Κριτήριο Αξιολόγησης
ΚΕΙΜΕΝΑ
Κείμενο Ι: Η σχέση του ανθρώπου με τη Φύση
Συνέντευξη που έδωσε ο Κωνσταντίνος Κουκουζέλης, επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας και Δικαίου, στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, στον Νίκο Κοσμαδάκη, εφημ. «Νέα Κρήτη».
Περιβαλλοντική ηθική. Πιστεύω πως, εάν αναλύσουμε το περιεχόμενο των λέξεων, εύλογα θα διαπιστώσουμε πως σημαίνει την προσπάθεια του ανθρώπου να βάλει φρένο στη συμπεριφορά του και να τιθασεύσει τον εαυτό του στη Φύση. Είναι έτσι;
«Η περιβαλλοντική ηθική είναι η εξέλιξη μιας πανάρχαιας συζήτησης για τη σχέση μας με τη Φύση. Η συζήτηση αυτή έχει πάρει μια συγκεκριμένη μορφή σήμερα ακριβώς εξαιτίας του ότι η επέμβαση του ανθρώπου πάνω της έχει γίνει τεράστια και σε έκταση και σε ένταση, απειλώντας και την ίδια και τον άνθρωπο ως αναπόσπαστο μέρος της. Είναι αλήθεια ότι έχει διατυπωθεί μια σειρά θεωριών περιβαλλοντικής ηθικής εδώ και αρκετές δεκαετίες, οι οποίες προσπαθούν να βάλουν φρένο στη συμπεριφορά του ανθρώπου με το να διατυπώνουν καθήκοντα που έχουμε προς τη μη ανθρώπινη φύση. Η ηθικοποίηση, όμως, αυτής της σχέσης δεν είναι σίγουρο ότι μπορεί όντως να βάλει το φρένο στη συμπεριφορά του ανθρώπου. Είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι η ορθή σχέση μας με τη Φύση πράγματι περνά από την ηθική, νοούμενη όμως ως σχέση με τους άλλους ανθρώπους, παρελθόντες, τωρινούς αλλά και αυτούς που θα έλθουν στο μέλλον».
Τι είδους υποχρεώσεις έχει ο άνθρωπος απέναντι στα ζώα, στα δένδρα ή εάν προτιμάτε στη Φύση γενικότερα; Και αυτές οι υποχρεώσεις απορρέουν από κάποια δικαιώματα που ίσως έχουμε;
«Ο άνθρωπος έχει πράγματι υποχρεώσεις απέναντι στα ζώα και στη Φύση γενικότερα. Για παράδειγμα ο άνθρωπος δε δικαιούται να βασανίζει τα ζώα και να καταστρέφει τη Φύση μολύνοντας το έδαφος, τα ποτάμια και τη θάλασσα - κάθε άλλη συζήτηση για “ηθικά δικαιώματα” της μη ανθρώπινης φύσης όχι μόνο δε βοηθά, αλλά μπορεί να γεννήσει έως και μια καινούργια μισανθρωπία. Εντούτοις, επειδή ο άνθρωπος προέκυψε και εξελίχθηκε μέσα στη Φύση, όντας κι αυτός μέρος της, και αποδίδουμε αξία σε αυτόν, δεν μπορεί η αξία αυτή να μην αντανακλάται και στον φυσικό κόσμο που μας εμπερικλείει».
Η ορθολογικότητα πιστεύετε πως είναι η μοναδική διαχωριστική γραμμή μεταξύ ανθρώπινων και μη ανθρώπινων πλασμάτων;
«Η απάντηση εξαρτάται από το πώς εννοεί κανείς την ορθολογικότητα. Καταρχάς θα έλεγα ότι και τα μη ανθρώπινα πλάσματα διαθέτουν ορθολογικότητα, μονάχα που αυτή είναι καθαρά εργαλειακή, δηλαδή είναι μια ορθολογικότητα που υπακούει στους σκοπούς που η ίδια η Φύση έχει θέσει για αυτά. Ο άνθρωπος όμως διαθέτει και άλλου είδους ορθολογικότητα, η οποία μπορεί να θέτει η ίδια σκοπούς, οι οποίοι δεν είναι, αυστηρά μιλώντας, αυτοί της Φύσης, αν και η πραγμάτωσή τους εξαρτάται και από το ότι η Φύση είναι αρωγός στους σκοπούς που ο ίδιος θέτει. Ο άνθρωπος είναι μέρος της Φύσης, είναι ο ίδιος Φύση, αλλά Φύση με αυτοσυνειδησία και ελευθερία, πράγμα που τον καθιστά και υπεύθυνο για τις πράξεις του. Εκεί έγκειται η διαχωριστική γραμμή».
Το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής έχει δημιουργήσει ηθικά ζητήματα που αφορούν τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον; Και αν ναι, ποια είναι αυτά;
«Αυτή είναι μια καλή ερώτηση, κυρίως γιατί με βοηθάει να διευκρινίσω κάτι που αποτελεί εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα ιδιαίτερα σήμερα. Από τη μια μεριά, το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής χαρακτηρίζεται από τον αποχωρισμό της παραγωγής του κοινωνικού πλούτου από την ιδιοποίησή του και ταυτόχρονα την ιδιοποίηση και του φυσικού κεφαλαίου. Από την άλλη, η συναφής επιδίωξη κέρδους έχει πολλές φορές οδηγήσει στην αδιαφορία για την επιβάρυνση που η λειτουργία αυτή προξενεί ιδιαίτερα στο φυσικό περιβάλλον.
Η ίδια η νεοκλασική οικονομική θεωρία του 20ού αιώνα αντιλαμβάνεται τη Φύση ως πόρο εκμετάλλευσης και με αυτό τον τρόπο παραβλέπει κάθε μη οικονομική πτυχή της επαφής με τη Φύση, αφού όλα αποτιμώνται σε χρήμα. Μάλιστα, η επέκταση και διεθνοποίηση του κεφαλαίου έχει διαμορφώσει απαιτητικά καταναλωτικά πρότυπα, τα οποία ζητούν την όλο και μεγαλύτερη χρήση πηγών ενέργειας, γεγονός που έχει οδηγήσει σήμερα σε οικολογικές κρίσεις, όπως αυτή της κλιματικής αλλαγής.
Όλα τα παραπάνω δημιουργούν ασφαλώς ηθικά και πολιτικά ζητήματα που αφορούν την ίδια την ιδέα της ανάπτυξης, η οποία δεν είναι απλώς μια οικονομική ιδέα, αλλά μια ιδέα που συνδέεται ταυτόχρονα με την ηθική και τη δικαιοσύνη. Εδώ το κράτος θα πρέπει να αντισταθεί και να κρατήσει υπό την προστασία του τα δημόσια αγαθά, όπως το περιβάλλον. Άλλωστε, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος αποβαίνει εις βάρος όλων, πλούσιων και φτωχών, επομένως η προστασία του είναι ένα γενικεύσιμο, διαταξικό συμφέρον των κοινωνιών».
Ο σύγχρονος τρόπος μεταχείρισης του φυσικού κόσμου από τον άνθρωπο σας κάνει αισιόδοξο ή απαισιόδοξο για το μέλλον;
«Όσο απαισιόδοξη τείνει να διαγράφεται πολλές φορές η εικόνα της υπερεκμετάλλευσης του φυσικού κόσμου, των πλουτοπαραγωγικών πηγών και της εξάντλησης των μη Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, πιστεύω ότι υπάρχουν σημάδια που γεννούν αισιοδοξία. Από τη μια μεριά οι ίδιοι οι πολίτες των ανεπτυγμένων κρατών έχουν αρχίσει να συνειδητοποιούν τα όρια αυτού του μοντέλου ανάπτυξης.
Η κοινωνία των πολιτών (και δευτερευόντως το κράτος, το οποίο συνήθως ακολουθεί ασθμαίνοντας) έχει προχωρήσει στη δημιουργία καινούργιων μορφών κοινωνικών κινημάτων για το περιβάλλον και τα ζώα. Υπάρχουν κοινωνικά κινήματα που δραστηριοποιούνται για την υπεράσπιση δημόσιων αγαθών τοπικά και εθνικά, λόγου χάριν, τη διαφύλαξη και αναβάθμιση του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος, των θαλασσών, ενάντια στην υπεραλίευση, κ.λπ.
Υπάρχουν επίσης διεθνή κοινωνικά κινήματα κατά της κλιματικής αλλαγής, τα οποία πιέζουν τις κυβερνήσεις να πάρουν περισσότερα μέτρα. Μέρος, τέλος, της αισιοδοξίας μου πηγάζει και από το γεγονός ότι η κοινωνία των πολιτών, και όχι μόνο, έχει οδηγήσει και τις ίδιες τις επιχειρήσεις να υιοθετούν πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον».
Κείμενο ΙΙ: Brendan Kennelly, H ελπίδα στα φτερά
Το κορίτσι ανοίγει το ράμφος του γλάρου μ’ ένα
Κουτάλι κι αρχίζει να ξύνει το πετρέλαιο να φύγει.
Αχαλίνωτα τ’ ουρανού τα χρώματα, θρύλος και μύθος
Συντηρούν την προσήλωση όσων κλείνονται σε
Παραδοσιακές ανάγκες, όμως εγώ προμαντεύω τώρα
Έναν άδειο από πουλιά ουρανό, στου κόσμου τις ακτές
Σωρούς σκουπίδια, παχύ το μαύρο
Πνιγηρό πετρέλαιο να σκοτώνει την ελπίδα στα φτερά.
Κι αυτό το κορίτσι -είναι δεν είναι στης ήβης το κατώφλι-
Να περνάει τη ζωή του, αν είναι ένδειξη αυτό που κάνει τώρα,
Ανασταίνοντας αυτά τα αποσβολωμένα πουλιά που
Ρυπαίνουν τη θάλασσα, άψυχες πτώσεις ανάμεσα στα βράχια.
Θα στέλνει στους αιθέρες πλάσματα με λευκά φτερά
Πριν μαύρες παλίρροιες πνίξουν τις απλές ανθρώπινες λέξεις.
(Μτφ. Εύη Μανοπούλου)
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Α
Να γράψετε περίληψη, 60-70 λέξεις, της απάντησης που δίνει ο Κωνσταντίνος Κουκουζέλης, κείμενο Ι, στο ερώτημα: «Το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής έχει δημιουργήσει ηθικά ζητήματα που αφορούν τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον; Και αν ναι, ποια είναι αυτά;».
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Ερώτημα 1ο
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα.
α. Θεωρίες περιβαλλοντικής ηθικής αναφέρονται στα καθήκοντα που έχει ο άνθρωπος προς τη μη ανθρώπινη φύση.
β. Άποψη του Κ. Κουκουζέλη είναι ότι η ηθική δε νοείται μόνο στις σχέσεις των ανθρώπων, αλλά και στις σχέσεις του ανθρώπου με τα φυσικά, μη ανθρώπινα, όντα.
γ. Η αξία που αποδίδουμε στον άνθρωπο αντανακλάται και ως αξία προς τη φύση.
δ. Ο κ. Κουκουζέλης αποδίδει την επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος σε χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής.
ε. Ένα από τα σημάδια που γεννούν αισιοδοξία για προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι πρωτίστως η πίεση που ασκεί το κράτος στις επιχειρήσεις να υιοθετούν πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον.
Μονάδες 10
Ερώτημα 2ο
Ο ομιλητής, κείμενο Ι, εμφανίζεται βέβαιος για τις απόψεις του. Να αναφέρετε πέντε (5) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές-εκφραστικά μέσα με τα οποία δείχνει τη βεβαιότητά του και να γράψετε στο τετράδιό σας από ένα παράδειγμα, μέσα από το κείμενο, για καθεμιά γλωσσική επιλογή με την οποία εκφράζεται αυτή η βεβαιότητά του.
Μονάδες 15
Ερώτημα 3ο
α. Ποια είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην ορθολογικότητα των μη ανθρώπινων πλασμάτων και στην ορθολογικότητα του ανθρώπου, σύμφωνα με όσα υποστηρίζει ο Κ. Κουκουζέλης στη συνέντευξή του, κείμενο Ι; Να αποδώσεις με δικά σου λόγια και σε απλό ύφος, σε 50-70 λέξεις, το περιεχόμενο της απάντησής του στο σχετικό ερώτημα. (Μονάδες 5).
β. «Ο άνθρωπος έχει πράγματι υποχρεώσεις απέναντι στα ζώα και στη Φύση γενικότερα. Για παράδειγμα ο άνθρωπος δε δικαιούται να βασανίζει τα ζώα και να καταστρέφει τη Φύση μολύνοντας το έδαφος, τα ποτάμια και τη θάλασσα».
Να ξαναγράψετε το απόσπασμα αυτό της συνέντευξης, κείμενο Ι, μεταφέροντας σε πλάγιο λόγο τα λόγια του Κ. Κουκουζέλη που βρίσκονται σε ευθύ λόγο. Για καθεμιά από τις περιόδους του αποσπάσματος να χρησιμοποιήσετε με τη σειρά που δίνονται ως ρήματα εξάρτησης τα: πιστεύει, αναφέρει.
Ποια αλλαγή παρατηρείτε στο ύφος του λόγου από τη μετατροπή του ευθέος σε πλάγιο λόγο; (Μονάδες 10)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο πιστεύετε ότι είναι το βασικό θέμα/πρόβλημα που θέτει το ποίημα; Ποια είναι η απάντηση που δίνει το ίδιο το ποίημα στο θέμα/πρόβλημα που τίθεται; Να τεκμηριώσετε τις απαντήσεις σας αξιοποιώντας κειμενικούς δείκτες του ποιήματος (εικόνες, αντιθέσεις κ.τ.λ.). (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
«πιστεύω ότι υπάρχουν σημάδια που γεννούν αισιοδοξία». Συμμερίζεστε την αισιοδοξία που εκφράζει ο Κ. Κουκουζέλης; Να υποστηρίξετε τη γνώμη σας σε ένα κείμενο 300-350 λέξεων, το οποίο θα έχει τη μορφή διαδικτυακής επιστολής προς αυτόν.
Μονάδες 30
Η απάντηση στα θέματα δίνεται στο:
Σπυρίδων Κ. Κούτρας, Πειστικός Λόγος, Θέματα σύγχρονου προβληματισμού, έκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2020
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου