ΘΕΜΑΤΑ ΕΝΟΨΕΙ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΠΡΟΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Κείμενο
Η εκπαίδευση επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη φτώχεια. Πολλοί άνθρωποι που ζουν σε συνθήκες φτώχειας δεν είναι σε θέση να παρακολουθήσουν το σχολείο από πολύ μικρή ηλικία. Οι οικογένειες δεν μπορούν να παρέχουν τα απαραίτητα ρούχα και σχολικά είδη. Άλλοι δεν μπορούν να δώσουν oύτε πρωινό στα παιδιά τους για να πάρουν μαζί τους στο σχολείο! Όποιος και αν είναι ο λόγος, υπάρχει μια σαφής συσχέτιση μεταξύ των οικογενειών που ζουν στη φτώχεια και την έλλειψη εκπαίδευσης. Χωρίς την ικανότητα να πηγαίνουν στο σχολείο, πολλοί άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή αναλφάβητοι.
Απόσπασμα κειμένου που αναφέρεται στις επιπτώσεις της φτώχειας, το οποίο αντλήθηκε από: http://www.sitisisfoodbank.gr/2017/03/24/5-επιπτώσεις-της-φτώχειας/
Θέμα
Πρόθεση του/της συντάκτριας στην παραπάνω παράγραφο είναι να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη/-τρια για το πρόβλημα της φτώχειας και τις επιπτώσεις του στην εκπαίδευση. Να εντοπίσεις και να ερμηνεύσεις με συντομία δύο (2) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες επιδιώκει να επιτύχει τον στόχο του/της, εξηγώντας τη λειτουργία της καθεμίας από αυτές.
Μονάδες 10
Απάντηση
Ο/η συντάκτης/-τρια ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη/-τρια με τον δραματικό τρόπο με τον οποίο περιγράφει και παρουσιάζει την αδυναμία φτωχών οικογενειών να παρέχουν ακόμα και τα απολύτως απαραίτητα για την εκπαίδευση των παιδιών, όπως είναι τα ρούχα, τα σχολικά είδη και το πρωινό «Οι οικογένειες δεν μπορούν … για να πάρουν μαζί τους στο σχολείο!» και τα συναισθήματα που διεγείρονται με αυτόν τον εκφραστικό τρόπο. Χαρακτηριστικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες εκφράζεται η αδυναμία αυτή είναι: α. Η παραστατικότητα και ο ρεαλισμός των παραδειγμάτων/τεκμηρίων που δείχνουν το μέγεθος της οικογενειακής φτώχειας «ούτε πρωινό στα παιδιά τους» και τις επιπτώσεις της στην εκπαίδευση των παιδιών. β. Η επανάληψη της φράσης «δεν μπορούν», που τονίζει με έμφαση την έλλειψη δυνατότητας, λόγω φτώχειας, των γονιών να παρέχουν ακόμα και τα στοιχειώδη στα παιδιά τους. γ. Το θαυμαστικό «ούτε πρωινό στα παιδιά τους για να πάρουν μαζί τους στο σχολείο!», που χρησιμοποιείται ως σχόλιο, για να δηλωθούν έντονα συναισθήματα λύπης, απογοήτευσης, πικρίας, αγανάκτησης για τη θέση στην οποία βρίσκονται τα φτωχά παιδιά. (Δε χρειάζεται να αναφερθούν και οι τρεις αυτές γλωσσικές επιλογές. Αρκούν οι δύο, σύμφωνα με ό,τι ζητείται από το θέμα.)
ΟΝΟΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ
Κείμενα
Η φύση, χάνοντας την ιερότητά της, εξέπεσε σε απλό φυσικό πόρο, ο οποίος είναι στη διάθεση του ανθρώπου για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του.
Σπυρίδων Κ. Κούτρας, Πειστικός Λόγος, Θέματα σύγχρονου προβληματισμού, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2020
Ικανή και αναγκαία συνθήκη όμως για την προώθηση του μοντέλου της αειφόρου ανάπτυξης είναι η αποδοχή νέων ηθών και προτύπων συμπεριφοράς που θα βοηθήσουν άτομα και λαούς να αντιμετωπίσουν τις γρήγορα μεταβαλλόμενες κοινωνικές, περιβαλλοντικές και αναπτυξιακές πραγματικότητες. [...]
Απόστολος Κατσίκης, «Άνθρωπος και περιβάλλον», agon.gr
Θέμα
Στα παραπάνω κείμενα να ονοματοποιήσετε τα υπογραμμισμένα ρήματα και να κάνετε τις αλλαγές που συνεπάγεται η ονοματοποίησή τους. (μονάδες 4) Ποια αλλαγή παρατηρείτε στο ύφος του λόγου μετά την ονοματοποίηση; (μονάδες 6)
Μονάδες 10
Απάντηση
Ονοματοποίηση των ρημάτων:
- για (την) ικανοποίηση των αναγκών του.
- στην αντιμετώπιση των γρήγορα μεταβαλλόμενων κοινωνικών, περιβαλλοντικών και αναπτυξιακών πραγματικοτήτων.
Με την ονοματοποίηση του ρήματος «να ικανοποιήσει» η αιτιώδης σχέση του ξεπεσμού της φύσης σε απλό πόρο για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του ανθρώπου εκφράζεται με απρόσωπο, αντικειμενικό, πιο σύνθετο και πιο επίσημο ύφος λόγου, αλλά και κάπως αόριστο, καθώς δε δηλώνονται όσα δηλώνει το ρήμα, δηλαδή τον χρόνο, την έγκλιση, το πρόσωπο, τον αριθμό. Με την ονοματοποίηση του ρήματος «να αντιμετωπίσουν» η αιτιώδης σχέση της αποδοχής νέων ηθών και προτύπων συμπεριφοράς (αίτιο), ώστε να αντιμετωπιστούν οι μεταβαλλόμενες πραγματικότητας (αποτέλεσμα) εκφράζεται με απρόσωπο, αντικειμενικό, πιο σύνθετο και πιο επίσημο ύφος, αλλά και κάπως αόριστο, επειδή δε δηλώνονται όσα δηλώνει το ρήμα. Με την ονοματοποίηση το κείμενο αποκτά χαρακτηριστικά επιστημονικού και «ακαδημαϊκού» λόγου και γίνεται πιο απαιτητικό στην κατανόησή του.
ΧΡΟΝΩΝ
Κείμενο
Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης είναι άμεσες: ο αγροτικός κόσμος θα οδηγείται σε φτωχές πόλεις, με πλοηγό την ελπίδα. Όταν ο κόσμος δει πως η «νιρβάνα» του Instagram δεν είναι εφικτή ούτε εκεί, θα αναζητήσει καλύτερη τύχη στην απέναντι όχθη, ακολουθώντας το ρεύμα των οικονομικών μεταναστών και ταξιδεύοντας για μια καλύτερη ζωή. Οι μεταναστευτικές ροές, με την σειρά τους, δοκιμάζουν τις αντοχές των χωρών που τους υποδέχονται, αυξάνοντας συνεχώς τον πήχη της ετοιμότητας και των υποδομών για τις τελευταίες. Κάπως έτσι, φθείρεται η κατανόηση των πολιτών και τροφοδοτείται ο πολιτικός λαϊκισμός.
Stephen Hawking, iefimerida, Guardian, 07.12.2016, 25.08.2022.
Θέμα
Ποιοι χρόνοι στην οριστική έγκλιση χρησιμοποιούνται στο παραπάνω κείμενο; Να εξηγήσεις τη χρήση τους.
Μονάδες 10
Απάντηση
Χρησιμοποιούνται στην οριστική οι χρόνοι ενεστώτας και μέλλοντας. Ο ενεστώτας, «είναι», «δοκιμάζουν», «υποδέχονται» κ.ά., χρησιμοποιείται, για να δηλωθούν γεγονότα-συνέπειες που γίνονται στο παρόν και βρίσκονται σε εξέλιξη. Ο μέλλοντας, «θα οδηγείται», «θα αναζητήσει», χρησιμοποιείται για να δηλωθούν συνέπειες που θα συμβούν στο μέλλον.
ΤΡΟΠΙΚΟΤΗΤΑΣ
Κείμενο
«Η βιβλιοθεραπεία χρησιμοποιείται συχνά σε κοινωνικές ομαδικές εργασίες και στην ομαδική θεραπεία, είναι αποτελεσματική σε άτομα όλων των ηλικιών, άτομα σε ιδρύματα, καθώς και εξωτερικούς ασθενείς, αλλά και υγιή άτομα.
Σουζάνα Παπαφάγου, «Μικροί και μεγάλοι πάμε για… βιβλιοθεραπεία», talcmag.gr
Θέμα
Στο παραπάνω χωρίο ο τρόπος με τον οποίο η αρθρογράφος διατυπώνει τις πληροφορίες εκφράζει:
α. πρόθεση
β. βεβαιότητα ή
γ. πιθανότητα; (μονάδες 2)
Να αιτιολογήσεις την απάντησή σου αναφέροντας ένα (1) παράδειγμα γλωσσικής επιλογής που χρησιμοποιεί, για να πετύχει τον τρόπο διατύπωσης της πληροφορίας τον οποίο θεωρείς επικρατέστερο. (μονάδες 2) Να αναδιατυπώσεις το χωρίο, ώστε οι πληροφορίες να εκφράζονται ως δυνατότητα. (μονάδες 6)
Μονάδες 10
Απάντηση
Ο τρόπος με τον οποίο η αρθρογράφος διατυπώνει τις πληροφορίες εκφράζει βεβαιότητα, επειδή χρησιμοποιεί οριστική έγκλιση, π.χ. «χρησιμοποιείται», με την οποία, σε συνδυασμό μάλιστα και με την παθητική σύνταξη και με το γ΄ ρηματικό πρόσωπο, η χρήση της βιβλιοθεραπείας εκφράζεται ως βέβαιη πληροφορία. (Εναλλακτικά, μπορεί, επίσης, να αναφερθεί η οριστική «είναι», με την οποία η αποτελεσματικότητα της βιβλιοθεραπείας εκφράζεται ως πραγματικό και βέβαιο γεγονός.)
Αναδιατύπωση του χωρίου, ώστε να εκφράζει δυνατότητα: Η βιβλιοθεραπεία μπορεί ναχρησιμοποιείται συχνά σε κοινωνικές ομαδικές εργασίες και στην ομαδική θεραπεία, (μπορεί) ναείναι αποτελεσματική σε άτομα όλων των ηλικιών, άτομα σε ιδρύματα, καθώς και εξωτερικούς ασθενείς, αλλά και υγιή άτομα.
ΣΤΙΞΗΣ
Κείμενο
Οι διακοπές λειτουργούν ως υποκατάστατο του Παραδείσου. Όπως ο καλός Χριστιανός υπομένει τα πάντα μία ζωή, προσδοκώντας να πάει στον Παράδεισο, έτσι κι ο εργαζόμενος ανέχεται την καθημερινή ρουτίνα, τον αυταρχισμό του προϊστάμενου, την πειθαρχία του ωραρίου, την αυθάδεια του πελάτη –προκειμένου κάποτε να πάει διακοπές.
«Ε, δεν θα έρθει ο Αύγουστος;» μονολογεί.
Νίκος Δήμου, «Οι χαμένοι παράδεισοι», εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», 6.8.2006.
Μονάδες 10
Θέμα
Στο παραπάνω κείμενο να ερμηνεύσετε τη λειτουργία της διπλής παύλας (η δεύτερη παραλείπεται λόγω της τελείας) και των εισαγωγικών στο νόημα και στο ύφος του Κειμένου.
Απάντηση
Μέσα στη διπλή παύλα – προκειμένου κάποτε να πάει διακοπές. Κλείνεται συμπληρωματικό σχόλιο του συγγραφέα με το οποίο τονίζονται όσα προηγουμένως έχει αναφέρει, ότι δηλαδή ο εργαζόμενος υπομένει τα πάντα στο εργασιακό του περιβάλλον μόνο και μόνο για να πάει κάποτε διακοπές. Το ύφος γίνεται ειρωνικό και σαρκαστικό.
Μέσα στα εισαγωγικά «Ε, δε θα έρθει ο Αύγουστος;» κλείνονται αυτούσια, σε ευθύ λόγο τα λόγια του εργαζόμενου που ζει με την ιδέα, που περιμένει με ανυπομονησία (σε συνδυασμό και με το ερωτηματικό) να έρθει ο χρόνος των διακοπών του. Το ύφος γίνεται προφορικό, άμεσο, ζωηρό και ειρωνικό.
ΕΥΘΕΟΣ ΚΑΙ ΠΛΑΓΙΟΥ ΛΟΓΟΥ
Κείμενο
Χρήμα: αξιοποιήστε το, μην το ξοδεύετε απλώς.
Βάλια Παυλίδου, «Οι 6 πυλώνες της ευτυχίας», psychologynow.gr
Θέμα
Με εξάρτηση από τη φράση: Η συγγραφέας συμβουλεύει τους αναγνώστες… να μεταφέρεις την παραπάνω περίοδο σε πλάγιο λόγο. (μονάδες 4) Ποια αλλαγή παρατηρείς στο ύφος του λόγου μετά τη μεταφορά; (μονάδες 6)
Μονάδες 10
Απάντηση
Μεταφορά σε πλάγιο λόγο: Η συγγραφέας συμβουλεύει τους αναγνώστες να αξιοποιήσουν το χρήμα, να μην το ξοδεύουν απλώς. Ενώ στον ευθύ λόγο το μήνυμα/οδηγία για τη χρήση του χρήματος δίνεται σε συνομιλιακό ύφος, με απλότητα, αμεσότητα και ζωντάνια, στον πλάγιο λόγο μεταφέρεται όπως το αντιλαμβάνεται και το μεταδίδει ο αφηγητής, μέσα δηλαδή από τη δική του υποκειμενική οπτική, η οποία δηλώνεται από το ρήμα εξάρτησης «συμβουλεύει» και από τις μετατροπές που συνεπάγεται η χρήση του ρήματος αυτού, όπως είναι η αλλαγή έγκλισης από προστακτική σε υποτακτική, η αλλαγή προσώπου από β΄ σε γ΄ η απαλοιφή της διπλής (άνω και κάτω) τελείας και η αλλαγή της σειράς των λέξεων. Έτσι το ύφος του λόγου χάνει τη ζωντάνια και την αυθεντικότητά του και γίνεται έμμεσο και αποστασιοποιημένο. Επιπλέον, με την προσθήκη του ρήματος εξάρτησης «συμβουλεύει» η σύνταξη γίνεται υποτακτική και το ύφος του λόγου γίνεται σύνθετο και επίσημο.
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Κείμενο
Γιάντες
[...] Μοίρασε τη σαλάτα σε τέσσερα πιάτα κι έφαγε από το ένα με τα χέρια. Φώναξε: «Ηλία, Αθηνά, ελάτε να φάτε». Δυο ολόιδια, κακομούτσουνα παιδιά εμφανίστηκαν στην πόρτα του διαδρόμου. «Δεν τρώμε λουλούδια», είπε το κορίτσι εκπροσωπώντας και τους δύο.
«Στη μαρμελάδα πώς τα τρώτε;» ρώτησε η Ειρήνη με σφιγμένα χείλη. «Είσαι η μόνη που φτιάχνεις τέτοια φαγητά», είπε ο Ηλίας.
«Θα έπρεπε να νιώθετε περήφανοι. Δεν γεννηθήκατε σε οικογένεια δικαστικών, αλλά σε οικογένεια μαγείρων».
Τα παιδιά τής είπαν ότι δεν είναι καθόλου περήφανα. Μετέφεραν τα λόγια του μπαμπά τους: «Λέει πως είσαι τρελή. Λέει πως είναι ο σπόρος της οικογένειας».
Η Ειρήνη μάζεψε τα μαλλιά της. Ήταν λιγότερο τρομακτική έτσι.
«Ο σπόρος της οικογένειας», είπε με απαλή φωνή, «είναι η δημιουργία. Ο καθένας είναι ελεύθερος ν’ ακολουθήσει το δρόμο του, αλλά όλοι πέφτουμε τελικά στον ίδιο λάκκο. Θέλω να πω, όλοι μαγειρεύουμε – βλέπετε το θείο Στέφανο που έγινε μεγάλος μάγειρας και γράφουν γι’ αυτόν όλα τα περιοδικά; Θα σας το πω και ανάποδα: ο θείος Βασίλης κόντεψε να τρελαθεί επειδή δεν ξέρει να μαγειρεύει.
»Μη με ρωτήσετε γιατί συμβαίνουν όλα αυτά· η εξήγηση βρίσκεται στα κύτταρά μας. Πήρα- τε το χρώμα των ματιών μου και ρουφάτε σαν το σφουγγάρι αυτά που σας μαθαίνω. Σας λέω ποιοι άνθρωποι είναι κακοί κι εσείς, συνήθως, με πιστεύετε. Αν γεννιόσασταν σ’ άλλο σπίτι, θα σας μάθαιναν άλλους τρόπους ν’ αναγνωρίζετε το καλό. Ένα απλό παράδειγμα: Όταν ήμουν στην ηλικία σας, η μητέρα μου έπιανε ένα στυλιάρι στα χέρια και φώναζε: “Αν σε πιάσω, κακομοίρα μου, θα σε χτυπήσω σαν χταπόδι”. Χωρίς να το καλοσκεφτώ, όταν και σεις με θυμώνατε, έλεγα την ίδια φράση κι ας μας χώριζαν τόσα ναυτικά μίλια απ’ τη γιαγιά σας.
»Ό,τι έμαθα το έμαθα στην ηλικία σας. Οι γονείς μου έλεγαν πως όσοι μαγειρεύουν είναι καλοί άνθρωποι με γενναιόδωρη ψυχή. Αν ήταν γιατροί, θα σας έλεγα τώρα πως οι γιατροί είναι καλοί άνθρωποι και σώζουν τον κόσμο. Αν ήταν έμποροι όπλων, πάλι κάτι θα σκεφτόμουν να πω για τον ακατανόητο κόσμο μας, που θα χαθεί σε αμοιβαία πυρά.
»Γεννήθηκα στο νησί. Πριν πιάσω κούκλες στα χέρια μου, έπιασα χταπόδια. Ούτε μια στιγμή δεν λυπήθηκα τα κατσαρά τους πλοκάμια που έσκαγαν με μανία στα βράχια. Τα χταπόδια έφερναν τουρίστες στην ταβέρνα, χαρά στους γονείς μου και χρήματα στο σπίτι. Τα παιδιά όμως θέλουν να κάνουν κάτι δικό τους όταν μεγαλώσουν. Κάτι που να μην το έχει κάνει κανείς – πόσο περισσότερο οι γονείς τους. Μεγαλώνοντας ειρωνευόμουν όσους μαγειρεύουν και τους έλεγα αργόσχολους. Ήθελα ν’ ανοίξω το δικό μου δρόμο χωρίς αξίνα. Μόνο όταν η γιαγιά σας πέθανε θυμήθηκα πού είχα κρύψει την αξίνα: μέσα στο κεφάλι μου. Είχε το σχήμα ξύλινης κουτάλας. Δεν χρειαζόταν να γίνω υπάλληλος από αντίδραση ούτε αστροναύτης. Μπορούσα να δοκιμάσω την τύχη μου στην κουζίνα, αφού ήταν τόσο ισχυρός μαγνήτης. Έφτιαξα δικές μου συνταγές – δεν έκλεψα τίποτα από κανέναν. Σας φαίνονται περίεργες, αλλά έτσι μαγειρεύει η μητέρα σας. Αυτή είναι η μητέρα σας. Δεχτείτε την όπως είναι. Κι εκείνη σας αγαπά με τα ελαττώματά σας».
Ύστερα απ’ αυτόν τον μονόλογο τα παιδιά έφαγαν χωρίς να πουν λέξη. Από την έκφρασή τους δεν φάνηκε αν διασκέδασαν ή αν μαρτύρησαν.
Αμάντα Μιχαλοπούλου, Γιάντες, εκδ. Κατανιώτη, Αθήνα 2018
Θέμα
Ποια, κατά τη γνώμη σας, είναι η σχέση που έχει η μητέρα με τη μαγειρική, όπως την προσλαμβάνετε στο παραπάνω κείμενο; Συμφωνείτε με τις απόψεις της μητέρας για τη μαγειρική; Αξιοποιώντας τρεις (3) κειμενικούς δείκτες να απαντήσετε σε 150-200 λέξεις.
Μονάδες 15
Απάντηση
Η μητέρα θεωρεί ότι η μαγειρική είναι δημιουργία, όπως παραστατικά εκφράζει η μεταφορά «Ο σπόρος της οικογένειας είναι η δημιουργία». Είναι τρόπος έκφρασης και δημιουργικής εκτόνωσης της ψυχικής έντασης «Θα σας το πω και ανάποδα: ο θείος Βασίλης κόντεψε να τρελαθεί επειδή δεν ξέρει να μαγειρεύει». Η ενασχόλησή της με αυτήν έχει τις ρίζες της στις καθοριστικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και στην επίδραση που ασκεί το οικογενειακό περιβάλλον/ παράδοση στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα. Αποτελεί έκφραση του εσώτερου εαυτού και στοιχείο της ταυτότητάς της σε σημείο που να ταυτίζει τον εαυτό της με το δημιούργημά της, δηλαδή τις συνταγές της. Την ταύτισή της ορίζει με απόλυτο ύφος: «Σας φαίνονται περίεργες (ενν. οι συνταγές μου), αλλά έτσι μαγειρεύει η μητέρα σας. Αυτή είναι η μητέρα σας». Η σουρεαλιστική εικόνα με το σύμβολο της αξίνας που έχει σχήμα ξύλινης κουτάλας – και συμβολίζει τη μαγειρική –, και ήταν κρυμμένη μέσα στο κεφάλι της «Μόνο όταν η γιαγιά σας πέθανε θυμήθηκα πού είχα κρύψει την αξίνα: μέσα στο κεφάλι μου. Είχε το σχήμα ξύλινης κουτάλας», αποδίδει με παραστατικό τρόπο τη δημιουργική διέξοδο που έδωσε στη μητέρα η σκέψη να ασχοληθεί με τη μαγειρική, ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση.
Συμφωνώ σε πολλά με τη μητέρα. Θεωρώ ότι η μαγειρική είναι μία τέχνη που αποσκοπεί στην κάλυψη της ανάγκης για φαγητό, σχετίζεται άμεσα με την υγεία και ταυτόχρονα αποτελεί δημιουργική έκφραση, αλλά και συναισθηματική εκτόνωση αυτού που μαγειρεύει. Η μαγειρική αποτελεί στοιχείο του πολιτισμού και περιγράφει την ιδιομορφία του τόπου και του λαού. Οι γευστικές εμπειρίες και προτιμήσεις αποτελούν ισχυρό στοιχείο της ατομικής μας ταυτότητας και καθορίζονται κυρίως από την παιδική ηλικία.
Τα κείμενα, τα θέματα και οι απαντήσεις τους περιέχονται στα υπό έκδοση βιβλία των Σπυρίδωνος Κ. Κούτρα και Υπαπαντής Η. Ζουρούδη, εκδόσεις «Σαββάλλας»
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου