για παράδειγμα, πάρει τη θέση «Όχι, εμείς ως νέα γενιά δεν μπορούμε να συμβάλουμε…», η νοηματική τους σχέση μπορεί να αναγνωστεί ως αντιθετική: παρόλο που υπάρχουν οι διακρίσεις που προαναφέρθηκαν, ωστόσο εμείς ως νέα γενιά δεν μπορούμε να συμβάλουμε έμπρακτα στην επίτευξη…».

Τον ρηματικό χρόνο: Ο τύπος του κειμένου (άρθρο) και η αναφορά στη «σύγχρονη εποχή» υπαγορεύουν τη χρήση Ενεστώτα (επικαιρικότητα).

Την τροπικότητα: Από την εκφώνηση του θέματος υπαγορεύεται για την ανάπτυξη και των δύο ζητουμένων η επιστημική τροπικότητα. Για την ανάπτυξη του α΄  ζητουμένου η οριστική έγκλιση (βεβαιότητα) και για την ανάπτυξη του β΄ ζητουμένου η φράση «μπορούμε να» (δυνατότητα).

Πρόσωπο: Για την ανάπτυξη του α΄ ζητουμένου θα χρησιμοποιηθεί το γ΄ ρηματικό πρόσωπο (ενικό και πληθυντικό) και για την ανάπτυξη του β΄ ζητουμένου ενδείκνυται το α΄ πληθυντικό πρόσωπο.

Το ύφος: Για την ανάπτυξη του α΄ ζητουμένου πληροφοριακό, σοβαρό, απρόσωπο και αντικειμενικό και για την ανάπτυξη του β΄ ζητουμένου πιο προσωπικό και οικείο, με τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου.

Τις άλλες πληροφορίες:

α. Μπορούμε να εκθέσουμε τεκμηριωμένα την άποψή μας, όποια κι αν είναι.

β. Να αξιοποιήσουμε δημιουργικά όλα τα κείμενα αναφοράς.

 

Ο επίλογος

Στον επίλογο παρουσιάζουμε συμπυκνωμένα όσα ήδη έχουμε αναπτύξει στο κύριο μέρος. Όπως ο πρόλογος αποτελεί την πυξίδα για την ανάπτυξη του θέματος, έτσι και ο επίλογος δείχνει την ολοκλήρωση της ανάπτυξής του. Επειδή δεν έχει «αναπτυξιακό» χαρακτήρα, είναι πάντοτε σύντομος και περιεκτικός. Ο επίλογος μπορεί να είναι:

-          Επανέκθεση της άποψης/θέσης μας, συνόψιση της κύριας ιδέας του κειμένου ή γενικό συμπέρασμα/θέση του συγγραφέα και πολύ σύντομη συνόψιση της επιχειρηματολογίας του γι’ αυτήν.

-          Πρόταση μιας λύσης.

-          Προϋπόθεση ή προϋποθέσεις για να ισχύουν όσα προαναφέρθηκαν.

Όποια μορφή κι αν έχει, πρέπει και αυτός να είναι οργανικά δεμένος με την ανάπτυξη και τον σκοπό για τον οποίο ο συγγραφέας έγραψε το κείμενο.

 

 

Β. Βασικές αρχές οργάνωσης του κειμένου (παραγράφου ή εκτενέστερου)

 

 

Στόχος: Να κατανοήσει ο μαθητής τι σημαίνει οργάνωση του κειμένου και ειδικά λογική οργάνωση ενός αποδεικτικού κειμένου.

Να κατανοήσει τι είναι:

-          Επαρκής ανάπτυξη, ποσοτικά (έκταση) και ποιοτικά (ουσιώδεις, σημαντικές πληροφορίες, ιδέες, επιχειρήματα).

-          Ενότητα.

-          Αλληλουχία (λογική διάταξη των πληροφοριών, συλλογιστική πορεία).

-          Συνεκτικότητα.

-          Συνοχή, τρόποι συνοχής, διαρθρωτικές λέξεις: τι είναι, τι δηλώνουν και τι συνδέουν, ποια μέρη του κειμένου και ποια νοήματα/πληροφορίες.

Να τονιστεί ότι με τις διαρθρωτικές λέξεις δηλώνεται και η νοηματική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις πληροφορίες, ιδέες κ.λπ. που συνδέουν.

 

ΣΠΥΡΙΔΩΝ Κ. ΚΟΥΤΡΑΣ – ΥΠΑΠΑΝΤΗ Η. ΖΟΥΡΟΥΔΗ, ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, Γράψ’ το έτσι!, α΄ τεύχος, εκδ. Σαββάλας, σελ. 52-56.

 

 

Ασκήσεις κατά τη διάρκεια του μαθήματος

 

1.      Κείμενο

 

Διαδίκτυο και βελτίωση της δημοκρατίας

 

Τα συστατικά στοιχεία της δημοκρατίας είναι δύο: το ιδεολογικό και το διαδικαστικό. Ιδεολογικό είναι οι αρχές και οι αξίες που διέπουν το δημοκρατικό πολίτευμα και διαδικαστικό οι διαδικασίες που ακολουθούνται για την εφαρμογή των αρχών του και του τρόπου λειτουργίας του. Το Διαδίκτυο έχει άμεση ή έμμεση σχέση και με τα δύο αυτά στοιχεία της δημοκρατίας.

Βασικές από τις αρχές της δημοκρατίας είναι η παιδεία του πολίτη, η ενημέρωσή του, η ελεύθερη, με «ισηγορία» και «παρρησία», έκφραση των απόψεών του και η «έργω» συμμετοχή του στα κοινά. Το Διαδίκτυο υπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο τις αρχές αυτές. Λειτουργεί σαν «αγορά», σαν «βήμα», σαν «φόρουμ» με την αρχαιοελληνική και τη λατινική σημασία των όρων αντίστοιχα. Έτσι, όλοι οι πολίτες μπορούν να συμμετέχουν σε πολιτικές συζητήσεις που γίνονται δημόσια, να ενημερώνονται και να εκφράζουν τις απόψεις, τις πολιτικές θέσεις και τις προτάσεις τους για ζητήματα της δημόσιας ζωής σε κοινό κατά πολύ ευρύτερο από τον στενό κύκλο των ιδιωτικών συζητήσεων και πολύ πιο συχνά σε σύγκριση με το παρελθόν.

Οι διαδικτυακές εφαρμογές προσδίδουν μια νέα διάσταση στη δημοκρατία. Γίνεται, πλέον, λόγος για «ηλεκτρονική» και «συμμετοχική» δημοκρατία, αν και ο όρος συμμετοχική είναι πλεονασμός, γιατί η δημοκρατία είναι από τη φύση της συμμετοχική. Ταυτόχρονα, αναπροσδιορίζεται και η έννοια της αντιπροσωπευτικότητας, καθώς οι πολιτικοί μπορούν να επικοινωνούν άμεσα και ουσιαστικά με τους πολίτες τους οποίους εκπροσωπούν, να μαθαίνουν τους προβληματισμούς και τις απόψεις τους και να τις λαμβάνουν υπόψη τους στις αποφάσεις τους.

Η δημοκρατία, όπως αναφέρθηκε στην αρχή, είναι και διαδικασία. Με τον όρο διαδικασία εννοούμε, γενικά, τον τρόπο λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος: διεξαγωγή εκλογών και δημοψηφισμάτων, δημοσκοπήσεις για τη σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης για διάφορα θέματα, λήψη αποφάσεων, λειτουργία του κράτους στις σχέσεις του με τον πολίτη, όπως είναι η ενημέρωσή του για αλλαγές στη νομοθεσία, για υποχρεώσεις και δικαιώματα που έχει, η διαφάνεια στον διορισμό κρατικών λειτουργών με αξιοκρατικά κριτήρια, η έκδοση επίσημων εγγράφων, η διευκόλυνσή του στη διεκπεραίωση υποθέσεών του και γενικά τα ζητήματα διακυβέρνησης. Η διαδικαστική λειτουργία της δημοκρατίας είναι σημαντική, ειδικά στις σύγχρονες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες, διότι σχετίζεται με τη συμμετοχή του πολίτη, με την έκφραση της βούλησής του, με την αμεσότητα της έκφρασής του, με τον σεβασμό και την άσκηση των δικαιωμάτων του, με το αδιάβλητο της λαϊκής ετυμηγορίας. Η διεξαγωγή των διαδικασιών αυτών με τη χρήση της πληροφορικής ορίζει το περιεχόμενο της «ηλεκτρονικής δημοκρατίας».

Συνοψίζοντας, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι με τη χρήση της τεχνολογίας μπορούν να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις για την προσαρμογή του δημοκρατικού πολιτεύματος στις συνθήκες της σύγχρονης ζωής, να εμπλουτιστεί και να αναζωογονηθεί η δημοκρατία έχοντας πάντα ως επίκεντρο τον πολίτη. Ο εκδημοκρατισμός της γνώσης, καθώς αυτή γίνεται κτήμα όλο και περισσότερων ανθρώπων, και οι δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες για τη συμμετοχή του πολίτη στις δημοκρατικές διαδικασίες οδηγούν σε καλύτερη δημοκρατία.

 

Σπυρίδων Κ. Κούτρας, ΠΕΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Θέματα σύγχρονου προβληματισμού, σελ. 166-168 (διασκευή), εκδόσεις Σαββάλας.

 

Θέματα

α. Ποιο είναι το θέμα του παραπάνω κειμένου και ποια η θέση του συντάκτη του;

β. Ποια είναι τα δομικά μέρη του παραπάνω κειμένου; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με αναφορές στο κείμενο.

γ. Να περιγράψεις τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η μετάβαση από τον πρόλογο στο κύριο μέρος του.

δ. Σε πόσες και ποιες θεματικές/νοηματικές ενότητες μπορεί να χωριστεί το κύριο μέρος του; Ποιο είναι το θέμα της καθεμιάς; Υπάρχουν υποενότητες; Να αιτιολογήσεις την απάντησή σου.

ε. Ποια νοηματική σχέση έχει ο επίλογος με όσα προαναφέρονται;

 

Απαντήσεις

(Οι απαντήσεις να δοθούν προφορικά και να συζητηθούν με τους μαθητές/-τριες.)

α. Θέμα του κειμένου είναι η σχέση του Διαδικτύου με τη δημοκρατία. Η θέση του συντάκτη του είναι ότι το Διαδίκτυο συμβάλλει στη βελτίωση της δημοκρατίας. Το θέμα του κειμένου εντοπίζεται και στον τίτλο του και στον πρόλογο, όπου διατυπώνεται και η θέση του συντάκτη του «Το Διαδίκτυο έχει … στοιχεία της δημοκρατίας».

β. Τα δομικά μέρη του κειμένου είναι:

     Πρόλογος: «Τα συστατικά στοιχεία … στοιχεία της δημοκρατίας».

     Κύριο μέρος: «Βασικές από τις αρχές … της “ηλεκτρονικής δημοκρατίας”».

Επίλογος: «Συνοψίζοντας, … καλύτερη δημοκρατία».

γ. Στον πρόλογο του κειμένου γίνεται αναφορά στα δύο συστατικά στοιχεία της δημοκρατίας, δηλαδή στο ιδεολογικό και στο διαδικαστικό (διαίρεση), και διατυπώνεται η θέση του συντάκτη ότι το Διαδίκτυο έχει σχέση και με τα δύο αυτά στοιχεία. Στη συνέχεια, στη δεύτερη παράγραφο αναλύονται με αλληλουχία οι αρχές της δημοκρατίας, που αποτελούν το ιδεολογικό της μέρος, και στην ίδια παράγραφο καθώς και στην τρίτη παράγραφο αποδεικνύεται πώς το Διαδίκτυο υπηρετεί τις δημοκρατικές αρχές. Στην τέταρτη παράγραφο αναλύεται το διαδικαστικό μέρος της δημοκρατίας και αποδεικνύεται πώς αυτό εξυπηρετείται από το Διαδίκτυο.

δ. Το κύριο μέρος μπορεί να χωριστεί σε δύο θεματικές ενότητες. Την πρώτη ενότητα συνθέτουν η δεύτερη και η τρίτη παράγραφος του κειμένου «Βασικές από τις αρχές … αποφάσεις τους.» και έχει θέμα της τη συμβολή του Διαδικτύου στην καλύτερη εξυπηρέτηση των βασικών αρχών (ιδεολογικού στοιχείου) της δημοκρατίας και ειδικότερα στη συμμετοχή των πολιτών. Η ενότητα αυτή απαρτίζεται από δύο υποενότητες: η πρώτη είναι η δεύτερη παράγραφος και αναφέρεται στην ενημέρωση και στην έκφραση των πολιτών για ζητήματα του δημόσιου βίου και η δεύτερη είναι η τρίτη παράγραφος και αναφέρεται στη συμμετοχή τους μέσω των πολιτικών που τους εκπροσωπούν «αντιπροσωπευτικότητα». Δεύτερη νοηματική ενότητα είναι η τέταρτη παράγραφος και έχει θέμα της την αποτελεσματικότερη εξυπηρέτηση και προώθηση των διαδικαστικών ζητημάτων που σχετίζονται με τη λειτουργία της δημοκρατίας και τη σχέση του πολίτη με το κράτος. Υποενότητες στην ενότητα αυτή δεν υπάρχουν. Κοινό θέμα του περιεχομένου των δύο ενοτήτων και των υποενοτήτων είναι η συμβολή του Διαδικτύου στη βελτίωση της δημοκρατίας (ενότητα κειμένου).

ε.   Στον επίλογο υπογραμμίζονται οι δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες για την προσαρμογή της δημοκρατίας στις συνθήκες της σύγχρονης ζωής και τη βελτίωσή της. Ουσιαστικά, επανεκτίθεται η θέση του συντάκτη και στηρίζεται με συνόψιση της επιχειρηματολογίας του.

 

2.   Το θέμα 3, του 6^ου κειμένου, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 65.

3.   Το θέμα της άσκησης 16, β΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 77-78.

 

Ασκήσεις για το σπίτι

 

1.      Το θέμα της άσκησης 10, β΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 73.

2.      Το θέμα της άσκησης 3, β΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 67-68.

3.      Το θέμα της άσκησης 12, β΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 74.

4.      Μελέτη της θεματικής ενότητας ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ από τον Πειστικό Λόγο Σύγχρονα θέματα προβληματισμού, σε εύλογο χρονικό διάστημα.

 

 

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 

ΘΕΩΡΙΑ

Ο τρόπος εξέτασης της Λογοτεχνίας, ΣΠΥΡΙΔΩΝ Κ. ΚΟΥΤΡΑΣ – ΥΠΑΠΑΝΤΗ Η. ΖΟΥΡΟΥΔΗ, ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Τράπεζα Θεμάτων, Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ, εκδόσεις Σαββάλας, σελ. 109 (για το ΘΕΜΑ 3) και σελ. 137 (για το ΘΕΜΑ 4).

Διδάσκεται/παρουσιάζεται η έννοια της ερμηνείας λογοτεχνικού κειμένου, κειμενικών δεικτών, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 231 – 233.

Να τονιστεί ότι κάθε κειμενικός δείκτης ερμηνεύεται διττά:

1.      Πώς λειτουργεί στο νόημα κειμένου.

2.      Πώς λειτουργεί στο ύφος του κειμένου.

Εστιάζουμε στο ρήμα, που αποτελεί τη βάση του λόγου, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 267 και αναλύουμε τη λειτουργία του α΄ ενικού και α΄ πληθυντικού προσώπου, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 244-245.

 

Παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια του μαθήματος το παράδειγμα, το θέμα και η απάντηση του α. κειμένου («Τη γλώσσα μου δεν ήταν εύκολο…») α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 245-246.

 

Άσκηση για το σπίτι

 

Δίνεται το θέμα που αναφέρεται στο β κείμενο («Στο περιγιάλι το κρυφό…»), α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 246-247.

 

 

 

 

 

ΜΑΘΗΜΑ 2^ο

 

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

 

Α. Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

 

Εστιάζουμε ιδιαίτερα την προσοχή μας στην παράγραφο, επειδή το κείμενο είναι σύνολο παραγράφων που αναφέρονται στο ίδιο θέμα (ενότητα), διατάσσονται με σειρά, λογική, χρονική ή άλλη (αλληλουχία) και συνδέονται μεταξύ τους (συνοχή). Επομένως, αν ο μαθητής είναι σε θέση να διαβάζει και να γράφει καλά παραγράφους, να τις οργανώνει με λογική σειρά και να τις συνδέει μεταξύ τους, μπορεί να διαβάζει και να γράφει καλά κείμενα.

 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

 

Κείμενο

 

Τέσσερις είναι ουσιαστικά οι πηγές πληροφόρησης του σύγχρονου αν­θρώ­που. Η πρώτη είναι η τηλεόραση, από την οποία ενημερώνεται η πλει­ονότητα των ανθρώπων. Η δεύτερη είναι ο τύπος, που παρουσιάζει και σχολιάζει την ειδησεογραφία, δηλαδή τα γεγονότα που συμβαίνουν καθη­με­ρινά στη χώρα μας και διεθνώς. Η τρίτη είναι το ραδιόφωνο. Η τέταρτη είναι το Διαδίκτυο. Το Διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη του να εί­ναι δέκτης και ταυτόχρονα πομπός πληροφοριών. Αυτά, λοιπόν, τα μέσα ενημερώνουν τον άνθρωπο, επηρεάζουν τη σκέψη του, καθορίζουν τις αποφάσεις του και διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή του.

 

Ερωτήσεις

 

1.       Συμπλήρωσε τα δομικά μέρη/στοιχεία της παραγράφου:

 

Θεματική πρόταση/περίοδος: ……………………………………………...

Λεπτομέρειες /Σχόλια: ………………………………………………………

Πρόταση κατακλείδα: ………………………………………………………

 

2.       Να βρεις την Κύρια Ιδέα/Θέμα, τις Δευτερεύουσες Πληροφορίες, τις Διασαφήσεις και τις Λεπτομέρειες των Διασαφήσεων (όπου υπάρχουν) της παρα­γράφου.

 

3.       Να σημειώσεις με πλαγιότιτλο το θέμα της.

 

4.       Τι θα κρατούσες από την παράγραφο αυτή, για να νια γράψεις μία σύντομη περίληψη του κειμένου στο οποίο ανήκει και τι για μια εκτενέστερη;

 

5.       Να βρεις τις διαρθρωτικές λέξεις που υπάρχουν στην παράγραφο, να γράψεις τι σημαίνουν/δηλώνουν και τι συνδέουν.

 

6.       Ποιος είναι ο επικρατέστερος τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται η παράγραφος;

 

7.       Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική ή επαγωγική) ακολουθείται στην ανάπτυξη της παραγράφου; Αιτιολόγησε την απάντησή σου.

                                                                                                        

 

Απαντήσεις

 

1.        Θεματική Πρόταση/Περίοδος: «Τέσσερις είναι… σύγχρονου ανθρώπου».

Λεπτομέρειες/Σχόλια: «Η πρώτη είναι η τηλεόραση… πληροφοριών».

Πρόταση-Κατακλείδα: «Αυτά, λοιπόν… τη ζωή του».

 

2.        Ι. Κύρια Ιδέα/Θέμα: οι τέσσερις πηγές πληροφόρησης

   Α. Δευτερεύουσα Πληροφορία: η τηλεόραση

       1. Διασάφηση: μέσο ενημέρωσης της πλειονότητας των ανθρώπων

   Β. Δευτερεύουσα Πληροφορία: ο τύπος

       1. Διασάφηση: παρουσιάζει

       2. Διασάφηση: και σχολιάζει την ειδησεογραφία

           α. Λεπτομέρεια της Διασάφησης: τα καθημερινά γεγονότα σε

               εθνικό και διεθνές επίπεδο

   Γ. Δευτερεύουσα Πληροφορία: το ραδιόφωνο

   Δ. Δευτερεύουσα Πληροφορία: το Διαδίκτυο

       1. Διασάφηση: ο χρήστης πομπός και δέκτης ταυτόχρονα

 

3.        Οι τέσσερις πηγές πληροφόρησης

 

4.        Για μια σύντομη περίληψη θα κρατούσα την Κύρια Ιδέα/Πληροφορία, δηλαδή ότι σύμφωνα με το κείμενο οι πηγές πληροφόρησης είναι τέσσερις και για μια εκτενέστερη θα κρατούσα και τις Δευτερεύουσες Ιδέες, δηλαδή την τηλεόραση, τον τύπο, το ραδιόφωνο και το διαδίκτυο.

 

5.          «Η πρώτη»: σημαίνει απαρίθμηση και ειδικότερα σειρά/τάξη και συνδέει τη θεματική πρόταση με τις λεπτομέρειες της παραγράφου και συγκεκριμένα με την τηλεόραση, την πρώτη πηγή πληροφόρησης.

«Η δεύτερη»: σημαίνει απαρίθμηση και ειδικότερα σειρά/τάξη και συνδέει τον τύπο με τις πηγές πληροφόρησης και με την τηλεόραση.

«και»: σημαίνει προσθήκη και συνδέει τις λειτουργίες του τύπου να παρουσιάζει και να σχολιάζει την ειδησεογραφία.

«δηλαδή»: σημαίνει επεξήγηση και επεξηγεί το περιεχόμενο της ειδησεογραφίας.

«Η τρίτη»: σημαίνει απαρίθμηση και ειδικότερα σειρά/τάξη κα συνδέει το ραδιόφωνο με τον τύπο και με τις προηγούμενες πηγές πληροφόρησης.

«Η τέταρτη»: σημαίνει απαρίθμηση και ειδικότερα σειρά/τάξη και συνδέει το Διαδίκτυο με το ραδιόφωνο και με τις προηγούμενες πηγές πληροφόρησης.

«λοιπόν»: σημαίνει συμπέρασμα και συνδέει τις λεπτομέρειες με την πρόταση κατακλείδα, την επίδραση που γενικά ασκούν τα μέσα ενημέρωσης στον άνθρωπο και στη ζωή του.

 

6.        Ο επικρατέστερος τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται η παράγραφος είναι η διαίρεση. Διαιρείται η έννοια «τέσσερις πηγές πληροφόρησης» και μέλη της διαίρεσης είναι: η τηλεόραση, ο τύπος, το ραδιόφωνο και το Διαδίκτυο.

 

7.        Ο συγγραφέας ακολουθεί παραγωγική συλλογιστική πορεία στην ανάπτυξη της παραγράφου, γιατί από κάτι γενικό μεταβαίνει στο ειδικό. Γενικό είναι οι τέσσερις πηγές πληροφόρησης και ειδικό καθεμιά από τις πηγές αυτές που αναφέρονται στις λεπτομέρειες/σχόλια, δηλαδή η τηλεόραση, ο τύπος, το ραδιόφωνο και το Διαδίκτυο.

 

Αυτή η αφαιρετική διαδικασία, να επισημαίνει ο μαθητής κατά παράγραφο τι είναι καίριο και ουσιώδες, τι λιγότερο ουσιώδες και τι επουσιώδες είναι πολύ σημαντική για την περίληψη.

 

Σε μια σύντομη περίληψη εκτενούς κειμένου είναι, ίσως, αρκετές μόνο οι Κύριες Ιδέες/Πληροφορίες κατά παράγραφο, σε μικρότερης έκτασης κείμενα, και ανάλογα με τον αριθμό λέξεων της περίληψης, περιλαμβάνονται και Δευτερεύουσες Πληροφορίες και σε περίληψη παραγράφου (έχει ζητηθεί σε Πανελλαδικές) είναι πιθανό να συμπεριληφθούν και Διασαφήσεις των Δευτερευουσών Πληροφοριών.

 

Είναι σημαντικό να μάθει ο μαθητής να «διαβάζει» καλά τις παραγράφους του κειμένου.

 

Β. ΤΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

 

Το διάγραμμα ενός κειμένου είναι η καταγραφή των βασικών σημείων του περιεχομένου του, δηλαδή του θέματος, της θέσης, των κύριων και δευτερευουσών ιδεών κατά παράγραφο.

 

 

Σημαντική διευκρίνιση: Οι πληροφορίες που δίνονται σε ένα διάγραμμα δεν είναι επιχειρήματα, είναι θέσεις προς ανάπτυξη/απόδειξη (αποδεικτέες θέσεις), ιδιαίτερα αν αυτό είναι συνοπτικό. Κάθε θέση μπορεί να αναπτύσσεται σε μία παράγραφο και να στηρίζεται με ένα ή περισσότερα επιχειρήματα και με τεκμήρια, όσα είναι απαραίτητα για την επαρκή τεκμηρίωσή της. Δεν αποκλείεται, βέβαια, σε ένα κανονικό ή λεπτομερειακό διάγραμμα να υπάρχουν και επιχειρήματα με τα οποία στηρίζονται οι θέσεις που διατυ πώνονται. Αλλά άλλο θέση κι άλλο επιχείρημα/-τα και δεν πρέπει να συγχέονται. (Για την ανάπτυξη του ΘΕΜΑΤΟΣ 4 του 27643 κριτηρίου αξιολόγησης της Τράπεζας Θεμάτων Γ΄ Λυκείου, ο/η συντάκτης/-τριά του δίνει διαγραμματικά ενδεικτικούς άξονες απάντησης με την επισήμανση «[δύο ή τρεις θεωρούνται επαρκείς]» και από πάνω ακριβώς επισημαίνει: «Προσοχή στην τεκμηρίωση των προτάσεων [χρήση ολοκληρωμένων επιχειρη μάτων] και στην αποφυγή καταγραφής λίστας ιδεών». Εννοεί, προφανώς, δύο ή τρεις προτάσεις/θέσεις προς απόδειξη και όχι δύο ή τρία συνολικά επιχειρήματα και όλα σε μία παράγραφο, όπως μερικοί/-ές καταλαβαίνουν! Άλλωστε, κάποιες από τις προτάσεις/ θέσεις που ενδεικτικά παραθέτει συνοδεύονται και από επιχείρημα/-τα.

 

Γ. Η ΠΕΡΙΛΗΨΗ

 

ΘΕΩΡΙΑ

Περίληψη, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 18-23.

Διαβάζονται/παρουσιάζονται παραδείγματα, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 24-30.

 

 

Δ. ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ

     ΠΡΟΘΕΣΗ ΤΟΥ/ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

 

ΘΕΩΡΙΑ

Τρόποι ανάπτυξης μιας παραγράφου, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 46-52.

 

Παραδείγματα: απάντηση Θέματος 3, που αναφέρεται στο β Κείμενο, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 64 («Μία αναλογία … και στοχαστικό.») και απάντηση θέματος, β΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 105-106 («Τρεις τρόποι … και η σύγχυσή τους»).

 

Να επισημανθεί η δομή της απάντησης:

-          Πρόθεση του/της συγγραφέα είναι…

-          Η παράγραφος αναπτύσσεται με….

-          Αυτός ή αυτοί οι τρόποι ανάπτυξης της παραγράφου εξυπηρετούν την πρόθεση του συγγραφέα, επειδή…

 

Ασκήσεις για το σπίτι

 

1.    Με θεματική πρόταση «Πολύτιμη είναι η προσφορά των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στον σύγχρονο άνθρωπο» να γράψετε μία παράγραφο (100 περίπου λέξεις) με τέσσερις (4) τουλάχιστο δευτερεύουσες ιδέες και τις διασαφήσεις τους, όπου είναι απαραίτητες.

(Βλ. κείμενο στο επόμενο μάθημα (3^ο) «Η λειτουργία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης», σελ. …………..)

2.    Θέμα 2, Κειμένου 6, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 65.

3.    Θέματα 1, 2 και 3, α΄ τεύχος, «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 67.

4.    Θέμα, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 28, («Να αποδώσετε περιληπτικά … προσωπικότητάς του”)».

 

 

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 

ΘΕΩΡΙΑ

Διδάσκεται η λειτουργία του β΄ και του γ΄ προσώπου, «Γράψ’ το έτσι!», α΄ τεύχος, σελ. 245.

Παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια του μαθήματος το παράδειγμα γ΄ κείμενο, θέμα και απάντηση, «Γράψ’ το έτσι!», α΄ τεύχος, σελ. 248 και το κείμενο 3 από τις ασκήσεις, το θέμα και η απάντησή του (σελ. 338), «Γράψ’ το έτσι!», α΄ τεύχος, σελ. 249.

 

Άσκηση για το σπίτι

 

Δίνεται το θέμα που αναφέρεται στο 4 κείμενο, α΄ τεύχος, «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 250.

 

 

 

ΜΑΘΗΜΑ 3^ο

 

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

 

Λεξικογραμματική άσκηση (στην έναρξη του μαθήματος)

 

 

Απάντηση

 

 

Απόδοση των γραπτών

 

 

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ

 

Για την καλύτερη γνώση του θέματος, θεωρούμε απαραίτητη τη μελέτη της θεματικής ενότητας Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, στον ΠΕΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΟ, Θέματα σύγχρονου προβληματισμού, εκδόσεις Σαββάλας, 2020. Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το εισαγωγικό μέρος της, σελ. 204.

 

Η λειτουργία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης

 

Η λειτουργία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης είναι, γενικά, πολυσήμαντη. Απευθύνονται σε μεγάλο πλήθος χρηστών (όπως δηλώνει και ο κακόσημος χαρακτηρισμός «Μαζικής», που παραπέμπει σε απρόσωπο και άβουλο πλήθος) και το επηρεάζουν. Πρωταρχική είναι η λειτουργία της πληροφόρησης. Οι χρήστες τους μπορούν να αναζητούν και να βρίσκουν σε αυτά κάθε είδους ενδιαφέρουσα και χρήσιμη πληροφορία και γνώση. Οι πληροφορίες και οι γνώσεις που αποκτούν, πέρα από τη χρησιμότητά τους, ασκούν και παιδευτική επίδραση σε αυτούς, καθώς διαμορφώνουν την αντίληψή τους για τον κόσμο, τον τρόπο σκέψης τους και τη στάση τους απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα και στους άλλους ανθρώπους. Η διαμορφωτική λειτουργία συμπληρώνεται και με τα ψυχαγωγικά τους προγράμματα, που καλλιεργούν την ευαισθησία και την καλαισθησία των χρηστών. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κατέχουν ξεχωριστή θέση στη δημόσια ζωή και διαδραματίζουν ιδιαίτερο ρόλο στην επικοινωνία και στις σχέσεις των ανθρώπων. Από την άποψη αυτή, επιτελούν σημαντική λειτουργία στην κοινωνικοποίηση και στην πολιτικοποίησή τους. Παράλληλα, όμως, ασκούν και εξουσία, επειδή κατέχουν και διαχειρίζονται τη δύναμη της πληροφορίας και της γνώσης και επηρεάζουν την κοινή γνώμη, με όλες τις μεθόδους και τις τεχνικές που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία. Τελευταία, αλλά όχι λιγότερο σημαντική, είναι η οικονομική τους λειτουργία. Με την ενημέρωση, με τις δυνατότητες επικοινωνίας, προώθησης και διεκπεραίωσης οικονομικών υποθέσεων, με τις διαφημίσεις και τον τρόπο ζωής που προβάλλουν, παρεμβαίνουν ουσιαστικά στην οικονομική ζωή και διαμορφώνουν την καταναλωτική συμπεριφορά των χρηστών τους.

 

 

          Γιατί πρέπει να ενημερώνεται διαρκώς και αδιάλειπτα ο σύγχρονος άνθρωπος;

 

 

 

 

 

 

 

 

Γενική εισαγωγή στα θετικά και στα αρνητικά φαινόμενα που συνοδεύουν τη λειτουργία των ΜΜΕ

 

 

 

 

 

Το 1^ο κριτήριο αξιολόγησης, ΣΠΥΡΙΔΩΝ Κ. ΚΟΥΤΡΑΣ – ΥΠΑΠΑΝΤΗ Η. ΖΟΥΡΟΥΔΗ, ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, Τράπεζα Θεμάτων Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ, 50 ΠΛΗΡΗ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ, εκδόσεις Σαββάλας, σελ. 170-173 (απαντήσεις σελ. 371-372).

 

ΘΕΩΡΙΑ

Tα σημεία στίξης, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 142-146.

 

Άσκηση κατά τη διάρκεια του μαθήματος

Το 3^ο υποερώτημα του παραπάνω (1^ου) κριτηρίου αξιολόγησης, σελ. 172 (στο ίδιο βιβλίο).

 

Ασκήσεις για το σπίτι

 

Τα υποερωτήματα 1 και 2  του θέματος 1 του παραπάνω (1^ου) κριτηρίου αξιολόγησης (για την απάντηση του υποερωτήματος 2, οι μαθητές/-τριες μπορούν να διαβάσουν τη θεωρία για τις ερωτήσεις στο α΄ τεύχος του «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 136) και το θέμα 2.

 

 

Άσκηση ειδικού λεξιλογίου (στο τέλος του μαθήματος)

 

 

 

Απάντηση

 

 

 

 

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 

Απόδοση των γραπτών

 

Το ΚΕΙΜΕΝΟ 2 (Λογοτεχνικό), Τίτου Πατρίκιου «Παλιές φωτογραφίες», του παραπάνω (1^ου) κριτηρίου αξιολόγησης, στο ίδιο βιβλίο, σελ. 171-172.

 

ΘΕΩΡΙΑ

Η λειτουργία των επιθέτων ως κειμενικών δεικτών, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 268.

Δημιουργία και λειτουργία των εικόνων ως κειμενικών δεικτών, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 295-296.

Επανάληψη και εφαρμογή της λειτουργίας το α΄ ενικού προσώπου, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 244.

Να επισημανθεί ότι για την πληρότητα της απάντησης χρειάζεται ερμηνεία όλου του κειμένου παρά το ότι το θέμα 4 εστιάζει στους 4 τελευταίους στίχους.

 

Ασκήσεις για το σπίτι

 

Τα θέματα 3 και 4 του 1^ου κριτηρίου αξιολόγησης, σελ. 173.

 

 

 

 

ΜΑΘΗΜΑ 4^ο

 

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

 

Λεξικογραμματική άσκηση (στην έναρξη του μαθήματος)

 

Απάντηση

 

 

Σημείωση: Φυσικά, μπορούν να αναφερθούν και άλλες λέξεις, π.χ. αποτέλεσμα: επίπτωση (παρόλο που χρησιμοποιείται με αρνητική σημασία, δεν παύει να σημαίνει αποτέλεσμα) έκβαση, προϊόν (π.χ. η επιτυχία μου ήταν προϊόν σκληρής δουλειάς) κ.ά.

Για τη διευκόλυνση των μαθητών στην εύρεση συνωνύμων ή αντωνύμων μπορεί να λέγονται από τον διδάσκοντα σύντομες φράσεις ή προτάσεις ως παραδείγματα χρήσης των λέξεων που δίνονται ή και να ζητείται από τους μαθητές/-τριες να χρησιμοποιούν προφορικά κάποιες από τις λέξεις αυτές σε φράσεις ή προτάσεις.

 

Απόδοση των γραπτών

 

ΤΥΠΟΣ

 

Πλεονεκτήματα συγκριτικά με τα άλλα ΜΜΕ

 

 

 

Αναλυτικά, βλ. Σπυρίδων Κ. Κούτρας, ΠΕΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ Θέματα σύγχρονου προβληματισμού, σελ. 207-211,εκδόσεις Σαββάλας.

 

Λειτουργίες του Τύπου

 

 

Να ζητηθεί από τους μαθητές να επιλέξουν και να αναπτύξουν, κατά τη διάρκεια του μαθήματος, μία λειτουργία του Τύπου σε παράγραφο 60 λέξεων περίπου και να μυηθούν στην απόδειξη σχέσης εννοιών, τεκμηρίωση με «πώς». Διάρκεια 10 λεπτά περίπου.

Στη συνέχεια να διαβαστεί και να παρουσιαστεί στην τάξη η παράγραφος που κάθε μαθητής έγραψε, ώστε να γίνουν και οι απαραίτητες συγκρίσεις για το τι μπορούσαν να γράψουν και πώς, για την ανάπτυξη των σχέσεων αυτών.

 

Ενδεικτικά, παρατίθεται το σχετικό κείμενο από τον ΠΕΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΟ, θέματα σύγχρονου προβληματισμού, σελ. 208-211.

 

Λειτουργίες του Τύπου

 

Στην εποχή μας ο Τύπος, ημερήσιος και περιοδικός, δεν έχει τόσο μεγάλο αναγνωστικό κοινό όσο στο παρελθόν, δεν έχει την απήχηση που είχε ούτε ασκεί την επιρροή που ασκούσε στην κοινή γνώμη και στον δημόσιο βίο, καθώς η τηλεόραση και το Διαδίκτυο έχουν κερδίσει την προτίμηση του κοινού. Εντούτοις, δεν έχει πάψει να επιτελεί τις σημαντικές λειτουργίες που πάντα επιτελούσε.

 

Η λειτουργία της πληροφόρησης

 

Στον Τύπο συνδυάζεται η ειδησεογραφική επικαιρότητα με τη σε βάθος ανάλυση των πληροφοριών και των ειδήσεων. Στις σελίδες του Τύπου μπορεί ο αναγνώστης να διαβάσει ειδήσεις για την εθνική και διεθνή πολιτική κατάσταση, για τις εξελίξεις στην επιστήμη και στην τεχνολογία, για θέματα περιβάλλοντος, οικονομίας, υγείας, για καλλιτεχνικές δημιουργίες και εκδηλώσεις, για κοινωνικά προβλήματα, για αθλητικά γεγονότα κ.ά. Να μελετήσει τις αναλύσεις και τις απόψεις ειδικών για τα θέματα αυτά, όχι μόνο δημοσιογράφων, αλλά και πνευματικών ανθρώπων από τον χώρο της επιστήμης, της πολιτικής, της οικονομίας, της παιδείας, της τέχνης, της κριτικής και της φιλοσοφίας. Να τις μελετήσει και να τις ξαναμελετήσει, αν χρειαστεί, για να τις κατανοήσει καλύτερα, να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει. Στη λειτουργία της πληροφόρησης που παρέχει ο Τύπος περιλαμβάνεται και η εξυπηρέτηση καθημερινών πρακτικών αναγκών με τη δημοσίευση πληροφοριών για διάφορα θέματα που ενδιαφέρουν το κοινό: υπενθυμίσεις για προθεσμίες, επιμορφωτικά προγράμματα, θεάματα και εκδηλώσεις, συμβουλές και οδηγίες για επαγγελματικά και γενικότερα για οικονομικά θέματα, για θέματα υγείας, διαφημιστικά φυλλάδια για νέα προϊόντα και υπηρεσίες κ.λπ.

 

Η μορφωτική λειτουργία

 

Στενά δεμένη με τη λειτουργία της πληροφόρησης είναι και η μορφωτική λειτουργία του Τύπου. Άλλωστε, και οι πληροφορίες γνώσεις είναι. Μια πρόχειρη, όμως, βιαστική, φευγαλέα και επιφανειακή επαφή του αναγνώστη με τις πληροφορίες που διαβάζει δεν ασκεί ιδιαίτερη μορφωτική επίδραση σε αυτόν. Χρειάζεται έλεγχος της εγκυρότητάς τους, κατανόηση της αλληλουχίας των γεγονότων της ζωής στα οποία αναφέρονται οι πληροφορίες και οι ειδήσεις και της σημασίας που έχουν για το παρόν και το μέλλον. Αυτή τη μορφωτική διάσταση τη δίνουν στον Τύπο άνθρωποι του πνεύματος με κάθε είδους άρθρα και σχόλια, με έρευνες, με εκλαϊκευμένα επιστημονικά κείμενα, με συνεντεύξεις και με ό,τι είναι η λογοτεχνία της εφημερίδας: το χρονογράφημα, την επιφυλλίδα, τη θεατρική κριτική, την κριτική του βιβλίου, των μουσικών εκτελέσεων και των εκθέσεων, τις συζητήσεις γύρω από μεγάλα και επίκαιρα θέματα. Έτσι, ο Τύπος αναδεικνύεται σε μορφωτικό μέσο χάρη στο οποίο οι αναγνώστες διατηρούν και διευρύνουν τις γνώσεις τους, προβληματίζονται, ελέγχουν συχνά την ορθότητα των πεποιθήσεών τους με την επιχειρηματολογία που αναπτύσσεται σε κείμενα που διαβάζουν, και καλλιεργούνται γλωσσικά και διανοητικά με την εκφραστική και υφολογική ποικιλία που υπάρχει σε αυτά.

 

Η δημοκρατική λειτουργία

 

(Για τη σχέση Τύπου και δημοκρατίας θα γίνει αναλυτική αναφορά στο επόμενο μάθημα.)

 

Η κοινωνική λειτουργία

 

Ιδιαίτερη παιδευτική λειτουργία του Τύπου είναι και η συμβολή του στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης των αναγνωστών και στην κοινωνικοποίησή τους. Τους ενημερώνει για όσα συμβαίνουν στον κόσμο, τους προσφέρει μια ευρύτερη θέαση της ζωής μεταφέροντάς τους νοερά έξω από τα όρια του στενού προσωπικού τους κύκλου, τους βοηθάει να συνειδητοποιήσουν τους κοινούς δεσμούς που τους ενώνουν με τα άλλα μέλη της κοινότητας στην οποία ανήκουν και με όλους τους ανθρώπους, την ανάγκη να είναι υπεύθυνοι και αλληλέγγυοι μεταξύ τους, να προτάσσουν το συλλογικό έναντι του ατομικού συμφέροντος και να σέβονται τους κανόνες της κοινωνικής ζωής. Ιδιαίτερα σημαντική πλευρά της κοινωνικής λειτουργίας του Τύπου είναι και η ευαισθησία που δείχνει απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα, είτε είναι προβλήματα όλων των πολιτών, για παράδειγμα η προστασία του περιβάλλοντος, είτε πρόκειται για προβλήματα κοινωνικών ομάδων και ατόμων, όπως είναι η φτώχεια, οι διακρίσεις και η βία σε βάρος τους.

 

Η ψυχαγωγική λειτουργία

 

Στην εποχή μας η ψυχαγωγία από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης προσφέρεται, κυρίως, από την τηλεόραση, το Διαδίκτυο και το ραδιόφωνο. Ωστόσο, και ο Τύπος, περισσότερο ο περιοδικός, ψυχαγωγεί το αναγνωστικό του κοινό, με διάφορα είδη κειμένων και με εικόνες που δημοσιεύει. Αφιερώματα στην τέχνη, στο βιβλίο, στη λογοτεχνία και σε συγγραφείς, αφηγηματικά κείμενα, διηγήματα και βιογραφίες, περιγραφές και κριτικές έργων τέχνης, συνεντεύξεις με επιστήμονες και καλλιτέχνες, φωτογραφίες καλλιτεχνημάτων, χρονογραφήματα, επιφυλλίδες και γελοιογραφίες προσφέρουν πνευματική ευχαρίστηση και χαλάρωση στον αναγνώστη.

 

Το 15^ο κριτήριο αξιολόγησης, Σπυρίδων Κ. Κούτρας – Υπαπαντή Η. Ζουρούδη, Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Τράπεζα Θεμάτων, 50 πλήρη κριτήρια, σελ. 221-224.

 

ΘΕΩΡΙΑ

Η λειτουργία των ερωτήσεων στον λόγο, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 136-138

 

Ασκήσεις κατά τη διάρκεια του μαθήματος

Γραπτά το θέμα του κειμένου 39, σελ. 138, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», και τα θέματα των κειμένων 40 και 41 (γραπτά ή προφορικά, ανάλογα με τον διαθέσιμο χρόνο).

 

Ασκήσεις για το σπίτι

Το ΘΕΜΑ 1 (υποερωτήματα 1, 2 και 3) και το ΘΕΜΑ 2 του παραπάνω (15^ου) κριτηρίου αξιολόγησης, σελ. 222-223.

 

 

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 

Απόδοση των γραπτών

 

Το ΚΕΙΜΕΝΟ 2 (Λογοτεχνικό), Κ. Π. Καβάφη, «Τρώες»,  του 15^ου κριτηρίου αξιολόγησης, σελ. 222, του βιβλίου μας ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ.

 

ΘΕΩΡΙΑ

Παρομοίωση, σελ. 285-286, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!».

Σύμβολα, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 299.

Επανάληψη α΄ πληθυντικού προσώπου, α΄ τεύχος «Γράψ’ το έτσι!», σελ. 244-245.

 

Ασκήσεις για το σπίτι

 

Το ΘΕΜΑ 3 και το ΘΕΜΑ 4, που αναφέρονται στο λογοτεχνικό κείμενο του παραπάνω (15^ου) κριτηρίου αξιολόγησης, σελ. 223-224.